This book belongs to
THE CAMPBELL COLLECTION
purchased with the aid of
The MacDonald-Stewart Foundation
and
The Canada Council
B. H BLACKWELL Ltd
48t0 51BR0AD STBEET
— — ____OXFORD
J
I
-C-,Q
«v,x-..
LIBRAR
V$'o
^nta, antai^^°
CAMPBELl
COLLECTION
PRAEFATIO.
Claudii Claudiani poetae, cuius carmina Birtius
nuper in Mon. Germ. Hist. auct. ant. tomo decimo
anno MDCCCXCII emisso ea mole recensuit^ ut com-
parare sibi tantum librum aut possent aut vellent pau-
ciores^ editionem minorem^ quia ipse vir egregius repu-
diavit, ego suscepi ab ipsius disciplina olim profectus
qiiique in studiis his eo duce sat multum operae con-
locarim. Itaque tantum abest, ut illi meam operam
opponere et cum eo in certamen ire velim, ut in gra-
vissimis potius eum secutus sim atque in hoc ipso
labore consiliis eius uti haud raro mihi licuerit, id
quod grato animo confiteor. Sunt tamen quibus difFerat
haec parva recensio ab maxima illa. De quibus in
proximis exponam.
Manuscripta iisdem siglis indicavi quibus Birtius.
Novos libros sive illi minus cognitos non adhibui nisi
duDs ad deteriorem gregem plane adgregandos, de
quibus breviter referam.^)
1) Cod. Rodomensis 1040 saecl. XIII. Descripsit
et saeculo XII tribuit Omont in catalogi mss. Rodo-
mensium tomo I p. 261.^) Ipse ex parte contuli. Incipit
in folio 55''. col. 1: Prefacio in libnm Claudii Ckmdiani,
1) Ex antiquis bibliothecaram catalogis exemplorum
Claudiani memorias nuper coUegit Manitius in Musei Rhenani
tomo XLVII a. MDCOCXCII suppl. p. 103 sqq.
2) ^Catalogue general des manuscrits des bibliotheques
publiques de France' tome premier.
IV PRAEFATIO.
Incipii liher primtis in Bufinum. Continet carmina
maiora a Rufino usque ad Bell. Gothicum ordine eo^
quem secutus sum (cf. Birtii praef. p. CXXIXsqq.);
Ruf. II praef. Bello Gildonico antecedit. Deinde minora
carmina item eo ordine^ quem repraesentat haec editio.
Desunt distichon ^De lanario^ (cf. Bi.^) p. CXXXVni),
Raptus^ Panegyricus Probini et Olybrii. Ad classem y et
praecipue ad w eum pertinere docent lectiones hae: Ruf. I
pf. 2 rogo pro iugo, 4 tingueret, 7 speciosis, 11 iopari (sic)^
13 dulci, 17 angustis, lib. I 5 annique, 8 diviso, 25 sti-
mulis quondam, 44 rapidis. Ruf. II pf. 12 Gildonis;
lib. n 22 remittat, 23 fudit, 45 nam, 62 summaeque a
culmine turris, 63 certamina, 71 Preceptis, 72 ainuit,
135 metaUis. III cons. Hon. pf. 1 non aquilis fas est^
3 scduit . . germine; III cons. 22 scuta, 49 portare. IV
cons. Hon. 20 tantam, 21 seriem gentis, 117 Frospera,
126 temerata. Nupt. pf. 15 renatos; Nupt. 1 Manserat,
2 pronoque. Gild. 19 uisu, 518 muros, 619 omnia. ManL
Tbeod. 9 quaesitus constd, 322 augmentatus. Eutrop. 1 51
officium patris ; II 18 Arescat ille. Stil. I 66 virga
transfigere, 67 medus tihi cessit, 94 'i^i^os, 95 projjontiy
222 5a?m5 (!); II 473 am^ei^; III 57 lassis. Bell. Goth.
pf. 18 lihrl Bell. Goth. 18 tonari (! cf. C). VI cons.
Hon. pf. 17 iunctus vel uinctus, 19 ^i(m laetus; VI
cons. 79 teneris . . . annis, 115 materne. c. m. XXV 28*
Utque fuit turhata comas, intecta capillos. c. m. XXX 1 cur
tantum in tempore, 25 decus atque uni cui tanta. c. m.
XXXI 1 primo .... numine. c. m. LIII 3 cetu, 6 crehri,
12 voluere, 14: pudes (sic; cf. R)^ 16 Senciat, 17 Cogno-
scat, 19 fiiae, 54 >^wZ?^5 (om. g^^e), 55 telUis rmn, 60 ruenti,
61 ferra c?6(ii^ &is etheriis, 67 conexis, 71 erorat, 84 cnfo-
rwm, 95 m formam, 98 mm _par^e, 99 g;^(ici^ torpor, 101
lamast' (sic)^ 104 miratur, 108 ^*(?^, 109 PaUadiis, 113
vivendo, 115 porfurion, 120 cuncto, 126 rogant. Patet
tamen non prorsus spernendam esse hanc membranam;
1) sic Birtii editionem citabimus.
PRAEFATIO. V
liabet enim^ nt vidisti, Stil. I 94 uisos, habet ib. 222
salmSj Bell. Goth. 18 tonari; III cons. pf. 3 saluit; III
cons. 22 sciita,
2) Codex Musei Britannici collect. Egerton
n. 2627 saec. XII (?) ^). Conlationis exempla quae sequun-
tur summa cum liberalitate mihi suppeditavit Fridericus
Lohr^ Wiesbadensis gymnasii professor, cui etiam hoc
loco gratias agere non praetermittam. Incipit manu-
scriptum in libro primo ^ln Rufinum' continetque car-
mina maiora eo ordine^ quo expressimus; Ruf. II praef.
bello Grildonico antecedit. Deinde sequuntur carmina
minora eo ordine^ quem sub B Birtius composuit
p. CXXXVj nisi quod in initio deest carmen Fesc. III
quod ibi solet iteratum extare. Tum adnectitur Raptus
Proserpinae; Panegyricus Probini et Olybrii non inest.
Et primum de Raptu Proserpinae referam. Pertinet
hic codex in Claudiano minore ad codicum classem II^
quam Bi. distinxit. Nam deest praefatio ^Omnia quae
sensu' ante librum III; desunt in libro I versus 139
— 215^ cum versus 138 sic decurrat: flava Ceres, raptus-
que timens en eaeca futuri, deinde sequatur curarum
secreta i. e. versus 216. In libro III desunt versus finales
438 — 448^ item versus 280 — 360 et horum vice fungi-
fcur interpolatus unus hic Omnis honos eqs. Difi^ert
tamen haec membrana a classe II hac sola re, quod
in libro II non solum versus ille commenticius 118,
sed omnino versus 111 — 184 desiderantur. Lectionum
in Raptu specimen hoc propono: I pf. 1 primum secuit
qui, 8 tendere (pro pandere)-^ lib. I 13 astricta, 14 Erepti,
15 ternas .... figuras, 18 nodos, 19 machaoniis figit . .
tyrsis, 43 recluso, 53 pensis, 59 letum vitamque, 74 ohiecit,
75 ad claustra, 87 compescuit undis, 96 rapta quies, 99
grati quod, 103 thalamis, 105 flumina, 113 dicto, 118
volutat; lib. II pf. 42 non cervam volucres; lib. II 7
praesagium (sed i deletum); lib. III 423 arvis, 431 via--
1) cf. Catalogue of Additions eqs. 1882—87 (ed. 1889) p. 356.
YI PRAEFATIO.
nm, Quae omnia qui ventilaverit ^ nuUius fere pretii
in Raptu librum liunc esse facile sibi persuadebit^ habet
nonnuUa peculiaria cum S, alia cum V communia. —
Sequitur ut quid valeat in reliquo corpore carminum^
demonstremus. Vide igitur lectiones: Ruf. I pf. 4
tingueret, 7 spaciosis, 13 dulci; lib. I 44 rapidis, 47 qito
(cf. P)^ 50 celo iupiter arcet, 54 de nostra; lib. II pf. 12
Gildonis; lib. II 22 remittat, 23 fudit, 45 nam, 62 sum-
moque a culmine, 63 certamina, 135 metallis; III cons.
22 scuta, 49 portare; IV cons. 117 aspera, 126 fme-
rato; Nupt. 2 pronoque, 25 Zma; Bell. Gild. 518 muros,
519 obvia; Manl. Theod. 9 constd quaesitus, 45 dorida
cum, 322 augmentatus, 323 iunctus; Eut. II 19 vivere,
20 arescat ., ille; Stil. I 40 m armis, 94 i?i505, 95^9^0-
j)onfe', .96 Vanternos (cf. P), 222 salius; II 473 arridet;
Bell. Goth. 18 ^o>^'i (cf. P); VI cons. pf. 17 vinctusque;
VI cons. 115 materne; c. m. XXV 28 tif^iee /ki^ mf^r-
iecte cc)mas turhata capillos, 29 assurgit; c. m. XXX 1
c?/tr tantum in tempore, 25 Penelope deciis atque uni cui;
c. m. XXXI 1 primum . . . numine, c. m. LIII 3 ceftf,
17 cognoscat, ib. curribus, 18 cwr, 19 nullis, 35 stringat,
47 trepidosque, 71 exornat. Sed taedet plura adscribere;
satis elucet ex iis^ quae dedimus, ad genus librorum w
(nJAetP exparte) hancmembranamesse adnumerandam.
Parvi pendo^ quae adhuc ad maioris editionis appa-
ratum supplementa adtuli. Momenti pauUo maioris
esse duco^ quae ad Isengrinianam editionem recte plane-
que cognoscendam conferre possum.
Editio Isengriniana quid in Claudiano recensendo
valeat, et inter eos fere notum est qui hasce res tractant
et expositum a Birtio p. CLXXXVIIsqq. Nam non
solum versus nonnuUos Claudianeos^ in nuUo fere
scripto libro usque adhuc detectos^ soU huic editioni
debemus, sed etiam nobiles lectiones sat frequenter
ipsa profert. Nihilo minus textu Isengriniano pro
teste confidenter uti vix Ucebit nisi ibi, ubi plures
testes accedunt in eandem lectionem conspirantes.
PEAEFATIO. VII
Imnio vero plurima insunt^ quae ut singularitate ex-
cellunt ita interpolatori temerario ac saepe stupido
sine haesitatione tribuimus.
Est autem operae pretium totum fere harum
lectionum ttesaurum in conspectu habere, quem qui-
dem ita eruimus, ut Isengrinium cum Camerte con-
feramus; ille enim quae apud hunc non invenit^ ex
antiqua sua membrana iniecisse videtur. Qua ratione
Bentinus, Isengriniani exemplaris editor^ officio functus
sit, proditur exemplo Eutr. I 44^ ubi Camers ediderat
Coepit sae])e tamen; ille verba transponenda esse in-
specto codice suo intellexit, sed prave rem gessit
scribens Saej^e coepit tamen; in codice enim fuerat sine
dubio Saepe tamen coepit. Duos codices ab eo esse
adbibitos nescio an commendetur considerato loco
Eutr. II praef. 27, ubi Camers suhstrattis, Bentinus duas
lectiones praebet, prostratiis in versu, suhstitit in mar-
gine; item Bell. Gild. 124 Camers ferales, Bentinus in
versu ferialis, in mg. feralis Acilia pugnas; Eutr. I 195
Camers non, Bentinus in mg. nuc vel num. Sed non-
nuUas lectiones ipsum Bentinum audacius excogitasse
negari vix poterit.
Et de III et IV consulatu Honorii Birtius rem
absolvit nec non sat egit fere de Bello Gothico, de libris
in Rufinum, de Raptu Proserpinae, denique de Panegy-
rico Probini et Olybrii. Perraro vir doctissimus erravit
eOj quod quas varias lectiones Camers in appendice
editioni suae adnexuit, non contulit; patet enim ex
bac Camertis appendice sumptas esse Isengrinianas
scripturas has: IV cons. Hon. 284 qiwd, 291 inuideant,
425 infda, 614 Grutunni, Ruf. I 201 regis (banc suam
coniecturam esse Camers plane indicat)/ Bell. Gotb.
643 gentis, Panegyr. Prob. 83 triumpJiatis, 208 omina,
Rapt. III 320 uallata^)
1) Memorabile in Camerte hoc dico, quod in appendice
illa ad Aponum v. 9 et 10 adnotat : legi in vetustissimo exeplari
sic haec duo cannina:
VIII PRAEFATIO.
Sequitur lectionum quas promisi catalogus plenus
sed ita institutus^ ut et orthograpliica praetermitterem
et eos locos^ ubi apud Isengrinium typographicos
Camertis errores correctos esse patebat. Plerumque
Bentinum novas lectiones in suum textum inseruisse^
rarius in margine imprimendas curasse scito. Denique
eas Isengrinianas scripturas, quas non adfero, iam apud
Camertem extare omnino teneas. Exempli causa Bell.
Gild. 298 Birtius ne dedit ex Isengrinii margine; sed
Isengrinius id sumpsit ex Camerte; item Gild. 301 sed,
quod iam Camers habet in textu; item ex critica
Camertis appendice haec adsumpsit Bentinus: Bell.
Gild. 5 armis, 281 animus; Eutr. I 491 Omina, II 172
unda^ 347 naso (!), ib. 231 infernis (cum Camers 1. 1.
offerat infrenis)] Manl. Theod. 63 studiiq^. Sed iam
rem agamus.
In Rufinum II praef. 12 Gildonis. Bellum
Grildonicum 19 rura, 24 lassata, 57 parilem, 78 co-
tempta, 92 Marium uinctumq^, 99 perfert, 104 dedistis,
124 feralis Acilia pugnas, 125 permittite, 130 Gijbele
■sicco, 136 rescissae, 143 laxatis, 151 Dipsas, 172 Accitos,
193 degener, 208 Separat, 214 gerens, 219 artem, 220
motat, 222 ostendunt hella dracones, 240 a fratre recedit,
244 erat, ib. me non, 24c6 pube, 248 defenso, 253 0,
ib. praereptus, 264 recepta, 267 Hoc, 210 prodidere, 271
Pyrrho, 276 Traditur hic, 281 animus nutauerit, 282
secum Libyam, 287 Deprecor, 298 quod, 301 Et, 313
Vos opibus iunctos conspirantesq^, 314 cadat, 322 lubens,
336 /acte, 339 rebellem, 356 ^t^5i^s destringere, 369 6^re-
Ludibrium neq^ eni' fas est a uate relinqui
Huc g_ tot populis j)Uolat ore locu.
Ergo in textu constituendo vetustissimo exemplari se usum
esse Camers hoc quoque loco testificatur; qui quidem libsr a V
distabat faciebatque hoc loco cum E (et PA); nam etiam E
habet provolat; neque vero codex Veronensis, quo hodie uti-
mur, illud vetustissimum exemplar fuit, cum in eo desit Aponus
et defuisse iam tunc videatur (cf Bi. praef p. XCIII et CLXIV).
PHIEFATIO. IX
mes, 377 AUerius, 379 eontra cui, 381 Auferet, 382 de-
cernet, 387 factu, 402 Hinc, 408 lachrymisq^, 410 JV^?^c
qmquenunc, 411 JVk?zc, 413 tremiscat, 418 Heracleam (sic)^
428 a^e, 428 Romae, 430 7^6<^e5, 437 /^os^i^, 442 ^^ZK,
461 r^fra, 488 m?^ uellite, 492 cap^(%, 496 coneussa, 513
Fluctibus, 518 sulcos. In Eutropium I 16 ruptone,
17 Bursum, 22 canant, 29 alium, 41 ignari, 42 ?oc^'5^
44 /S^^^epe coep^Y tamen, 45 Dehita, 48 mollire, 49 inguen,
51 officium patris, 57 grandior, 63 Arantheo, 74 nititur,
77 auitum, 87 mandasse, 91 j&, 96 5e;>^eZ, 112 finduntur,
114 desecta, 129 inuita, 146 irrepere, 165 primumque , .
produxit, 172 5afo'5, 184 fer^(^, 188 natisue, 193 ci^r^*-s,
194 neglectaque, 195 ^^?ic i^eZ niim, 196 Peccet, 201 _p^-
fe/^^i, 212 teneat, 223 Succedunt, 226 spoliis, 227 ^ir^6#,
233 /S^c ac^^s, 235 ignominia, 237 Aggerat, 238 J.yer5a,
250 Assyriis feruet, 253 superare, 265 tunicas, 272 me-
^^^5 . . . praelia (et in mg. Quidam saevi ca'pi legunt),
291 Thebas, 296 Hanc, 297 quodcunq^, 301 ornare,
302 I?^^^ffo, 330 iT^, 337 ^*r665, 340 >^e, 353 m^a, 373
dignabimur, 381 ^^^65, 386 defensante (et in mg.: ^^^-
6?(X??^ defensata legunt)^ 393 pi^sfo, 401 suspecta, 405 s^^c-
ce^si^ aristis, 420 tutum, 430 nocturna, 434 formare,
447 tranauit, 462 uerendas, 474 ;^e, 475 iVgif, 478
Aristhei, 479 aequalis, 486 auerte, 493 geramus, 495
latura seges, 502 m^^!^, 504 ^^ ^^^';r agnoscit In Eutro-
pium II praef. 8 i?fe, 14 a?^?^, 27 prostratus (et in
mg. subsistit), 48 (7^^2^.s ^of, 52 ^it^^? si&^ 5ii&, 65 566?e;
lib. II 8 omina uestri, 12 arfe.9, 18 runcantur (sic)^ 37
Ohstitit, 38 fofo, 46 fatidici, 48 gi*^, 50 g^^tam, 61 (^06/^<^,
85 plaustrum, 109 Quassauit, 126 a Tybride, 129 6?e/br-
matasq^, 164 excutit, 170 ar?^i^5, 183 induta . . . reductas,
192 g^?i^>>^ Roma, 205 concessaq^, 207 pertentas, 216
amictus, amicos, 231 infernis, 239 Bithyno, 240 ?^e^^,
250 G^raio mm, 255 cecinit, 263 Sangarius, 268 Molli'
tur, 272 pecorum, 273 C6^^'f c^jJ, 274 Gethis populantibus,
275 Promisere, 276 Irrupit, 279 rupibus, 280 Gyhele,
285 mo, 286 taeitas, 293 implorat, 299 w?^ ^5fe, 307
X PRAEFATIO.
latromm, 308 Ad sontes, 310 iiaTlihiis, 313 uolat, 316
Quem, 329 Venerem, 340 ohniit, ahUtit,^) 350 uulnere,
355 heUisque relictis, 357 nequicquam, 360 procerum,
363 ^Aoro^ 377 Cyclopea, 386 Praehuerit, 399 timidum,
407 infausto, 414 ^im, 416 Anciraniq^, 422 Angustas
ignoto, 430 defensa, 458 carmine, 483 Bupturasq^, 487
Infensos, 496 condidit, 507 Aoc, 508 /loc, 513 proturhet,
526 cessisse, 528 ^^ec flammea uultiim, non lumine sueto,
531 ac ^om^, 543 fratrisqz,, 556 uertere, 558 dignosque
sodales, 564 %65, 566 squallehit, 581 Proditioq^, 582
suhegit, 584 t^acaf. Pescennina I 38 traderet; II 17
Quirine, 29 flamineo; IV 6 mm pacata, 22 assidue, 24
Alterum, 25 careat, 37 ^^taf. Epithalamium Honorii
praef. 7 misceret, 9 gracilem, 14 poterat; Epithal. 7
uultus quos finxit, mdnus quod fixit, 18 ^*6?m, 19 poUice,
56 fundit, 60 prata, 70 cornmpit, 76 hahitu, 83 pennis,
96 rmo, 103 MiUtifidum, 122 remouit, 143 detrectat,
146 tendehat, 153 uolucer, 157 Alternis, 161 Tartesia,
163 caendeae .... leaenae, 171 m(c?ae cateruat, 198
terrihiles, 243 ^^oi?a^ 244 c^^i, 264 proprior, 267 uincto,
iusto, 281 donahere, 286 sacram, 293 accensis, 302p)en-
sat, 314 desidet, dissidet, 335 i^^6^ mm. Panegyricns
Manl. Theodori praef. 10 aA; panegyr. 2 Fortunae,
24 mra, 57 Occasu, 63 studiiq^, 80 Immensim, 82 Ifi,
95 propius, 109 creentur, 110 flagra, 112 cometen, 121
t<6>?a#, 125 plantis, 129 causisq^, 167 ohtundat, 196
pluuiis, 237 minentur, 246 j9^*M, 247 remoto, 272 Cw-
cmmi^ /(?K;^j 279 JE/^ /a^ces suhiisse lihet, 293 co?Za, 296
deferat, 316 auenae, 322 currihus, crurihus, 325 5par-
gentes ardua, 331 inuersa. De consulatu Stiliconis
I 4 Sopierat . . . triumphos, 50 reddidit, 55 Persarum,
64 5om5, 71 nataq^, 90 cewse^, 123 Aedonas, 148 iV^Z
if&i, 157 5ac65, 161 ^^^of, 184 flammis, 188 rapidis, 190
^^05, 200 Flumineum, 254 Jti&a, 258 Poenis, 263 /Sp?m-
1) Ubi sic duas iuxta adfero lectiones, utramque Isengrinii
propriam esse teneas.
PRAEFATIO. XI
dent, Pendent, 263 pharetrae, 276 eonmratiis, 287 qtiam,
308 ferantj 316 Emieiiit, 328 tot iam per, 335 ?^e, 336
siispeeto, 350 effoetos, 355 Intorquet, 373 fiierant, 380
&e?to, 384 adorea laitrus; II 3 aetore, 4 coneesserit, 16
infensus, 21 mw, 22 ^pse, 23 Da^, 25 coherees, 30 5o-
rom, 43 faeilis, 64 eontentiis, 83 odiisq^, 97 /^^?^, 115
poscit, 123 e^ nunquam meriti, 137 circumlinit, 145 ?a5-
^at^^, 181 timentum, 186 limite, 197 ^^(iiY, 202 ?(^cm,
212 m^e, 214 cubilia, 225 annuerit, 226 /i^rre, 230 fo-
^am, 280 Ornatas, 285 metus, 311 credidimus, 312 itm-
nauerit, 328 circumfluit, 331 T(? certum est, 339 gremioq^,
346 c?e stamine, 350 fumantem, fucantem, 362 gerendum,
374 c?o??a, 375 propiusq^, 388 belloq^, 389 Bepidsa, 392
a^na^, 406 conspidam, 423 coronatus, 442 superhis, 459
^^ec, 465 Scorpius, 471 ?^(fea; III praef. 1 dtictus, 5 fe^fe^,
8 legibus; III 12 /e?i^, 13 pacator, 30 JVo^, 34 iVi?c,
37 gravis, 41 pereant, 57 /b5S^5, 64 /^^c Stilicho, 11 so-
lum, 88 fastos, 91 /Seg^ etiam, 95 Auxilium non iUa
seges, 99 J3bc, 100 Lihyae, 141 /afo'5, 147 feriret, 167
Numae est, 171 depulsurus, 173 fe^i^, 181 pignore, 182
^Ma /acfa, 201 circundent, 249 Leontodame, 253 Hecaerge,
266 wr6e, 290 Germinat, 304 Leontodame, 308 Hecaerge . .
fatigetj 317 quodcunq^, 329 montanis . . . triumphis, 344
ifieto, 358 usque, 368 saliuntq^. De sexto consulatu
Honorii praef. 23aequatus; YI cons, 10 sihi, 23 prima,
44 tonantis, 48 puppe, 68 Imhuit, 107 ueniens e, 109
negatis, 118 parentans, 147 ingentes, 158 sonoris, 168
Fuhiaq^, 203 ^'stoe (Camers Hastae), 213 strepuisse,
214 lahoris, 230 tentahat, 234 lumina, 238 consedit in
imo, 244 fa&^^, 271 6^j)65, 289 geminumq^, 291 Hunc,
298 charasq^, 302 Bettudit, 314 ^mZfos ^^^, 315 infensi,
320 tetendit, 334 urhem, 337 ^^(^(m cinxere faces, 343
fumante, 359 uultuq^ .... corusco, 364 decernens, 369
frenaham, 372 dicaham, 400 Pharsalica, 411 Illinc,
422 £"^^5 433 credit, 438 /Si /ama nondim patuit, 440
/"m^, 455 Excierant, 468 ohuia, 473 penetrauerit, 487
Tarquinio, 489 transnaret, 491 certamine, 501 praerupta,
XII PRAEFATIO.
502 arte, 514 imitari, 523 ora, 524 propiore, 538 foe-
dauerat, 597 dles, 626 tmiCj 628 acutum, 629 rcsultanSy
630 concentus, 631 submissa. Deprecatio ad Hadria-
num 14 Victrices, 41 ^ro fronde, 47 t^/^o, 50 flecteris,
53 insigni. De Senatore Veronensi 1 propriis. De
Phoenice 2 Etirumq^, 8 solusq^, 21 Zephyros, 22 ^^eper,
28 fuerint, 30 T^mc, 46 et supplice, 52 ?ec^(), 56 missoq^,
59 steJlis, 64 remittant, 90 Titana, 93 uulneratus, 107
annus. De Magnete 6 Commoueat, 8 uerum, 12 5m-
(/it^a, 15 J>^c?^s . . . scrutatur, 17 /^as . . /^a^c, 30 thalamos,
43 Materiam, 54 56^^^. De Aponis balneis 13 J!.r-
dentis, 14 Perforat, 23 effossi, 33 i^o^(^ niteret, 45 saeua,
46 fe?i^5, 47 Calcaturq^, 52 exiluisse, 53 fluuio, 70 m-
empta, 72 mfe^, 78 utrumq^, 84 J^^fer. De Nilo 20
effrenis, 30 aestus, 39 seseq^ patentibus. In Alethium
quaestorem 13 i^sa, 19 Ignoscat. Gigantomachia 6
nondumq^, 8 gemino, 17 Agnoscat, 18 c^tr, 21 /?.^?^(^, 23
jffmc, 57 g^tof, 69 /b/^fe, 76 Odrysios, 82 ternas, 89 ^/^Vo
^o^6>, 108 JcZam, 116 rumpere, 120 Exclamant, 121 nostros .. .
sinus, 128 succurre roganti (post feror). De Cliristo
Servatore 11 fudere. De mulabus Grallicis 12 ra-
^ ^c?(^5, 1 3 ordine currum, limite gressum. InIacobuml2
J.^g^iie ^i^am vincant dolia fusa sitim. Torpedo 1 mirae,
2 Audit et emerito, 3 ohnixa natatu, 10 Jfac confisa
iacet. Ad Serenam 1 primum, 2 tertia, 13 JJ JVi76),
54 Coniugis eiusdem, 60 posteriora. De muneribus2
fabricabat, 9 decernit. De equo Honorii4 natantem.
Laus Serenae 1 m^/^^, 10 m^^/a, 12 redempto, 25 P^^e-
?ope 6?6C!^5 a^g'?^^ suum, 28 5ic, 51 feMaif, 77 uomit, 82
f^^M, 83 agebat, 87 aurae, 89 quocunq^, 90 Reptares, 98
Theudosius, 106 propius, 111 delectus, 128 Inducit, 135
rediret, 146 6#, 151 Capaneia, 160 aulam, 161 Incertis,
167 prouidus, 187 /to, 190 delectus, 199 Aspiceres,
20b pauere. De Crystallo I 2 /op^s; V 4 &m6^. Ad
Probinum 14^r(xfa. De birrbol discere. Ad Aeter-
nalem 3 /er#. Hystrix 29 partusq^, 84 fe^i^, 35 ^^i^,
38 mittere, 46 Cyconas. Ad Maximum 1 fe* m^#^5
PRAEFATIO. XIII
Maxime semper. De piis fratribus 3 Liistra, 6 At-
toUant . . accelerentq^j 8 clara . . impliciiere, 12 aere timor,
15 dextram erigit, 23 animos, Epithalamium Pal-
ladii praef. 4 ille; epith. 11 iacent, 37 tentabat, 38 Dissi-
mili, 43 relinques, 49 edissere, 62 siiccessit, 106 Permid-
cent . . cantu, 119 CoUectas.
Igitur quae Birtius disputavit etiam hoc scriptura-
rum quem instituimus catalogo fere comprobatur. Pauca
addam^ in Bello Gildonico et primo libro in Eutropium
me continens.
Ac primum optima simul cum V (P) et C (E), id
est cum X et y^ dissidente z^ Isengrinius tradidit: Bell.
Gild. 130 Cyhele sicco, 244 me non, 281 animus mitcc-
uerit, 282 secum Libyam, 313 Vos opihus iunctos con-
spirantesque, 314 cadat, 381 Auferet, 518 sidcos; In
Eutropium I 44 Saepe tamen coepit (cf. supra)^ 74 ni-
tittir, 146 irrepere, Ibbprimumq^, 201 patenti, 221 urget,
233 Sic actas, 250 Assyriis fervet, 291 TJiehas, 302 In-
duto, 337 urhes, 381 r^^65, 386 defensante, 420 tutum,
447 tranauit, 475 JVm. Nonnumquam liber Capitonis
lectiones y (C et E) confirmat obstante V (et P) : Bell.
Gild. 104 dedistis, 264 recepta, 409 Adherhal; Eutr. I 17
rursum, 51 offcium patris, 401 suspecta. Saepius cum
y (P) facit obluctantibus C et E: Bell. Gild. bl pari-
lem, 125 permittite, 151 Bipsas, 193 degener, 214c gerens,
356 uisus destringere, 402 JTmc, 411 Nunc, 488 iam
ueUite, 496 concussa; Eutr. I 42 ?oc^5, 87 mandasse, 96
5eme?, 495 latura seges.
Quodsi Bell. Gild. 253 et P et Isengrinius tra-
dunt^ cum ibi membrana V deficiat^ de libro V ex P
et Isengrinio conclusio conceditur. Cum solo P praebet
noster Eutr. 1 Ql E, 434 formare (unde quid P sibi
voluerit^ intellegitur) ; cum PB Bell. Gild. 410 Nunc;
ib. 442 P mdli, Is. uUi.
Rarus cum peioribus consensus: cum TlEutr. 145
Behita, 212 praelia, 301 ornare (cf. A); cum B: Bell.
Gild. 240 a fratre, 287 Beprecor, 336 facta, Eutr. I
XIV PRAEFATIO.
223 Succedunt, 235 ignominia; cum 77B BelU Grild,
298 qmd.
f 'l ^ Quae yero maxime singularia offert Isengrinius
quaeque admirationem captare videntur^ futtili hario-
lationi Bentini tribuenda esse dixi. Talia sunt aperte:.
Bell. Gild. 92 Marium uinctumq^, 124 feralis Acilia
pugnaSy 220 motat, 222 ostendunt hella dracones, 244 erat,
246 pube, 248 defenso, 270 prodidere (foede vitiato
metro)^ 271 Pyrrho (apertissimum glossema pro ^ommo),
276 Traditur hic, 418 Heracleam, 430 neces; Eutr. I 29
alium, 57 grandior, 77 auitum, 129 inuita, 172 safe,
193 mm, 226 spoliis, 253 superare, 260 tunicas, 272
mediis . . . praelia, 430 nocturna, 462 uerendas, 504 J.^
^^i^ agnoscit, et adde Eutr. II 274 Gethis populanti-
hus (sic).
His ac similibus ne quis credat opitulari se posse
Claudiano; immo neminem fugiet summam legem liac
in re esse cautionem. Quae cum ita sint^ ut sub finem
ea componamus^ quae Isengriniana auctoritate aliqua-
tenus corroborari videri possint^ haec habe: Bell. Gild.
253 (cf. supra)^ 339 rebellem, 428 age (legatur agfi);
Eutr. I 235 ignominia, II 399 tumidum; Nupt. 83 pen^zis;
Stil. II 186 limite, III 167 Numae est; VI cons. Hon.
315 infensi, ib. 597 ales; c. m. XVIII 13 limite gres-
sum; c. m. XXVIII 20 effrenis, ib. 39 seseque patentihus;
c. m. XLIX 3 ohnixa natatu.
Ex solo autem Isengrinio Quot recepimus Stil. 1 161;
soli Isengrinio haud scio an etiam fo7^te illud debeatur
c. m. LIII 69. Quod vero ibidem versus mancus 128
expletus est E^i iterum conuulsa feror, Succurre roganti,
ad interpolationes procaces adscribe.
Denique moneo c. m. XXIX 17 has non Scaligero
deberi^ sed libro Isengriniano; quodsi reputas in eodem
versu de lectione haec pahula inter VP et Isengrinium
esse concordiam, etiam has in VP extare, quamvis
taceant Birtii conlationes^ proclivis coniectura est (cf.
hunc ipsam ad 1.).
ADNOTATIONES CRITICAE.
Ad panegyricum Probini et Olybrii.
Notae librorum:
W: cod. Antverpiensis III 59 merabr. saec. XII.
R: cod. lat. bibl. Arras n. 438 membr. saec. XII— XIII.
L: cod. Laurentianus pl. 33 cod, 4 membr. saec. XIII.
F: cod. Florentinus bibl. nationalis VII 144 membr. saec. XIII.
P: cod. Parmensis bibl. regiae n. 2504 (olim n. 516) membr.
saec. XIII.
B: cod. Neapolitanus IIII E 47 membr. saec. XIII.
s: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu-
nensis 767 G 2.
9 Amniadae] scripsi Prudentium c. Symmachum I 548 secutus.
17 servantia] cf. Yerg. Aen. X 340: Jiasta servat tenorem.
22 aethram] arcton, quod praebent fere omnes, noctem valere
posse collato Propertii loco difficillimo (II 22, 25) mihi uon
constat. sed magis etiam offendit vox tradita, quia iam
V. 25 sequitur Arctiirus et v. 26 ipsum sidus Arctos. itaque
leepius arcem teraptavit, quod verbum absolute pro ^caelo'
dici nequit; cf. III cons. Hon. 107 aitratas astroriim arces^
IV cons. Hon. 198 possessi arce poli, VI cons. Hou. pf. 13
poli stellantis in arce. ego ipso Claudiano duce aethram
conieci atque recipere ausus sum coll. Bell. Gild. 468, Manl.
Theod. 116, cons. Stil. II 17.
32 quam~\ praetuli, quamquam uni tantum codici B haec lectio
debetur.
36 Maeotia] ^Maeotica' falso intrudebant librarii etiam VI
cons. Hon. 338; quod nomen vel adiectivum vel substanti-
vum CI. ignorat. cf. Bi. indicem s. v. 'Maeoticus'.
64 Nec] melius traditum cur reiciamus non video.
80 Hydaspen] adsumpsi ex s; cf. Ruf. II 243.
113 exhausto] sic PWR, exacto LFB; illud magis poeticum
esse comprobatur Vergilii exemplo Aen. IV 14, X 57, XI
256, Ovid. Met. XII 161.
128 consors ac dicta Tonantis] sic elegantissime Birtius locum
correxisse mihi videtur, cnm addicta quod habent codd.
Clavdiani Opp., ed. Koch. "" ' b
XVIII ADNOTATIONES CRITICAE.
et dativum poscat necesse sit neque per asyndeton post con-
iuncta quae praecedunt attributa quarto in loco poni possit,
quae autem Buechelerus apud Bi. proponit, nimis artificiosa
puto, ut vix intellegi possint. adducta LR sine sensu.
132 Cauros] ex V suo restituit leepius, quem vide sub Bell,
Gild. 495.
167 iudice] uindice (BWf) repudiavi, quia in pace rectorem
gentium fuisse Probum atque ''ad summi iuris vestigia''
venisse v. 57 — 60 a poeta ipso edocemur; uindicis autem
notio magis ad res gestas spectaret. ceterum de Probi
honoribus vide Bi. praef. p. VII.
198 Graia] Heinsius pro graeca; sic enim scripsit ipse noster
IV cons. Hon. 398 Graia vetustas semperque utitur voce
Graius^ ita ut ab adiectivo ''Graecus' abhorruisse videatur.
211 fragor] pro plausu hominum etiam legitur Senec. de tranqu.
an. II 13.
226 Tyhri] pro Tihri edidi ; Graecarum enim formarum Claudianus
amantissimus erat cf. Bi. indicem s. v. aliter res se habet
V. 98, ubi rei metricae ratio* Tiheris lectionem commendat.
227 interfluit] ^interluit' postea commendavit Bi. in ind. s. v.
^interfluere'.
231 Unanimi] contra omnes libros inculcavi, non solum ut evi-
tarem cacophoniam duorum yerborum in -es terminantium,
sed quia illius vocis formam secundum tertiam deciinationem
flexam Cl. non adhibuisse existumo. sic unanimi tradunt
III cons. 189 omnes mss., Rapt. II 368 complures, Ruf. 1 105
unanimos firmat C consentiente A^; c. m. VII 3 autem quod
Birtius cum solo P Unanimes edidit, valde miror. quodsi
hoc in loco repugnantibus omnibus libris audacius lectionem
me mutavisse putaveris, non ita bonis codicibus panegyri-
cum Prob. traditum esse contra moneo.
232 foras] cf. adnofcationem apud Bi.
260 Galaesus] scripsi secutus auctoritatem Vergilianorum codd.
cf. Georg. IV 126 (Ribb.).
267 annus] cum plerisque retinui; bene enim in exclamatione
nominativus pro vocativo poni potest neque agnosco ca-
cophoniam, immo exaggerationem quandam in tempus
V. 266 et annus v. 267.
Ad Claudianum maiorem.
Notae librorum:
V: codex Vaticanus n. 2809 membr. saec. XII.
P: codex Parisinus lat. 18, 552 membr. saec. XIII.
C: codex Bruxellensis n. 5381 saec. XI.
Em: excerpta Florentina margini editionis Vicentinae adscripta.
ADNOTATIONES CRITICAE. XIX
E: eiusdem manus, cui debentur excerpta Florentina, cor-
recturae in eodem Vicentinae exemplari extantes.
A: editio Yicentina.
{A^: manus prima ab Em et E diversa in eodem Vicentinae
exemplari.)
{A^: manus ibidem secunda, et quidem quae eadem fuisse
videtur atque Em et E.)
(A^: manus ibidem tertia. bae tres A^ A^ A^ fere non ob-
servantur nisi in libris ad Rufinum.)
JT: codex Parisinus lat. 8083 membr. saec. XIII.
B: codex Neapolitanus Farnesianus IV E 47 membr. saec. XIII.
A: codex Ambrosianus S 66 sup. membr. saec. XV.
s: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu-
nensis 757 G. 2.
^: codices deteriores.
M: codex Ambrosianus M 9 sup. membr. saec. XII/XIII, unus
ex g, raro adhibitus.
In Rufinum.
I 5 mari . . . annis] cf. IV cons. Hon. 304 praescriptos Jiomini
. . . fmes.
47 corrupit] V optimus et^JT, corrumpit Bi. cum reliquis m&s.,
quod minus placuit; perit enim in versu sequenti perfecti
vice fungatur necesse puto.
51 Tluodosius] hanc omnium librorum scripturam tenendam
esse docet versus ille in C. I. L. III 737: ^Omnia Theodosio
cedunt subolique perenni.' ^-^.^-,^-
126 catervas'] ex solo V recepi; nam lectio figuras nihil aliud
valet atque simulacra quae praecedunt speciemque inter-
polationis sive glossematis prae se fert.
131 sentit] A solus, quod propter quatit quod sequitur ipsi
Birtio magis placuisse videtur quam sensit; cf. eius notam
ad 1. et praef. p. CXVI.
141 patriis] omnes excepto V, cuius scripturam patriisque Bi.
praetulit.
142 sq. dehent . . . parat] dehent C consentientibus sY^ necnon
et A^, cuius lectio dedent ex dehent per errorem fluxisse
mihi quidem videtur; donent reliqui, quod pro ^donatura
sint' non facile acceperis. contra dehent elegantia quadam
singulari adridet, quippe cum parat v. 143 etiam C tradi-
derit. et ne quem indicativus in interrogatione obliqua
offendat, mitto ad c. m. XXIX v. 2sq., ubi vel uno in
enuntiato et indicativo et coniunctivo promiscue poeta utitur.
151 sq. gramine . . . gramina] de loco desperato vide Birtii
adnotationes. ..-^«—-^^
b*
XX ADNOTATIONES CRITICAE.
154 Utavi] cf. quae exposui in dissertatione ^De codicibus
Cuiacianis' (Marp. MDCCCLXXXIX) p. 59 et Bi. ind. s. v.
173 Instabilesque] que omiserunt VJT et proximus editor; vix
autem deesse potest copula secundum Claudiani consue-
tudinem cf. Bi. praef. CCXX.
219 Nec . . nec] quamquam solus A ^ praebet probante sane A ^,
tamen edidi quadruplicis iterationis voculae non taedio
captus variandique studio adlectus.
230 caesa] obstantibus V et C, qui libri caesi (uel ce^sti C)
legunt, praetuli grammatices regulas non sine causa gra-
vissima neglegi debere ratus.
238 parum est] est omisit Birtius contra omnium librorum
consensum, observatiorubus quas de Claudiani sermonis
consuetudine fecit, nimis ut reor indulgens; cf. eius praef.
p. CCXXIV.
253 Syllae] scribendum esse mss,. monent et sic Bi. restituit
VI cons. Hon. 383; cf. eius adnotationem ad 1.
287 cum pressa matre rehellis] cum pressa duce C edidi; rebeUis
omnes libri (nam idem certe vult C reuellis scribens) ex-
cepto V ^ qui rehellas tradit, quam lectionem sine necessi-
tate, si quid video, Bi. in rehellans mutavit; cf. eius praef.
p. CIV sq. cum pressa matre rehellas Mommsenus com-
mendat, quod placeret, si interiectio o ante plenum enun-
tiatum posita tolerari posset.
314 domare] pro domari recepi Birtium secutus cuius vide
notam ad I.
324 famosius] CTTV^^^, animosius Bi. ex V^ consentiente A'\
quod cum in laudes Hunorum accipi deberet reiciendum
est; turpitudinem enim gentis illius vividis coloribus nec
sine odio depingit poeta.
343 rajndos] trepidos Bi. ex V qui habet tepidos et Isengrinio ;
quos tamen sequi nolui, quamquam haud inepte equos
duce Formidine trepidos vocari posse concedo.
371 non] etsi solus B praebet concordante A^^ refeci nimis
offensus illo et . . nec uili quod recepit Bi. non vili pro
^ne vili quidem' positum esse adparet. ceterum adtendas
velim, quam eleganter adludat poeta ad exitum Rufini,
cuius scilicet corpus laniatum laceratum discissum se-
pultura omnino caruerit.
II praef. 2 promissis] proponit Bi. (praef. p. CV), ut pleonasmus
quo verba permissis . . . licet ire choris laborant evitetur.
114:9 fatis] Em*'^; causis reliqui; sed hrevis causa vix dici
posse contendo. porro autem sensus ipse ut hrevihus
fatis pro ^brevi tempore' legatur plane flagitat, id quod
docent versus 52 et 53.
ADNOTATIONES CRITICAE. XXI
55 Cdlchedqnias] sic scribendum esse ipse monet Bi. in indice
s. V. Chalcedon.
74 potestas] omnes exceptis YEmg, qai praebent facultas.
illam lectionem cur praetulerim, inspecta Birtii adnota-
tione adparebit.
76 stipatur] V solus, stipatus cum reliquis Bi. sed cum soli
Rufino castra hostium patuisse v. 73 videamus, quae se-
quuntur v. 75 — 77 ex iactahat pendere nequeunt; itaque
etiam interpunctionem mutavi.
86 tum vultus] sic VJT nec aliter vitium, quod habet C
tumultuSy oiiri potuit; librorum igitur optimorum VC con-
spirationem hic agnoscere debemus, quam ubicumque licuit
secutus sum.
87 ne] quod Bi. coniecit ipso codice C fortasse consentiente,
^.^^---iriet^ipere non dubitavi.
106 Amplexus]^ cum optimis libris VCEm^ -^ego; reliqui et Bi.
Complexus.
141 faciem] contra rahiem, quod praebent ^^fV\ unice tenen-
dum esse ex ipsa Birtii adnotatione elucet.
149 volitat] lierumschivdrmf non tantum offensionis habet ut
ad coniecturam confugiendum sit.
159 fruatur] haec lectio, etsi non ita firma auctoritate (JT^M^^
necnon et Em^) sustinetur, tamen magis placuit quam
fruetur ; quae enim anteceduntv. 156 — 158, praesens tempus
poscunt, non futurum.
160 Thracam] scripsi; partem codd. depravatum locum quomodo
sariare possem, diu mecum consideravi, sed traditam lectio-
nem quippe sensu cassam textui denuo inserere nolui.
Thracamy quod proponere atque edere ausus sum, fortasse
eo commendabitur, quia hostem ex Illyricis finibus Con-
stantinopolim adgressurum Thraciae instare consentaneum
est. de forma vocis quamvis rara tamen non insolita
cf. e. g. Hor. Ep. I 3, 3. Birtius postmodo sic legi iubet:
Quid aperta invadere temptat?
167 undas] ex solo V optimo libenter accepi; reliqui umhras.
168 quantas hic versus moverit difficultates , videas in Birtii
adnotatione. spurium esse non puto, quia si deesset acumen
summum et elegans desideraretur. sensum peroptatum
adsecutus esse mihi videor, si legam: Nec mea sola meus
ridehit funere victor. inutilia ad hunc locum adnotavit vir
doctus in ^Litterar. Centralbl.' a. 1893 n. 3 p. 83.
239 qua] quo ATI^^ quorum auctoritatem curBi. sequi maluerit,
non video.
246] figat] E solus, quod praetuli; si enim figet legimus, sequi
debet ^haec patria erit'.
XXII ADNOTATIONES CRITICAE.
255 demissaque lumina velat] de hoc loco ad Iliad. lib. XVII
V. 136 recte me misit Skutscliius; hic enim vir doctissi-
mus eximia comitate etiam plagulas huius editionis per-
legit, nonnulla monuit perutiliter.
270 Clani] lam codd, , quod sine ulla dubitatione aspernatus
sum, cum haec particula in ipso initio enuntiati regentis
extet neque nisi aperto calami errore hic inrepserit. contra
Clam ad sensum aptissime quadrare mihi persuasit locus
Marcellini Comitis chronographi, qui his de rebus sub anno
CCCXCV sic refert: Rufinus Patrieius Archadio principi
insldias tendens Alaricum Gothorum regem missis clam
pecuniis infestum reipuhlicae fecit. quae de rationc^S^^
poetam nostrum et Marcellinum Comitem intercedente
equidem cogitarem , in Mus. Rhen. tom. XLIV p. §99
praetereundo adumbravi, mox autem si dis placet puhlici
iuris faciam.
290 Haemus] Em et £, quos sequendos putavi. nam primum
fluvius ^percurri' vix potest; deinde Hehrus (sic enim Bi.
cum ceteris mss.) in Thracia est et in Rhodopes latere
orientali; itaque primum deseri Rhodopen memorandum
fuisset, dein in Thraciam. tendi , ultimo Hebrum percurri.
ergo Haemum restitui, nam Rhodopen quasi Haemi partem
inductam licentiae poetae facile adtribuemus.
312 novisl nunc bono animo edidi pro ^advenis' accipiens.
olim conieci apud Bi. ^neis, quod vel propterea displicet,
quia in sequenti versu eadem vox occurrit. ceterum ad
usum huius verbi Claudianeuin cf. IV cons. Hon. 35 ubi
novis idem valet atque ^usque adhuc non visis'.
323 quae quisque petat] cum solo Em scripsi; si enim quas
legis, pleonasmus molestus oritur.
350 limite] rursus quod praebent Em et s, magis placuit, quam
tramite, quo haud ita apte terrae linguam in mare pro-
iectam significari credo.
371 extendere] Ef, quod etiam Bi. postea adprobavisse videtur,
qui in indice hunc locum etiam s. v. extendere adnotaverit ;
ipse in contextu habet intendere. cur autem illud praetu-
lerim, seasus ipse docet; praeterea verbis incolumes v. 370,
intendere v. 371, insperatoque v. 372 oriri cacophoniam
putavi.
393 rumore] eleganter excogitavit leepius ; mucrone omnes mss.,
cui lectioni interpretatione Buecheleri quamvis perspicua
auctoritatem speciemque adcrescere negaverim. manet enim
difficultas, quae est in ipsa verborum compositione; manet
etiam repetitio nimis ingrata, cum idem iam valeant verba
quae antecedunt: seges undique ferri circumfusa micat.
porro si diligentius comparationem poeticam, qua hic locus
p
ADNOTATIONES CRITICAE. XXIII
ornatus est, persequaris, Yitium illud traditionis agnoscas
necesse est. tertium enim quod dicitm' comparationis in
Yerbis Illa pavet strepitus . . . . et tanti miratur sihila vulgi
positum esse quis non concedet? desiderari ergo in versu 393
Tocem talem qualem ^clamore' in propatulo est, id quod
confirmant v. 384 sq. verba vox desuper ingens infremuit.
•itaque ad coniecturam delegati, quin leepio adsentiremur,
facere non potuimus.
525 ipsumque] Birtius proposuit, nostrumgue codd., quod an iure
repudiaverim , nunc dubito. cf. enim Rapt. I 27 sq. Pro-
serpina . . possedit dotqle Chaos.
De Bello Gildonico.
64 alerent] sc. Libya Nilusque. Birtius quare alerem ex P ^
solo reciperet, non satis declaravit.
57 Pharium] Skutschius contulit Stat. Theb. III 222: Qiaec
navis) prima Dicarcheis Pharium gravis intulit annum.
59 — 62 interpunxi duce Mommseno.
69 praeda] praedo Bi. ex JIB, quos testes minoris pretii sequi
nolui. ceterum bene ipsa praeda dicitur id reliquisse, quod
ex praeda relictum est.
88 sq. hellis . . . agebant] hello quamquam YP commendare
possunt, propter numerum pluralem clades et saecula reieci
eademque de causa agebat displicet, praesertim cum haec
lectio non nisi libris 7TA debeatur.
91 Syphacem] de huius nominis mensura jnsolita cf. quae ex-
posuit proximus editor in praef; p. CCXT.
130 Cyhele sicco] hunc verborum ordinem coofidenter cum op-
timis VC retineo; quod enim Bi. in reliquorum librorum
scriptura sicco Cyhele magis gratam atque poeticam esse
dixit verborum conlocationem (cf. p. CXIV), non summi
momenti est; ceterum oppositioni membrorum nec-nec
particulae sufficiunt.
183 redolens] scripsi, redolent codd. mixtos redolmt unguenta
cxU/Ores coniecit Bi., quod mea quidem sententia recusandum
'est. sic enim totius loci compositionem intellego: poeta
postquam saevam crudelitatem Mauri satis depinxit, inde
a versu 182 turpissimarum libidinum, quas Gildo eiusque
sectatores exercebant, mentionem facit. itaque v. 183 vocis
^sanguinis' vel ^cruoris' repetitio neque ullo modo desi-
deratur neque omnino optata videtur; nam in praecedenti-
bus amplissime de sanguinolenta saevitia Gildonis trans-
actum est. iam vero cum quae de novo genere libidinis
nunc dicenda sunt, versibus 184 sqq. explicari adpareret,
XXIV ADNOTATIONES CRITICAE.
si enuntiatum regens efficeretur verbis mixtis . . . coronis,
inexpectatum ingratumque existumavi. quod qui reputa-
verit, fortasse scripturam quam obtuli probabit.
201 ni] VPJT; nisi reliqui.
241 Infirmo] Bi. proposuit ac defendit in praef. p. CIV n. '2.
In primo enim, quod habent omnes libri, quis sanum esse
sibi persuadeat? vel quis Oesnero pro ^primum in genitore'
accipienti adsentiatur?
247 petisset] hunc manuscriptorum consensum ut desereret
Birtium locus Alcimi Aviti c. VI 259 movere non debuit;
ibi enim verba ^signa petunf^habent sibi accusativum
dependentem ^adversarios' , hic autem si legas Si signa
petissent ohvia, traditam lectionem vix emendaveris; nisi
quod sane transitiva sine obiecto satis in deliciis habuit
poeta (Bi. praef. p. CCXXV).
299 patre remoto] quid habeat offensionis hic locas quaque via
medelam adsecutus sim, apud Bi. iam expositum est. de
participii ^remotus' in fine versus positi usu praeamata
cf. praeter locum illic adhibitum etiam Manl. Theod. 247,
Nupt. 42 et 325, Rapt. I 219, Bell. Goth. 421, VI cons.
Hon. 447; nec fortasse sine fructu conferendus est epi-
taphius Constantii Chlori hoc ipso anno a Mommseno in
Hermae tomo XXVIII editus, ubi versus 17: tristes stant acies
magno ductore remoto.
330 devictos tenuit fiducia Mauros] sic plerique et optimi libri,
contra quos devictis tumuit dementia Mauris Birtius sine
necessitate praetulisse videtur; cf. etiam eius adnotationem.
347 Servati] hac voce oflFensus Bi. Devicti excogitavit, ego
rectissimam lectionem traditam puto; ut enim Firmus
Theodosio, ita Gildo Honorio ad vincendum servatus (i. e.
reservatus) est, quo melior fulgeat gloria domus Theodo-
siorum. ceterum eodem sensu vocem ^servare' adhibuit
poeta in Eutr. II 36 sq.: Quam, numina, poenam servatis
sceleri?
395 Occidit] JTBA, Obtruncat cum VCs Birtius, sed ipse, quia
per totum enuntiatum tempus praeteritum obtinet, de
lectione optimae librorum classis dubitabat (p. CCXXIII).
402 Hic] Hinc V ^P; sed illud cum C maxime restitui, Gesnerum
secutus cuius verba adpono: ^Sed excusationis aliquid
habuit Atreus, qui se Thyestae adulterium, in coniuge sua
Aerope admissum, ultum ierit.' Hic autem i. e. ^apud
Firmum' odium^ non poena fuit.
414 dum] contra VP qui praebent cum, recepi; illud enim
semper, hoc rarius indicativum postulat.
441 oneri] ovium V solus, quam lectionem etsi sagaciter de-
fendere proximus editor conatus est, tamen accipere nolui.
ADNOTATIONES CRITICAE. XXV
verba enim quae sunt Arma oneri, fuga praesidio Bon in-
compositam repetitionem, sicut animadvertit Bi., sed totius
sententiae, qua de armatura et pugnandi consuetudine
Maurorum agebatur, quasi conclusionem non ineptam
continere equidem censeo. Arma autem telis iaculisque,
hoc est levi armaturae opposita esse memento. denique
libro y — licet optimus sit — multo minorem fidem baben-
dam esse in versibus et aliis et bis ipsis Gild. 420 — 445
infra ad Fescenn. 1, 3 pluribus demonstrabo.
473 nec mons aut silva] cum optimis libris VPC consentienti-
bus retinui.
488 totum versum VP secutus edidi, cum reliqui libri legant:
^ Solvite iam, socii\ clamant ^aut rumpite funem\ quod prae-
tulit Birtius et festinationem classiariorum verbis Solvite . .
aut rumpite praeclare depinctam esse autumat. ego in
contrarias partes transii, cum debilis potius ac parum
apta haec gradatio esse nimisque glossatorem in synonymis
ludentem resipere mihi quidem videretur. contra in verbis
ab mss. V P traditis anaphoram efficacem et poeta nostro
vere dignam agnoverim.
In Eutropium.
I 6 visasque] omnes libri praeter B, cuius lectionem hinasque
Bi. probavit et adsumpsit coll. Plinii Hist. Nat. II c. 99;
sed idem locus Plinianus docet in talium prodigiorum de-
scriptione verbum ^videre' magnopere usitatum esse neque
igitur est, cur librorum consensum fere omnium recusemus.
ceterum lulius Obsequens 31 : interdiu etiam duae lunae
visae; et similia idem saepius.
13 interpunctionem post fibris a Birtio et Mommseno propo-
sitam cave ne sequaris et ipse Bi. bene cavit. verba enim
quae sunt Quae nova portendant superi ad tria illa quae
praecedunt enuntiata, non ad vocem nefas solam adposita
esse sine dubitatione contendo. porro aequabilem senten-
tiarum illarum constructionem quis tangere audeat?
20 diras] de hoc loco vide quae exposui ^De codicibus
Cuiacianis' p. 58.
23 Sic omnia nohis] cf. ibidem p. 59 et 62 (sub Addendis). si
quis vero de lectione etiamnunc dubitet, locum adferam
ita concinentem, ut iam desinat dubitatio, VI cons. 297:
Sed pignora nohis JRonianus carasque nurus praedamque
tenehatl amat scilicet Claudianus sua ipsius verba repetere.
31 uno] uni P^JT ex coniectura ortum videtur ideoque rei-
ciendum; domino . . . uno pro ablativo • absoluto accipio.
similia coiitulit Gesnerus ad 1.
XXVI ADNOTATIONES CRITICAE.
1
74 nitimur'] praeclare conservaverunt JT^ V ^, cum reliqui nititur
tradant, quod recepit Birtius. sed post sententias generales,
quae versibus 72 et 73 continentur, nunc de se ipso suique
similibus eunuchum loqui iam verba Nos Lucina fugit
apertissime docent. deinde si verba nec . . . amor in unum
enuntiatum constringas, sequentia defloruit oris gratia bre-
vitate laborant et incomposite iniecta sunt.
91 JS/ gemino ditata mari] E pro Et solus P\ quod ita pla-
cuit Birtio, ut in textum reciperet, fecitque boc certe suo
iure; neque ipso mari ditatur Lais, sed iuvenibus e mari
utroque Corinthum venientibus.
93 tactu] iactu nulla auctoritate adiutus Hauptius commen-
dabat, pellectus loco illo Horatii. sed ibi fenestrae quatiuntur
iactibus, hic de ianua agitur; neque iactus pertinet nisi
ad remotiora.
108 rapido] ne quis rahido legendum putet, conferatur locus
Vergilii Ecl. II 10, quem aperte noster imitatus est: et
rapido fessis messorihus aestu.
155 primumque] cum plerisque et optimis membranis retinui.
Abundantius enim Eutropium primum exitium sibi produxit,
tum rei publicae.
156 nihil in hoc versu mutandum est. neque enim ad summos
honores trahere debemus genetivum thalamij sed spectant
haec ad summos magistratus, quibus potitus est Eutropius,
quem et consulem et praefectum praetorio et magistrum
militum fuisse a Birtio edocemur (p. XXX n. 6 et in indice
sub nomine). verba autem quae sunt ab imis thalamis ex-
plicationem habent iis quae v. 105 — 109 de munere eunuchi
poeta prompsit.
172 vota pati] offendebatur his Birtius; sed vota dlii quod pro-
ponit iam eo intolerabile videtur, quia elisionem in hanc
sedem hexametri ])er coniecturam inferre vix licet. hoc
autem recte v. d. monuit, agi non de votis et somniis
Eutropii sed aliorum, itaque vertendum est: was filr die
Wiins&iT'd:&)*'Wenschen unertrdglich und selbst filr ihre
Trdume unausdenlcbar ist. idem Bi. in indice p. 553 pati
defendit conlato Ruf. II 7 ; IV cons. 177. certe satis quod
habet Isengrinius nemini placebit.
175 Buechelerus verba Qui . . . dissimulat in unam sententiam
comprehendi iubet. at vero illud tantum v. 174 prorsus
exigit, ni fallor, sibi opponi vocem nihily quae extat in
sequenti versu.
178 gemescunt] E et C, quod recepi, quia E summam in re
orthographica habet auctoritatem ; cf. ^tremescere' in codd.
Vergilianis, similia. itaque etiam in Raptu III 130 geme-
scunt restitui.
ADNOTATIONES CRITICAE. XXYII
195 Claustra remoliri] cf. Statii Theb. X 527.
211 Quo] non quod adsumpsi, quia illud optimis utriusque
classis libris, Y et C, fulcitur.
238 aversaque] adversaque P, quod commendari possit loco
Statiano Theb. Y 357, quem adtulit Bi. sed recte ille
aversaque edidit; hic enim malevolentia deorum in Eutro-
pium, magistrum militum, exprimi debuit, quod qui in-
tellexit Baehrensius etiam in Statii cognatum locum averso
inferri iussit.
267 ineptus'] sic optimi libri Y et C, quod ideo retinendum
putavi.
281 quin] iure Bi. offensus est versibus 281 — 284 {Geminam . . .
decet)^ quippe qui nullo vinculo cohaererent cum praece-
dentibus. nempe versibus 234 — 281 expositum est de
Eutropio magistro militum, qui barbarorum devictionem
sibi adrogat; proponitur ut potius Cybeben quam Martem
colat. nunc subito de insidiis agitur, quibus Gildonem
Orienti conciliaverit odiumque inter principes excitaverit.
interrogativum quid speciem prae se fert quasi haec artis-
sime conexa sint cum antea memoratis et quasi nunc de
re eadem agatur de qua in prioribus. itaque quoniam
spurii versus vix esse possunt — quis enim credat? —
mihi persuasi vitium inesse in ipso quid. scripsi quin^
quod pro quin etiam legitur Eutr. II 526, Stil. II 160 '"'"""
309 dominus] domini quod praebet solus testis f, recipere non
ausus sum, quia deest E, qui nisi consentit, de b dubitari
possit. dominus de Arcadio accipiatur necesse est, quem
caate ignominia perstringere videtur poeta; idque adden-
dum esse puto ad ea, quae conlegit Birtius in praef. p. XLI.
357 ludaicis] nihil mutandum est; cf. Birtium in Mus. Rhen.
tom. ^LlY.^, 491.
367 Quod lihet ingenio] versui lucem addidit Birtius ^Zwei
politische Satiren' p. 45 adn. sensumque quem postulavit
prorsus probo; tamen ego in optimorum librorum lectioni-
bus insistens sensum non mutavi dum scribo: Quod libet
ingenio, suhigit ... de ingenio confer illud ingenium Veneris
lib. II pf. 60. dativus autem qui exigitur ex antecedenti
poscentibus facile suppiendus est.
392 non longinqua] coniungendam esse monet Skutschius; cf.
Birtium ad locum.
412 repens] optimi tres mss. EYC, quos cur relinquamus nuUa
causa est; sic repens clades scripsit Livius XXII 7, 4 et 8, 1.
apud Claudianum repens adiectivi vice fungitar, quod ex
copula sequenti terrorisque elucet. itaque Weissenbornium
probo, qui etiam apud Livium repens pro adiectivo, non
pro adverbio accepit.
XXVIII ADNOTATIONES CRITICAE.
445 igne] cf. Birtii indicem s. v. ignis.
450 sociuni aversatus] removere nolui, cum consulto poeta voci
adservahantur in v. 448 hanc cum iucundo ludo verborum
opposuisse videatur; et adtendas velim ad adsonantiam
aversatus Averno.
456 surgas] Birtius; surgat codd.; illud cur x)lacuerit, primo
obtutu adparet.
499 ritu] sistro Em f , quod probaverimt omnes fere post Heinsium ;
sed Bi. de lectione dubitationem movit in praef. p, CXII,
refutavitque rectissime iam Geaneras argumenta Heinsii.
sensus enim hic est: regnet sterilitas, desinant conubia,
vivatur denique, sicut vixerant Amazones, sub imperio
niuliebri et sine conubiis i. e. Amazonio ritu.
504 Eurus'] non Hehrus legendum esse defendi in Philologi
tom. XLIX p. 567 sq. . — — -
Ilpraef. IQ procumhit] plerique et optimi libri; procumhunt BA,
quodcorrecturamdoctilibrariisapit(cf.Bi.p.CCXXIV).
32 facit] quibus de causis scripserim, expositum in-
venies loco modo citato p. 568.
40 iam] cum optimis edidi; scilicet ^a^es tui iam somnia
non vident, sed pervigilant a somno et somnio alieni.
II 15 hic locus ipse ulcus habere videtur, quod adhuc frustra
sanare viri docti conati sunt. sanatus autem esset, si ex
Stil. II 205 vulnus tectura hic inculcare quispiam auderet.
ceterum ulcera eruperumt etiam legitur apud Senec. de
tranqu. an. II 12.
62 ferat] ex C restitui propter praedilectum apud Claudianum
praedicati numeram singularem, qua de re confer Birtii
praef. p. CCXXIV; et adnotandum est Pulmanni codicem
unum, Plantinianum J, hoc loco exhibuisse refert, quod
licet de fide libri dubites, certe tamen eodem tendit.
83 videhant] quod initio scripserat P\ Buechelerum secutus
restituendum putavi poetae.
149 move] bene proposuit Birtius propter verte et sume, quae
sequuntur.
176 alae] ex aulae summa cum vi persuadendi olim restituit
Rubenius.
185 redeunte] Bi. ex f solo induxit retinente, quod certe prae-
stat coniecturis leepianis. attamen sine dubio acqaiescen-
dum est in lectione redeunte, cuius optima fides; scilicet
mitra redit circa caput in orbem; sic ex Quintiliano
enotant: ille qui in se redit orhis; itemque Vergilius
Georg. II 401: redit agricolis lahor actus in orhem; alia.
231 infernis] ex solo A recepi; neque enim intellegeretur, qua
lege alae ipsae infernae dicerentur, requiritque etiam
tenehris suum epitheton.
ADNOTATIONES CKJTICAE. XXIX
235 viderat] optimi testes VC, quorum auctoritatem cur re-
pellamns non video.
303 torvi lacrimis] duce C fcra.nsposui, quia amat poeta ad-
iectivum conlocare ante pentbemimeren, si substantivum
in fine.positum est.
537 quod Bi. Munditiae interpungendo separavit, minus placet;
ego rursus coniunxi minimeque viriles munditiae. hanc
vocem autem de orationis munditia sive venustate inter-
pretor, quod vix opus est exemplis commendare. sic tandem
excusatur, quod inter asyndeta semel intermissa est co-
pula que in minimeque^ quo offendebatur Birtius (cf. praef.
p. CCXXI); est enim munditiae alterum subiectum et ipsum
quoque ad praedicatum Jaus maxima pertinet.
340 ohruat] Birfcius, quod ad sensum unice quadrat. de varie-
tate scripturarnm vide eius apparatum criticum. ceterum
defenditur quod edidi etiam versibus huius libri 37 — 39,
ubi poeta Constantinopolim pro criminibus Eutropii Neptuno
concedit.
-351 defossi] Y^qp, sed o Y^ in litura, defessi ^. defossi iure
defendit Trumpius , neque enim terga defessi dici possunt
homines illi, qui principum munere funguntur, sed babent
sane in tergis verberum vestigia i. e. defossa terga
verberibus.
597—399 praestantium codicum EC scripturam furorem eo
magis restituendam putavi, quo faciliorem esse videbam
errorem reliquorum m finale omittentium. unde quid lu-
cremur, in propatulo est; tota enim harum sententiarum
compositio concinnior facta est, ubi accusativos Tarhigilum
et Gruihungos separare iam non iubemur. itaque inter-
punctionem mutavi. porro timidum ex omnium fere con-
sensu praetuli quippe quod attributum aptissimam rela-
tionem habeat ad oves quae sequuntur; et optime in ore
Leonis, militis gloriosi, timidus audit adversarius.
471 puppihus] spectari e puppihus V similiterque ut videtur P\
quod displicet propter elisam i vocalem. infeliciter etiam
Heinsius e rupihus coniecit; nam nautas esse, qui nuntios
de incendiis adferant, maxime conligitur ex v. 473, ubi in
pelago favilla velis inbaerens observatur. denique locum
sic explico ut puppihus sit dativus: puppes ipsae in navi-
gando spectant urbes accensas.
489 rerum] quod praebent codices, ferre nequeo, quia eventus
rerum certe magister non est; nec si rerum ad eventus
trahas, id satis placet; nam eventus absolute positus est
apud Livium XXII 39, 10 (eventus stultorum iste magister
est) et apud Ovidium Heroid. II 85 sq. {careat successihiis^
opto, quisquis ah eventu facta notanda putat). recepi igitur
XXX ADNOTATIONES CRITICAE.
Birtii coniecturam elegantem serum, id quod non longe
abest a lectione tradita et sane probatur coll. y. 500 sq.
520 proiectis] contra solum V^, qui babet prostratis, retinui.
557 Af] ex C potissimum refeci, nam V^ deficit; Sed non bene
iteraretar ex v. 555.
592 Has^ Stilicho, tendo lacrimas'] banc sinceram poetae esse
scripturam mihi persuasitBirtius praef.p. CCX adn. 5 et p. CV.
Fesceiiniiia de nuptiis Honorii Augusti.
I 2 doctior] Horatii loco I 29, 9 pellectus cum solo V edidi —
et ita ediderat leepius, — sed nunc ipse an iure fecerim,
dubito, cum non solum codicis V auctoritatem in Fescenni-
nis minorem esse eluceat ex iis quae adnotat Bi. (p. XCV),
sed etiam lectionem certior exquisiti aliquid habere equi-
dem concedam.
Et de minore auctoritate, qua hac in parte V utitur,
paullo copiosius agam. illam membranam clarissimam qui
perscripsit librarius principalis omisit simul Belli Gild.
V. 420 — 445 et Ruf. II v, 527 et Fescennina et Nupt. praef.
V. 1 — 16; neque vero idem librarius fuit, sed corrector ve-
tustus, qui alia manu et Gild. 420—445 et Fescennina et
Nupt. 1 — 16 in folio adiecto una supplevit. haec quae
dixi supplementa quid tandem valeant diiudicare nostrum
est. et certo prava sunt haec: Gild. 490 adeo festinant,
Fesc. I 18 piuSy 22 ihit (pro uret) et in (cum P), 25 horridis
(pro acerhis), 27 9 (pro cum). 31 tu, 37 que; II 13 micius-
c _
que, 14 spadus^ 30 rriax (pro stemma)^ 31 hoothe , 32 intu-
mescit, 41 aquilone; III 5 Gratus, 8 prius; IV 5 Nec (cum B)
et agredi (cum B), 13 Quod om., 14 hoc quotiens mdepP
{m ex corr.), 24 hanelitus, 26 tirias; Nupt. pf. 5 chiton (sed
corr.), 15 renatos (cf. IT et P). quae depravationum longa
sane caterva est eoque magis scrupulos inicit, quia in P
plerumque veriorem scripturam servatam videmus.
Contra commendatur V his tantum scriptionibus , de
quibus dubitari vix possit: Fesc. I 23 Quot (cum B); II 3
herilis (cf. in E erilis); IV 37 ducit (cum JTA contra P);
denique Fesc. I 18 voles (cum A et M); ego vero his om-
nibus consideratis iam etiam de ipso voles haesito; fieri
enim potest, ut potius E sequendus sit, egregius auctor,
ex quo petes traditur.
Denique hae sunt lectiones, de quibus in diversas partes
discedi possit: Nupt. praef. 11 non (quod ego nunc quidem
eo confidentius reicio); Gild. 441 ovium (de quo dictum est
ad locum); Fesc. I 2 doctior quae maxime lectio in causa est.
ADNOTATIONES CRITICAE. ' XXXT
Librum P artissimo yinculo cum V ligari Birtius evicit;
itaque haud scio an duce P conligi possit veram manum 1
in V nonnumquam lectiones P exhibituram fuisse, e. g.
Gild. 423 leonis, 424 iturus>^ 433 fremitus (et id ipsum
recipiator velim non obstante nisi C); Fesc. I 29 Qui
(pro Quis)', II 17 tyhris (pro tibris)-, II 31 uirecta.
11 Freno] Fraedo Ba et E. quis tamen venantem Honorium
praedonem dixerit? profectus autem ex hac iectione
Heinsius Fraeno proposuit, qua mutatione fere nihil
mutatur nisi littera d. pertinet autem hic ablativus ad
reges (cf. Stil. II 371). quod vero in reliquis codicibus
exhibetur Praeda, hanc scripturam ex illo Praedo ortam
esse existumo. certe Gesnerus verum non adsecutus est
explicans odore praedae cornipedem esse citatum. immo
^equus citatus' sine ablativo solet poni, quod exemplis
firmare opus vix est neque nisi hoc unum adpono ex
Vergilio Aen. XII 372 sq. spurnantia frenis ora citatorum
dextra detorsit equorum. vides iioc ipso loco Heinsii
coniecturam adeo commendari, ut recipi queat vel debeat.
IV 22 adsiduo] assiduis VP vel propter terminationem moleste
repetitam displicet praetereaque eo suspicionem evo-
cat, quod pro mvotuis perversam lectionem nuncii illi
duo tradunt. ex hac scriptura assidms haud scio an
fluxerit Birtii coniectura adsidui scribentis. sed ac-
quiescendum putavi in reliquorum testimonio, quo legi-
tur adsiduo neque causam idoneam video, qua hoc ad-
verbium removeamus.
De nuptiis Honorii.
praef. 13 Centauri Faunique] quid sibi velint, aperuit Birtius
in indice s. v. Centaurus.
19 nectehat pollice] siciiieHores VP et E (nam nectehat A
quod E adprobasse videtur) , quos, testes principales
utriusque classis manuscriptorum sequi malui. patet
enim eos libros, qui pectehat offerunt, etiam falso pectine
offerre, ex quo concluditur in iis grassatum esse inter-
polatorem. Birtius autem adlitteratione speciosa pel-
lectus diversa coniunxit ex alteris pectehat adsumens, ex
alteris pollice (cf. praef.' p. CCXIX).
47 placidaeque'] pro placideque redintegravi; neque enim
Amor hoc loco ^placide volare' dici potest, quia in versu
sequenti iactantior audit.
52 candentes] cum plerisque edidi vel propter c. m. XL 15:
Candescet . . Meroe . . pruinis.
XXXII ADNOTATIONES CRITICAE.
52 sq. hos versus cur transposuerim, apud Birtium indicatum
invenies; et yide eius indicem sub neque.
108 rapitur'] de hoc loco cf. quae exposui in Philologo
tom. XLIX p. 569.
X26 solvit} hac voce complures editores necnon etBirtius offensi
sunt et hic quidem silvis esse legendum coniecit. attamen
solvit teneri posse puto cum Gesnero, qui similia iam con-
tulit. confer etiam apud nostrum Ruf. II 345 solvebat colla
et imprimis Stil. II 9 cJiaos Clemtntia solvit. de lectione
autem fulmina quamvis debile sit librorum testimonium,
dubitatio moveri nequit.
135 sparsa diversi] sparsi diuisa JT^ et Birtius, quod parum
habet auctoritatis ; sparsi diuersa plerique, quod vix suffi-
cienter explicari potest; pars aduersi de plehe V^, quae
verba sicut sunt, sane sensu cassa sunt, sed proxime ac-
cedunt ad ea, quae legebat in codice (eodem?) Vaticano
Livineius (cf. Burmanni ed. p. 795) quaeque ita speciosa
mihi videbantur, ut textui insererem (conferas quaeso
sparsa diversi cum (s)pars ad(i)versi de, quod habet V^).
160 voluto] ex VP restitui, pisce voluto pro ^ea monstri parte,
quae piscis erat, in altum erecta' interpretans. hoc verum
esse praeclare docet Monacensis illa imago marmorea
clarissima Nereidum in monstris marinis vehentium, quam
quidem ad Scopam referebant viri docti. haec enim
monstra, ut sedere possit Nereis, partem suam pisceam in
altum volvunt. sic igitur etiam tigris haec pisce voluto
suhlevat Nereidem. vide etiam sarcophagi sculpturam apud
Clarac Mus. Pl. II 208; alia.
165 onerant] ornant Bi. ex ^; illud tamen tenendum puto et
accipiendum pro ^splendide et super modum donare' ilber'
scliiltten. eodem prorsus sensu hoc verbo uti solet Lifius,
cf. e. g. XXXV 11, 16 et quae ibi conlegit Weissenbornius.
167 Psamathe] Birtius; pigmea VP, spatale reliqui, quorum
neutrum nomen est Nereidis. lectio Fsamathe ad litteras
traditas propius accedit quam Panope, quod excogitavit
- leepius. fateor tamen me diu haesisse dubitantem, an
hunc in modum corrigere liceret nomina. Skutschius ut
in nomine Doto v. 169 adlusionem quandam ad dare, ita
in spatale ad graecam vocem citaxdXri agnoscit.
190 nostri] hac voce frustra editores nonnulli turbati sunt.
Venus agmen suum adfatur, hoc agmen praecipue de
Amoribus interpretandum esse patet, quorum numerus cum
paene millenarius esset, certe praevalebat Gratiis et Nymphis.
cf. etiam v. 153 Prosequitur . . . comitatus Amorum.
243 modo] gravissimus huius lectionis testis est P ; itaque etiam
de V, qui in his versibus deficit, conclusionem facere licet.
ADNOTATIONES CRITICAE. XXXIII
276 0] omnes praeter Ef qui tradunt /, quod recepit Bi; sed
ego repudiavi, neque enim iam hoc loco ut eat admonetur
Maria sequunturque exclamationes quae alio tendunt;
deinde in cubiculo ipso puella ornatur. ceterum lectionem i
ortam esse ex voce ihis quae sequitur versu 279 creden-
dum est.
292 notos . . amnes'] nihil mutandum esse Vergili locus XI
492 sqq. (ubi flumine noto) ab ipso Birtio accitus apertis-
sime docet.
S16 quem'} quam Em et Bi., sed recte ille adnotat, si quam
legatur, desiderari copulam velut ^et quam' vel ^aut quam'.
propterea ego quem ex reliquis adsumpsi.
318 clamet'] ex 'VII praetuli, nam hypothetice dictum est.
De tertio consulatu Honorii.
praef. 3 e scisso . . tegmine] cur scripserim, expositum est in
Philologo tom. XLIX p. 569.
2 Terque tuas] dubitationem quam moverat Birtius in ad-
notatione, ipse removit in praef. p. CXXYIII.
97 cui militat aether] imitatio apertissima Propertii, apud
quem IV 6, 39 Apollo ad Augustum haec fatur: tibi militat
arcus (sc. meus).
108 oneris venturi] magis placuit, licet etiam dativus defensionis
aliquid habeat.
118 In te] Uenti quod olim conieceram (cf. loco modo citato
p. 570), pro vera poetae scriptura venditare non audeo.
simillimum enim praepositionis in usum inveni IV cons.
Hon. 603, c. m. XXVI 94 et c. m. XXVII 110. itemque
frustra vocem carmina tangere L. Muellerus conabatur ca-
cumina offerens; nam oraculorum mentionem quis hoc loco
desiderare voluerit?
156 socrusque] sociaque co , quod quo sensu acciperem, frustra
quaesivi; neque enim, si quid video, aula imperatoria
Stiliconis magistri militum socia nominari poterat. mea
scriptura socrusque novum acumen inferre mihi videtur;
iam enim regina ipsa ^socrus' vocatur sicut v. 158 Theodosius
ipse ^socer'. deinde iucundum est contra pohi socrum et
nurum, taliaque praeamasse nostrum docent exempla haec :
VI cons. Hon. Ut . . . vices pro principe consul impleret
generoque socer et Epith. Pall. praef. 7 Carmen amor
generi, soceri reverentia poscit.
193 innumeris] prorsus retinendum esse arbitror et ipse contra
se ipsum Bi. defendit in indice s. v.
CiiAVDiANi Opp., ed. Koch. C
XXXIV ADNOTATIONES CRITICAE.
De quarto consulatu Honorii.
30 prosunt] restitui veterem lectionem, cum auctoritas libri U
possunt scribentis contra consensum reliquorum mihi non
satisfaceret cumque scriptura vulgaris aptissima videretur;
scilicet ad prosunt supplendum est ^incolis, qui tamen a
Romanis debellantur'.
33 cumulos'] tumulos iterum solus JI, quod eadem de causa
reieci; cf. etiam ^Gallorum cumulos' apud Livium X 29,19.
107 permixtis'] cf. Birtii praef. p. CXII.
109 ihis] de hoc verbi ire usu cf. Bi. indicem s. v.
156 difficultates quas hic locus viris doctis comparaverat,
dissolvisse mihi videor in Mus. Rhen. tom. XLIV p. 587 sq.
169 mutatur] libros plerosque et meliores secutus sum ideoque
interpunctionem mutavi.
188 cum luna lateret] ne quis forte cum Koenigio in re astro-
nomica offensus subditicios hos versus arbitretur, moneo
vertendum esse: wahrend docTi selbst der Mond unsicJit-
har war.
190 Arctis] astris co, quod quibus de causis reiciendum putarem,
exposui in Philologo tom. XLIX p. 745 sq.
233 geminas] frustra difficuHates moverunt viri docti ; rectissime
enim Koenigius ad geminas supplevit mentes. etenim tres
partes animi Hres mentes' vocavit poeta, perinde atque
Cicero Tusc. I 10 secundum Platonem animum triplicem
i. e. animos tres esse tradit. atque m^orabile puto in
verbis nonnullis ita concinere nostrum cum Ciceronis loco,
ut fortasse ipsum inspexisse dicendus sit. alter enim
, rationem in capite sicut in arce posuit, alter capitis funrfavit
in arce; alter cupiditatem supter praecordia locavit, alter
inferius collo . . locavit; denique Cicero duas partes ei
parere voluit, Claudianus geminas . . . praecepta summae
doctrinae passuras. ceterum de Claudiano Ciceronis imita-
tore cf. Birtii praef. p. CCII adn.
266 Consulitur] cf. Stoeckeri libellum qui inscribitur ^De Clau-
diani rerum Romanarum scientia' Marp. 1889 p. 75, quam-
quam non taceri debet apud Sallustium Cat. 51, 6 hanc
locutionem diverso sensu esse positam.
278 suspectus] pro suspicax accipiendum esse recte monuit Bi.
in indice^s. v.
296 censesque] ex librorum praeter H consensum non recipere
nolui.
347 Fertemptet] edidi duce E praecipue; cum enim ante ad-
positum sit, lectio Praetemptet nullam habet necessitatem.
372 Necdum decimas emensus aristas] cf. quae exposui in Mus^
Rhen. loco citato ad v. 156.
ADNOTATIONES CillTICAE. XXXV
389 imhuit] dubitationes suas ipse Bi. removit in indice, con-
ferens Rapt. II 93.
402 MetW] cf. Stoeckerum 1. 1. p. 29 — 31. porro ad lectionem
receptam ducere videntur corruptelae nec tu in P et mechi
in B.
471 sqq.] transpositio versuum 471 — 473 post versum 483 com-
mendatur et argumento quod Bi. protulit et liac ratioci-
natione: versibus enim 466 — 470 de quanam gente agatur,
omnino in incertb relictum est. debuit igitur iam ipsa
gens induci. denique v. 476 vocibus per te Honorium
poeta adloquitur, quod facilius tolerabimus, si non prae-
cedit invocatio et evocatio Ephyres et totius Graeciae
V. 471 sqq., quae vocativi paene vim habent.
481 arcu'] sic PB quod praeoptavi; actu enim, quod meliorem
auctoritatem habet, quid sibi velit minus adsequor nec
alibi de aquae ductu usurpatum reperio.
500 et] de hac scriptura non est dubitandum; nam quod ex
Isengrinio es adfertur, hoc ille sumpsit ex Camerte, qua
re fere omnis auctoritas lectionis tollitur cf. Bi. praef.
p. CXC n. 3.
522 Bomanaque vota moratur] ad ea, quae apud Bi. adnotavi,
adde etiam Stil. II 226.
604 duhitassent] sic E cum PA non frustra tradidit; turpis
enim esset iteratio nimia clausularum in transferret, duhi-
• tarent, furerent, irent sic etiam e. g. Stil. I 178 sqq. iuxta
leguntur quaterent et penetrassent. ceterum contra ea,
quae Buechelerus apud Birtium proposuit, moneo subiecti
notionem ad duhitassent desiderari non posse; semper enim
in harum sententiarum compositione subiecta expressa vi-
demus: Lydia, Nysa, hlandae tigres.
626 Odothaeus\ rescripsi; cf. Birtii indicjem s. v.
Panegyricus Manlii Theodori.
praef. 1 tanlae] ex solo V ipse quoque recepi; doctae qp;
doctrina vero in his viris ut per se intellegebutur,
ita ne postea quidem v. 7 et 8 a poeta memoratur,
sed sola maiestas.
18 vohis] maiestas coetus illius, cui praelegit poeta car-
men suum, quasi thema totius praefationis dicenda
est neque usquam consulum vel consulatus Manlii his
in versibus mentio fit. itaque- voce vohis concilium
augustum sine dubio adloquitur poeta cf. quae Bi.
exposuit in praef p. XIX et XXXIV adn. 3.
paneg. 8 ad rura] egregie ni fallor aliquis veterum coniecit;
libri a rure. patet, siquidem concinne loqui volebat
XXXVI ADNOTATIONES CRITICAE.
poeta, hoc exprimendum fuisse: sicut Honor ambit et
vestigat Virtutem consulque ipse in mediis quaesitus aratris
dicitur, ita lictor quoque fuit, qui vestigavit ambivit quae-
sivit consulem futurum; ergo non a rure revertens, sed
ad rura proficiscens inducendus fuit.
15 honori] scripsi Birtium secutus, non honore; nam animo et
honore ablativi vicem habere nequeunt, quia ablativus quo
ex nihil pendens antecedit. virtus autem animi bonum est,
splendor honoris.
18 Struxit'] iure tradita lectione Traxit viri docti turbati sunt;
nam vita traxit iter neque ex usu scriptum est neque satis
convenienter; inest enim despectus in voce. de emenda-
tionis quam conabantur propositis vide Birtium, quorum
nullum persuadendi vim habere mihi videbatur, quippe
cum a litteris traditis nimis abessent. contra Struxit quod
scripsi proxime ad lectionem vulgarem accedit et proba-
bilitatem capit ex locutionibus similibus apud Senecam
Thyest. 810 via struitur, apud Plinium paneg. c. 75 non
instruendum.illis^iier ad, honam famam, apud Tacitum
Hist. in 49, 2 viam sihi ad potentiam struere.
59 de hoc versu vide quae monui in editione magna.
66 imponit] confer Bi. indicem s. v.
67 secreia] offensionis nihil habet coU. v. 84 Graiorum ohscu-
ras . . . artes, Stil. I 62 secreta Beli, Plinii Hist. Nat. pf. 17
ex lectione voluminum^ quorum pauca admodum studiosi
attingunt propter secretum materiae.
69 agmina] ne quis dogmata inferat, meminerit quam parce
Graecis vocabulis usus sit Ciaudianus cf. Bi. praef. p.VIII adn. 4.
102 choros] hoc contra V retinui, qui quidem choQS; sed de
chao, quomodo impulsum sit, hic non disseri elucet eo,
quod haec quaestio quae vis impulerit artissime per copu-
lam que nexa est quaestioni praecedenti quae vis anima-
verit astra. numquam enim novam quaestionem nisi per
asyndeton poeta inducit. de astris autem choros aptissime
poni notum est et conferendum Napt. Hon. pf. 16 et Stil.
I 84. chororum autem mentione indicatur r} ccQiiovia, quam
in sideribus animatis valere e. g. docet Piotinus IV 4, 8.
108 fracta] hoc verbum audacissime positum Birtium seduxit,
ut fptcta ex B solo inculcaret. est autem audacia haec:
tonitraa oriuntur dum nubes frangitur vento; hic autem
ipsa tonitrua vento fracta audiunt, in quo cernitur putidus
poetae amor omnia detorquendi.
109 Quis] ad ventum qui praecedit trahendum mihi persuasi
ideoque interpunctionem mutavi.
111 rutilos tractus] de hoc loco Birtius haec mecum communi-
cavit: ^fortasse legendum arcus; certe hic locus de pluvio
ADNOTATIONES CRITICAE. XXXVII
arcu interpretanclus est, nam conferenda sunt cum quaestio-
nibus hisce Claudiani capita Aetii III 3 tcsqI ^qovt&v, ccGZQci-
Tt&v, TiSQavvcbv; III 4 nsQi vscp&v^ vst&v, xi6v(ov^ %aXa^G}V'^
III 5 nsQl iQiSog et hic quidem Metrodoro auctore docemur
otav dici vscpmv rjlioq diaXccfiipr], t6 ^sv vscpog nvavi^Siv, tqv
S' avyrjv iQvd^Qaivsad^ai. hinc igitur rutilus iile color'.
129 causisque] pausisque Buechelerus rei convenienter, sed grae-
cam vocem vix admisit poeta. ego causis ita dictum putem,
ut c. m. XXIX 3 quae causa iuhet pallescere solem. itaque
causis pro ^certis causis' fortasse accipiendum est.
130 indicaf} signet quod praebent fB valde adridere debet;
tollit enim hiatum molestiorem; tamen aspernatus sum,
quia signantem praecedit v. 126.
173 redi~\ restitui, quamquam sic cacophonia oritur (cf. Bi.
praef. p. CCXIX) et quamquam E discrepat. hoc enim
acumen est poetae , iterum venire debere Theodorum i. e.
redire et quidem nohiscum, quia lustitia Pax Fides re-
dierunt (cf. Koenigium ad 1.) itemque in sequenti versu
reverti ponitur.
1 75 Jonge] pro diu bene adservavit V \ cf. Bi. indicem s. v.
180 et] iterum V solum secutus edidi, aut reliqui. sed copulam,
non disiunctionem quisqne expectabit.
201 Lihyas] quod primus edidit Scaliger, commendatur simili-
tudine litterarum; nam lydos vel lidos codd., quod intole-
rabile est.
205 lumina rerum] sic interpretor: ut Roma ipsa Romanis
lumen rerum i. e. totius orbis terrarum visa est, ita quat-
tuor illae Italiae dioeceses, quas modo descripsit poeta,
non inepte lumina rerum dici possunt.
215 decori] ex V ^ magis placuit quam decora.
234 de hoc versu confer quae adnotavi apud Birtium.
237 lassisque] nihil mutandum, nam lassi facti sunt pontes im-
petu ruentis aquae.
238 et volvant] bene Birtius restituit ex B, qui praebet et vol-
vat; cf. eius praef. p. CCXX.
243 Largior et] cum optimis V et E edidi cf. v. 234.
261 Crescant] ex V malui propter modi concinnitatem ; sequitur
enim floreat, quod artissime per copulam coniunctum est
cum antecedentibus. huc accedit, quod lectionem crescite
ortam esse ex surgite^ quod sequitur v. 264, probabile
videtur.
280 En] sic cum E scripsi; si enim versus 279 spurius est, de
quo nullus dubito (cf. Birtii praef. p. CY), Et versu 280
non sufficit. quod si pro vel esset accipiendum, id quod
sustinet Buechelerus, non video cur non ipsum vel a poeta
positum sit.
XXXVIII ADNOTATIONES CRITICAE.
300 rudant] de hac lectione vide Birtii adnotationem , quae
etiam eo commendari videtur, quod leonem, qui perfossus
ruit, non pallebunt homines ; pallent, si audiunt rudentem.
311 — 324 de horum versuum compositione et conexu cf. quae
exposui in Philologo tom. XLIX p. 744 sq.
De consulatu Stiliclionis.
I 16 plus splendet] ex JT recipiendum existumavi; respondet
enim sic optime versui sequenti, ubi plus egit inermis;
atque etiam v. 14 verbis quodcumque relinquam, maius erit
commendatur comparativus.
82 gerehat] ne quis legeret regehat, monuit Bi. in praef. p. CXI.
109 Nec] praetuli quippe magis concinnum. V^ deficit, sed
ex P ' conici debet etiam in V extitisse Nec.
114 retunderet] VE qui gravis testium consensus sic legendum
esse mihi persuasit, non reconderet quod habent reliqui.
et illud confirmat res ipsa. nam ensem, quem strinxerat
Stilico contra barbaros, recondere quidem Rufinus non
potuit; condit enim gladium is solus, qui gerit. sed
hebetabat vel retundebat Rufinus Stiliconis ensem eo,
quod moras obstruebat et foedera obsessis praebebat.
174 nullum] quod ex JIA recepi, etiam adridebat Birtio; nullis
reliqui, quod durius et intolerabile videtur. erant enim
Cerauniae rupes ob ipsos nimbos famosae. ad nullum
autem ^militum tuorum' ex versibus 170 sq. facile supplebis.
226 Alhim] sufficienter explicavit Birtius in indice s. v. Gallicus.
263 Pendent] meliores libri VP concinente Em, Splendent re-
liqui; sed cum pliaretra saepius et aptissime coniungit
poeta vocem pendere cf. Bi. indicem s. v. pliaretra.
300 ingentes'] cum librorum consensu retinui coll. VI cons.
Hon. 147 sq. ingentes . . euras volvehat.
303 Quae] veram esse lectionem nec vero non, id est inter-
rogativam esse amplam hanc sententiam persuadetur mihi
intuenti v. 309 sqq. ubi est quot . . oculi . . sufficerent?
itemque iudicasse videtur Buechelerus (cf. apudBi.). quae
cum ita sint, improbatur libri E auctoritas neque iam
speciem veri habet versum 304 foetum esse interpolatoris.
ita enim concluditur: si E illud non falso scripsit, ne in
versu 304 quidem omittendo fides ei haberi potest, immo
librarius vetustus, quia hic versus interciderat_, negationem
non inepte inculcavit.
305 posset] V cum plerisque, quod praetuli.
331 Bomuleas leges rediisse fatemur] cf. quae d^ lectione,
quam E offert, censuit Birtius p. CXI.
ADNOTATIONES GRITICAE. XXXIX
384 laurus] libris repugnantibus scripsi pro laurosi illum enim
accusativum poeta semper praetulit cf. Bi. indicem s. v.
118 medio] sic dedi melioribus iibris VPJI obsequens, cum
reliqui haberent mediam. illud autem exquisitius videtur
babetque analogiam apud Vergilium nocte volat medio
caeli terraeque. et paulo audacius apud nostrum legimus
VI cons. Hon. 212 helli medio Padus arhiter ibat i. e.
belli et Romae medio Hn der Mitte zwischen Kriegsschau-
platz und B,om\
62 Theodosium] cf. quae adnotavi ad paneg. PrQb, 51.
69 sqq. de horum versuum sensu longius exposui apud Birtium
ad V. 71.
89 smaragdo~\ rectissime cum E legit Birtius, ut vitetur mo-
lestus in fine trium versuum sigmatismus (v. 88 bacis,
V. 89 smaragdis^ v. 90 hyacinthis),
90 redundantes] cum VPJT praetuli, quia fortius est et magis
poeticum; renidentes cp.
136 Interius] cf. Birtium p. CXT.
154 sub te quod] ^BA, quae conlocatio verborum multo ele-
gantior magisque ex usu poetae esse videtur potestque E
adprobasse in A,
183 hoc] sic omnes boni libri, quod retinendum putavi.
185 optant] sic libri praeter VP, qui praebent aptant; sed
illud commendatur conlato Persio V 2. itaque sensus hic
est: legati praesente Honorio laudationem Stiliconis habi-
turi solemni exordio utuntur, utinam centenas voces habe-
remus! sicut ipse poeta noster in Pan. Prob. v. 55. similia
composuit lahnius in ed. Persii.
186 limite] idoneos testes non habet haec lectio, nisi quod
verisimillimum est limine in VP ex ipsa originem cepisse.
militem autem inermem umquam dictum esse negaverim.
191 possideant] hunc coniunctivum propter solam rei metricae
rationem poetam posuisse adparet.
197 huius versus sensum sufficienter iam Gesnerus explicasse
mihi videtur; ceterum Skutschius Catullum XXXI 5 con-
ferendum esse monet.
198 JExsectisque] de iteratione copulae necessaria cf. Birtii
praef. p. CCXII, quem secutus sum.
225 adnuerit] recte recepit proximus editor, quod omissis eis,
quae ille iam exposuit, probatur vel temporam contempla-
tione; nempe coniunctivus perfecti vel futurum exactum
exigitur. ii vero manuscripti , qui alteram personam ob-
ferunt, coniunctivum habent temporis imperfecti annueres
eoque falsi coarguuntur.
240 dominis] sic E cum adseclis, quod praetuli cum Gesnero,
quia fortius est.
XL ADNOTATIONES CRITICAE.
304 fractorum] scripsi; factoruni EJT, fatorum cp, quod plane
sensu cassum. qua via coniecturam meam adsecutus sim,
facile videbit, qui horum versuum inde a v. 292 serisum
perspexerit. cavere enim vult Dea Roma, ne Stilico hono-
rem sibi oblatum contemnat quippe poUutum ab Eutropio
eunucho. quomodo autem illum Orientalis ministri statum
castigare et mordere Claudianus amet, satis notum est
lectoribus ex libris in Eutropium. atque eodem tendunt
apertissime in v. 303 sq. adtributa turpia ad exempla et castis
ad auribus posita; quibus impulsus lectionem fractorum
sine dubio refeci. hanc autem vocem bene quadrare ad
spadonem docet Hieronymus ep. 79, 9 histrio fractus in
feminam.
331 Fosse queas'] ex AB^ praeoptavi, non solum ut vitarem
molestam elisionem, quae est in ceterorum lectione Te
certum est, sed etiam quia illud exquisitius videbatur mi-
nusque interpolatorem redolet. exempla vide apud Birtium,
qui ipse quidem lectionem receptam commendat p. CCXXV.
340 Minervae] Minervam edebant duce E. mihi contra pr-r-
suasum est melius scriptum esse in Yaticano et aliis:
insigne Minervae spirat opus i. e. das ausgezeichnete Werh
der Wehkunst (Minervae) scheint zu atmen vel wirkliches
Lehen zu hahen. sequuntur enim personae deseriptae quasi
vivae: infansvagiens, Serena pallescens, equitans Eucherius.
348 Stilicho] ad hunc locum cf. quae animadverti in Mus. Ehen.
tom. XLIV p. 586 adn.
350 fucantem] quod praebent S^, subesse videtur ipsi scripturae
fugantem in V optimo. idem re ipsa commendari adparet
itaque recepi.
392 ames] ex E potissimum reficiendum esse Birtius me monet
itemque defendit coniunctivum Skutschius coll. Horat.
c. I 2, 50.
397 vulgi] ad milia traxi; rarissime enim fortius interpungitur
in pedis sexti initio.
402 interpunxi Buechelerum prioresque secutus; nam quae ipse
apud Bi. exposui, nunc nimis artificiosa mihi videntur,
quam ut sustineam.
420 et] VJT(P), cui reliqui; sed dativus minus placuit; neque
enim in honorem Phoenicis redolet eius bustum.
424 genti] de hac emendatione, qua verum adtigisse videtur
Koenigius, vide ipsum. atque etiam hoc contra vulgatam
menti adferri potest, speluncam illam fabulosam, de qua
verba facit poeta, ipsius menti non imperviam fuisse;
aliter non descripsisset.
436 cum legihus] sic accipe ut apud Lucanum I 642 errat nuUa
cum lege mundus.
ADNOTATIONES CRITICAE. XLI
467 ortus] hanc optimorum scripturam non est cur deseramus.
de hortis Solis (sic enim vulgo) nihil compertum habeo
neque video, quo iure hortorum mentio vallem prae-
cedat. contrarie enim primum vallis memoranda fuit,
deinde hortos in ea sitos esse. sufficit quod edidi; nam
Sol novum annum suscepturus Orientem ut adiret ne-
cesse fuit.
III 41 olim'] contra VJT, qui praebent altui^ ^ tenendum puto;
nam desideratur notio sempiterni vel longi temporis,
quae respondeat voci nonnumquam quae praecedit. extra-
ordinarium enim sicut in stellis est, quod numquam
pereunt, ita in love, quod eius regnum tam diuturnum
est. contra altum detrita vox est et in hoc conexu
otiosa.
121 sic] hanc voculam quia meliori auctoritati debetur, re-
feci; bene enim etiam inservit anaphorae.
139 profecta] quamquam profectas in E extare docuit Bi.,
tamen verum hoc esse non consentio; immo voces orta
V. 138 et profecta inter se plane respondent.
157 lusus] cf. Bi. indicem s. v.
169 — 171 Bacchus falso ab E^ cum B hic importari nunc
ipse Bi. me monet; facile enim observatur non nisi eos
, deos a Claudiano hoc loco commemorari, quorum cultus
aut genuinus Romanus erat aut publica auctoritate
E/omam translatus est, unde firmaretur Romae aeter-
nitas. illue pertinent luppiter, Minerva, Vesta, huc
Magna Mater et Aesculapius. e contrario Bacchanalia
senatum semper coercuisse satis constat. deinde versu 171
ultro me ita ofFendebat, ut cum A B ^ hospes reficerem ;
nec enim teZtm Aesculapius Romam venit, sed arcessitus
est. quae cum ita sint cumque duas falsas lectiones E
hoc loco praebere videamus, quis defensurus cum Em
scribere velit? ego depulsurus restituiT
231 vicif} plerique et optimi.
235 quot] cur ediderim, ex Birtii adnotatione satis elucet.
277 eat] quamquam sane molesti aliquid habet iuxta ire
quod sequitur in eodem versu, tamen U soli erit legenti
obtemperare ausus non sum.
326 fluvios] retinui; frustra enim Bi. p. CX fluviis, quod
praebet B concinente fortasse E, defendere conabatur;
neque enim necesse est vertamus per fluvios ^durch die
Flusse% sed ihat liberius dictum est pro vehehatur; quod
si substituimus , illud per non sensum habet localem,
sed instrumentalem, sicut etiam in loco Ausonii cognato,
id quod recte Bi. explicavit I. I.
347 sq. de his versibus cf. Bi. p. CCXVII.
XLII ADNOTATIONES CRITICAE.
357 Classis torva] sic optime difficultates , quam movet lectio
tradita, sustulisse Bi. videtur, quem vide p. CXI.
358 Ad] ex Em et A unice recipiendum esse docent verba in
puppe quae praecedunt.
De sexto consulatu Honorii.
48 Arvaque] quibus de causis pro aeraque coniecerim, exposi-
tum invenies in Philologo tom. XLIX p. 746.
54 miratus] supple es; cf. de ellipsi verbi esse Bi. praef.
p. CCXXIV.
95 seniore] cf. Bi. indicem s. v.
158 sorores] vix abstinere potui, quin ex V reciperem sonoris;
sic enim si praedicantur chori, novi aliquid sensiiT ad-
crescit. contra sorores nihil est nisi solemne et decantatum
ornamentum Nympharum. abstinui tamen, nam videtur
sane sonores corruptela in P indicare sorores primariam
lectionem fuisse, inde sonoris esse effectum.
204 Hic rursus dum] de interpunctione huius loci exposui loco
modo citato p. 747.
238 consedit] considit ab E scriptum esse Bi. testis est; tamen
praetuli perfectum; certe enim eam verbi finiti formam,
quae artissime huic de quo agitur verbo nexa est, movire
V. 246 in eodem perfecti tempore positam videmus.
291 Haec] sic dedi, quamvis minima librorum auctoritate fultus.
nam postquam Appenninum montem per excursum fusius
descripsit Alaricus, ubi narrationem redintegrat, ad montem
respicere non poterat vocibus per iuga nisi addebat demon-
strativum haec.
297 sq. Interlocutoris esse verba sed pignora . . . tenehat graviore
interpunctione indicare conatus sum. de nohis cf. ad Eutro-
pium I 23.
310 atque] o utinani meliores VPiT, qualem quidem hiatum
post exclamationem nusquam alibi sibi concessit poeta cf.
de hiatu Bi. praef. p. CCXV.
320 tetendit] quod multo meliore auctoritate innititur, non est
cur reiciamus.
365 numine] hoc primus Gesnerus contra librorum consensum
tacite supposuisse videtur, quod leepium adeo fefellit, ut
id ipsum pro librorum manuscriptorum lectione venditaret.
habent certe omnes libri impressi quos inspexi maximeque
Heinsius et Burmannus nomine neque apud Clerqium differre
lectionem adnotatur. nomine autem nimis obscure de im-
peratore praedicatur, quem lucem sc. mundi antea v. 364
praeclare dixerat poeta. numine si legitur, iam nemo, de
quo id dictum sit, dubitabit.
ADNOTATIONES CRITICAE. XLIII
405 iustis] fuUusque quod ex E elicuerunt, propter adliteratio-
nem placuit Birtio, immerito. iustis enim quam proprie
et ipsi rei convenienter scriptum sit, vel unus locus Gellii
(V, 6, 21) demonstrat, ubi exponitur non triumphari nisi
cum bella ^cum iusto lioste' gesta sint. cf. Mommseni ius
publ. Eom. tori£ I^ p. 133.
460 adeunda] hoc satis tutatus esse mihi videor apud Birtium.
463 veT] hoc loco pro et positum esse apparet, nam et gentes
barbaras (arma extera) et legiones Romanas Stilico ad
bellum arcessiverat. de hoc verbi vel apud Claudianum
usu cf. Bi. indicem s. v.
468 prosternens ohvia]^ onmia V et P, quod quamquam tolerari
potest, illud tamen deTenditur coll. Stil. II 20 obvia prosternas.
470 tibi] ex VJI praetuli, cum Romam adloquatur Honorius,
Romae autem, non Honorii vates esse dicuntur; cf. v. 492,
ubi vatum inoenia tua i. e. Romae propria vocata sunt.
477 ecce virum] sic co^ quod valde offendit hanc ob causam,
quod neque ecce neque en umquam aliter adhibuit Cl. nisi
ut sequatur nQjmnativus. exempla non conligo, unusquisque
invenire potest apud Bi. in indice. exceptio una esse crede-
batur in Paneg. Prob. v. 203, ubi cum traderetur 'et duplici . . .
matreni* , coniectatum est '"en duplici' eqs., quod incertum
est. expectatur igitur nostro loco ^ecce vir' atque cor-
ruptum locum esse credo, quamquam emendatio plausibilior
mihi non obtigit. cogitavi de ecce vir, en.
491 certamine] sic optimus V cum aliis. intellege doctos clioros
de poesi Claudianea; haec docta dicitur certamine laudis
Stiliconis, qiiia ante annum 404 iam multa carmina panxit
ille in ducis laudem.
497 retuso] secundo omnes editores inde ab Heinsio, iniuria;
neque resfexeiunt exigi ad nunc amne vocabulum opposi-
tum voci redeunte quae sequitur. agitur enim de aestuum
recessu et accessu, quod retuso (sic enim in V et M) ita
exprimit, ut veri speciem maximam prae se ferat. recte
enim iam Heinsius adtulit Lucani exemplum V 601,
512 undas] sic fons librorum VP habuisse videtur; umbras cp.
illud recte praelatum est; si enim umbras legeretur, simi7es
siipervacaneum foret; omnes scilicet corporis umbrae eius
similes sunt. contra undas in hac sententia eum locum
habet, quem flumina in sequenti versu 514 respondentque
inter se haec nomina.
635 cunctos] sic testes meliores, et cf. etiam v. 616 sq. totis
septenis arcibus.
545 undare] uno ore, quod praebent ^BA, vel propter duriorem
elisionem ante quintam arsim improbatur cf. Bi. praef.
p. ccxvn.
XLIV ADNOTATIONES CRITICaE.
550 aditu] neque hdbitu quod leepius neque actu quod ego
coniecimus, necessitatem habet. apertum enim est sena-
tum impetrasse ab Honorio, ne comitarentur eius currum,
quod nimirum non impetravissent nisi clemens adituB.onoriu8
fuisset vel nisi facilem aditum petentibus iis praebuisset.
clemens igitur aditu, quia pectore imperator dicitur.
556 praestaf] cum VPJT.
557 curva] Birtius, quem vide ad locum.
565 cernens] ne quis sicut Burmannus coniecturis indulgeat,
cf. Nupt. 108 dum singula cernit.
569 chalyhe] sic fere omnes; nam in V calihem dutos ex calibe
indutos oriundum videtur; ergo accugativi solus testis
est s; huius autem lectiones ubi non consentit E (Em),
cum magna suspicione accipiendae sunt. estque etiam
lenior elisio ablativi.
577 suh aurato] bene distinxit editor maior; fortasse tamen
potius aerato ex V recipiendum.
601 votis] ab liac lectione, quae fere regnat in libris, recedere
non ausus sum; vota scilicet fuerant Symmachi eiusque
partium; id enim optaverant, ut Victoria reduceretur; haec
vota nunc completa sunt (cf Bi. praef. p. LVIl); nec sine
causa sequitur promittit, nempe ab his ad. nova vota pro-
cedit Victoria.
612 genius] species, quod offerunt VPBA, fortasse non parvam
commendationem habet coll. Stil. II 402 antiqui species
Bomana senatus.
622 haec] cf. Bi. praef. p. LXVI adn.
631 una] quidquid coniecerunt viri docti, tamen una scripsisse
poetam persuasum habeo. sequitur enim v. 632 partitis
inde catervis, itaque antea omnem phalangem unam fuisse
vel in unum coercitam memorandum fuit.
^^ •
De bello Gothico.
Hunc titulum solumverum esse puto et propterea restitui;
argumenta ipse Birtius dedit in praef. p. CVIII et CCII adn.
praef. 9 hic] falso apud Bi. ad ipsam domum Pythiam traxi,
cum ad Romam solam respiciat. adnuit Romae prin-
ceps titulum i. e. ut titulus Romae vel hic esset.
B. G. 17 muti] cf. Bi. praef. p. CXin.
20 sed] frustra Bi. sic conieciise existumo. nimirum quamvis
non idem est quod licet v. 14 nullaque grammatica
relatio inter hasce coniunctiones intercedit; neque licet
hoc loco coniunctionis vicem habet; itaque gravius, ut
priores, punxi v. 19 fine. sententiae autem sic con-
tinuantur : Den Dichtern steht es ja frei, diese und jene
ADNOTATIONES CRITICAE. XLV
Wunder von der Argo zu erzdlilen. Aher (sed v. 19) wenn
sie auch all dies Fahelhafte verdoppeln, so erreichen sie
doch nicht die gegenwdHige Wirklichkeit.
48 nuhesve'] C, nuhesque reliqui ; sed ve^ non que praeferendum esse
credo in sententia negativa, praesertim cum sequatur aut.
91 si] vulgatam bene defendit, ut opinor, Buechelerus ; confer
etiam, quod proxime ad manum est, v. 140 si rite recordor.
109 currus] frustra Bi. dubitationem movit et ad coniecturam con-
fugit. hi enim currus plaustra sunt oneraria, quae in triumpho
numquam deerant cf. Mommseni ius publ. fiom. 1 ^ 394 n. 3.
113 furoris] cf. Bi. praef. p. CXV.
153 helloque] offensionem habere hanc vocem concedo; de vera
emendatione mihi minus constat. sensus fere exigit Latioque.
167 totiensque] totidemque quod E tradit, reieci et quia adverbia
numeralia totiens et ter decies v. 166 inter se respondent
et quia magis magisque testi E diffidere coepi.
174 rura] ex rerum qua via refecerim, expositum habes in
Philologo tom. XLIX p. 747.
180 intactum] haudquaquam tangere debebant viri docti coll.
Manl. Theod. v. 206-210.
233 Territat] iterativa satis rara apud Claudianum inveniuntur
(cf. Bi. praef. p. CCXII); tamen hanc textus emendandi
causam idoneam esse non credo.
278 nacti] nancti C; eadem varietas apud Vergilium, ubi
Ribbeckius codicem Romanum maxime secutus hanc par-
ticipii formam in textu posuit, cum Hauptius daret formam
breviorem.
321 praetervolat] paullo audacius dictum pro pervolat, sed cf.
Sil. Ital. X 114 hasta praetervolat auras.
329 parat] sic ^ duo apud Burmannum p. 899, quod adsumpsi,
quia respondet hic locus comparationis versui 313 dum
redeo . . . referens.
360 illi] hoc iam placuerat Heinsio neque fortasse reiecisset
leepius, si id ipsum in E extare compertum habuisset. -
365 et Norica rura tenehant] cf. Ovid. Met. III 2 Dictaeaque
rura tenehat. certe nihil mutandum.
384 longe sermone petito] longo C ; praeterea Bi. in sensu offensus est
et coniecturam proposuit; ego acquievi in recepta lectione,
longe pctito pro longo accipiendum esse ratus. plura ex-
empla adferre potuisset longius petens, sed unum tantum
adfert. ceterum cf. Gildo v. 325.
394 gerenti] de hoc et sequentibus recte disputavit Stoeckerus
^De Claudiani poetae veterum rerum Romanarum scientia'
Marp. 1889 p. 57 et 58.
407 varios] olim quod hilaros conieci, non solent hoc verbum
ponere poetae; nunc laetos propono, unde praeter con-
XLVl ADNOTATIONES CRITICAE.
cinnitatem recuperatam etiam aclliteratio nascitur non in-
iucunda. vim maiorem non in singultu sed in laetitiae
signis inesse voluisse poetam docet etiam versus 411, ubi
in comparatione boves gaudent fideles reddere mugitus.
415 Vandalicis'] unice legendum esse Birtius in praef. p. XLVIII
demonstravit; cf. ibidem p. CVI.
436 diffudit] sic meliores, quod retinui; perfectum enim et ad
exclamationem aptius videtur et praecedit mutata quod
est vice perfecti et v. 437 redit contractam formam per-
fecti esse posse notissimum est. denique versus 449 item
perfectum offert traxit.
441 reddidit] vitae desiderari monuit Birtius, quod quidem
possis reponere velle v. 440 pro verbo spretae. tamen
illam elipsin quam maxime Claudianeam esse probari puto
ipso verbo simplici dare, quo pro luci i. e. vitae dare sive
edere usus est poeta Fesc. v. 6 Te Leda mallet quam dare
Castorem. itemque absolute postea legimus restituit v. 445.
465 temptans] qua de causa ex temptat Bi. refecerit, primo ob-
tutu videndum est.
466 humilisque] cf. quae adnotavi de copula que ad v. 48.
471 — 474] de horum versuum lectione ex C emendata cf. Birtium
p. CXIII sq.
505 nescioquam] de lectione ne dubites; tamen paene inepte
adfectat orator Romae ignorationem. idem enim v. 507 sqq.
bene novit urbem et de historia eius refert.
541 servire dati] haec lectio sane satis debile est. quid enim
mirum, subiugatos servire? non sine iure igitur proximus
editor servare dati conatus est; quamvis hoc satis durum
esse videatur pro in auxilium dati. ego acquiesco in tradita
lectione eo sensu, ut quale servitium sit, in sequentibus
exponatur.
548 Huc iter usque datur] haec etiam verba traxit ad oraculum
Birtius. hoc ut sensu aliquatenus commendari videtur,
tamen minus placet, quia oraculum finiri hemistichio satis
incredibile est. praeterea animadvertendum est in versi-
bus 546 et 547 litterarum lusum eius aevi proprium et maxime
in aenigmaticis receptum sententiis inesse; scilicet ipsum
nomen ROMA per acrostichon et telestichon latet his in
versibus.
582 petendam] hanc lectionem ut restituerem Skutschius me
monuit; gentis enim fides suspecta dicitur v. 591; sed dux
ille praeclarus docuit mortem pro Latio esse petendam
fidemque sic recuperavit.
583 praefectus] sic Vaticanus quintus apud Clerqium, quod cum
magna dubitatione recepi; praeclarus enim quod oj, into-
lerabile esse fere consentient omnes.
ADNOTATIONES CRITICAE. XLYII
586 rescissaqne] cf. de codd. Cuiac. p. 68.
699 et 600. in loco difficillimo Birtium sequi minus possumy
qui fundator originis coniunxit et separavit; haec auteni
tautologia molestissima est. praeterea quantum dederit
mihi quidem non sufficeret; desideraretur enim genetivus
ex quantum pendens. itaque olim temptabam quam vim
pro quantum, quod tamen cur reiciam unusqliisque sentiet.
denique paene persuasit mihi Gesnerus suae originis ad
quantum ita trahens, ut intellegeret ingenium sive natu-
ram. fatendum vero est hanc vocis originis notionem
aliunde me firmare non posse. de structura verbi dare
cf. c. m. XVII 43.
634 amisit in annis] vide Philologi tom. XLIX p. 747. cf. etiam
. Stil. I 196.
Carmina Minora.
Conspectus notarum.
G: cod. Sangallensis n. 429, membr. saec. IX, non pertinens
nisi ad Gigantomachiam.
R: cod. Veronensis 163, membr. saec. IX.
E: cod. Mediceus plut. 33 cod. 9, chartac. saec. XV.
a: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu-
nensis 757 G 2.
V: cod. Vaticanus n. 2809, membr. saec. XIL
P: cod. Parisinus lat. 18, 652, membr. saec. XIII.
J: cod. Cantabrigiensis coll. Trinitatis, 0, 3, 22, membr.
saec. XIII.
A: cod. Ambrosianus S. QQ sup., membr. saec. XV.
M: cod. Ambrosianus M 9 sup., membr. saec. XII/XIII, rarius
adhibitus.
S^: codices deteriores.
I Inscriptionem Ad StilieJionem ex E restitui.
VI 2 recte Birtius coniunxit j^^^o cuspide ferri cuncta volant,
volare enim unice quadrai ad cuspidem, et tollitur uni-
formitas, qua singulae sententiae singulos versus com-
plebant.
VII de divisione huius carminis cf. Birtii praef. p. LXIL
debuisset ille vir doctus alteram partem numero VIII
signare eaque ratione numerationem carminum sequen-
tium mutare. quod nunc ne ego quidem feci, ne novi
numeri lectoribus offerrentur.
3 Unanimi] cum EA refeci, qua de re cf. quae exposui ad
Prob. 231.
IX 29 tumior] timor meliores, quod non sufficit.
33 servatque tenorem] cf. paneg. Prob. v. 17.
XLVIII ADNOTATIONES CRITICAE.
XI 3 interpunxi Buechelerum secutus.
XIII in titulo sua pro eius accipe; patet has inscriptiones
non positas esse ab ipso poeta.
XVII 15 Dextram exerit ille~\ editur secundum s; eregit R, quod
fere idem valeret. neutrum sensui sufficere videtur.
cum enim nihil sine causa in artificio sit vel descri-
batur, si sola laeva pater portatur, dicendum fuit,
quem ad finem dextra exeratur. iam vero ubi vestes
volantes descriptae sunt, saepissime solet manus ho-
minis vesti quam retineat adplicari. ne plura ad-
. feram, in memoriam revoco locum Moschi Europae
V. 126 sqq., quem imitatus est Ovidius, ubi puella dum
altera manu se sustentat, altera noQcpvQsriv yiolTiov
7tTv%a SLQvs . . . yioXnmd^ri ^' avsiioiGi TCsnXog %rX. itaque
expecto: reiectas vento chlamides dextra adripit ille.
sufficeret autem haec lectio: reiectae vento chlamides;
dextra adripit ille (sc. eas). fieri tamen potest, ut
poeta scribens dextram exerit ille tacite mente supple-
verit adrepturus chlamides.
20 meruere] cf. Philologi tom. XLIX p. 748.
28 numina] hoc ne quis tangat, conferat v. 2 divino me-
ritos semper lionore coli.
35 patri] reposui ex A, quod quam necessarium sit, docet
sequens versus. de elisione hac in sede versus non
sohim permissa sed etiam non insolita cf. quae con-
tulit Bi. in metricis quas instituit observationibus
p. CCXVII.
XVIII 3 murmura] haec lectio libri V et sola sensum praebet
hoc in loco et fulcitur coU. IV cons. Hon. 65.
9 Absentis] cf. Birtii praef. p. LXII.
XIX 2 Accola] scripsi Barthium secutus; Incola codd.
9 querellae] hac voce efficitur ne Birtium quidem (praef.
p. XI sq.) prorsus sufficienter hoc carmen enarrasse.
scilicet non solum convicia dixerat poeta (v. 10), quae
fortasse hodie extant in carmine minore XXI, sed etiam
querellas ad ipsum Hadrianum detulerat. sic porro
explicatur vox dolor (v. 6), ubi Heinsius calor; ipse
Claudianus antea ab Hadriano laesus fuerit necesse
est, unde ad querellas illas impulsus est. qualis ille
dolor fuerit, ne suspicari quidem potest. addo vero,
ne hac quidem via id contingere, ut timor quod ple-
rique scribunt v. 7 defendamus.
29 calent] ex V optimo et A recepi propter rahiem quae
praecedit v. 27.
33 insignis . . . triumphus] sic edidi R secutus; insignes
triumphos reliqui. primum enim in exclamatione ac-
ADNOTATIONES CRITICAE. XLIX
cusativum poni in Claudiano non memini; deinde in
duabus sententiis v. 53 et 54, quia per aaaphoram
iunctae sunt, eadem constructio exigitur. nimirum ad
insignis supplendum est erit^ cui respondet orndbere.
XXIV de hoc carmine cf. Buechelerum apud Birtium praef.
LXXX n. 6.
XXV 5 musto sudantem ventilat uvam] lectionem stabilivit Bi.
nec inutiliter conferatur anthologia latina ed. Eiese
c. 578 V. 8: musto gravidas . . uvas.
13 vagantes'] Heinsium secutus recepi; nsim vagantur, quod
praebent libri omnes, asyndeton efficit, quod quantum
potest evitat poeta in tali compositione sententiarum
per copulas coniuncta. ceterum Heinsii elegantissima
coniectura aliquantum tollitur molesta repetitio ver-
borum in ur terminantium.
28 papillas'] hanc vocem solus P testatur, cuius testimo-
nium auctoritate eo increscit, quod V^ in hoc versu
deest, solet autem P cum V^ conspirare. capillorum
mentio post comas certe molestissima videtur, quam-
quam similiter peccavit Seneca apotheosis c. 4 v. 3:
at Lacliesis redimita comas, ornata capillos. papiUas
memorari commendat etiam versus 7, ubi pectus exutum'
legitur.
30 quaerit] omnes praeter E, qui habet poscit. sed quae-
ritur Hymenaeus, quia latet, et quaesitum eum esse,
non postulatum, docet versus 34 ubi invenitur vel con-
spicitur tandem. denique praepositio inter v. 29 melius
cum quaerere quam cum poscere coniungitur.
70 matris]Ilemsm8patris, tamgravemmutationemutevite-
mus, in Celerinae parentes accuratissime excussis poetae
verbis inquirendum erit. et primum maximi momenti
hoc esse videtur, quod Celerinae patris nomen prorsus
tacetur v. 83 (genitor). cur taceatur, nescimus- sane.
iam vero Celerina Tomis nata est et accola Danuvii
V. 70, et indole Scytica v. 135; ergo haud veri dissi-
militer conieceris patrem ipsum fuisse Scythicum i. e.
aut Gothum aut similis originis. id firmatur v. 127,
ubi Hister patrius dicitur i. e. ad patrem pertinens.
porro de patre legimus cognomina sumpsit plena ducum,
in quibus premenda est vox sumpsit, scilicet barbarus
et homo novus nobilitatem ducalem ipse acquisivit
defueratque nobilitas eius genti. quae iDterpretatio
si non improbabilis est, intellegitur, quo iure Claudia-
nus Celerinae sponsae nobilitatem v. 70 ex matre de-
duxerit. pater barbarus in matrimoniium duxerat
Celerini neptem aut proneptem nomenque Celerina
Clavdiani Opp., ed. Koeh. d
L ADNOTATIONES CRITICAE.
ipsa accej)erat a matris avo, ea via fortasse ut etiam
mater puellae vel avia idem Celerinae nomen ha-
buisset. conferas notissimum exemplum Agrippae,
cuius filia Agrippina, neptis item Agrippina nomi-
nata erat. — denique si quaeris, cur v. 8:3 genitoris
nomen tam anxie taceatur, fortasse in dactylico
versu poni non potuit nomen barbarum.
74 caro] cf. Birtii praef. XLV n. 5; simillime in nomine
Carus lusit Ovidius ex Pont. IV 13, 2: ... quique,
quod es vere, Care^ vocaris, ave.
86 Bectoruni] sic VP; regnorum , quod in reliquis, pro
^provinciarum' vel '"dioeceseon' ut dici posset, Birtius
conlato Eut. I v. 212 mihi non persuasit. econtra e
locis vocem ^rector' continentibus (cf. Bi. ind.) in-
primis ex XVII 49 sq. lectio quam recepi commendatur
atque adprobatur.
132 animas'] ex M sic adrisit, ut recipere auderem.
XXVI 9 ludihriurri] non sine aliqua offensione esse concedo,
nimium enim est. attamen hoc loco librum V sequi
non licet, quippe qui in sequentibus plane inter-
polatus sit offeiens tacitumque (repetitum ex versu 9)
pro a vate, quod nimirum desiderari nequit; neque
enim ab aliis sed a semet ipso (vate) non celebra-
tum esse fontem indicare vult poeta.
16 perfodit] libri perforat, quod ]Drave repetitum ex
versu 14. coniecturam variationis gratia proposui.
46 levis exili cortice] cf. levior cortice Horat. III 9, 22;
structura autem ablativi apud Claudianum offendit;
conieci igitur: M levior vili cortice terra natat,
cf. etiam Bi. ad locum.
49 Facta manu credas] in interpunctione a Birtio re-
cessi, nam Facta obiectum esse vocis credas necesse
videtur. numquam enim credas vel similis forma
parenthetice ponitur. cf. Bi. ind. s. v. credo.
75 pares] sic meliores omnes, quod reicere non ausus sum.
XXVII 21 sq.] quidquam mutare nolui coll. c. m. XLVII 11, ubi
zona vafiata colorum floribus legitur. Birtius iridem
in alis Fhoenicis apud Lactantium v. 133 recte com-
paravit; idem nunc hanc suspicionem mecum com-
municat: quas Iridis amhit flore color, ut flos Iridis
ab exemplo plantae cognominis sumptum sit.
24 sui] cum VA necnon et P tenendum putavi coll.
V. 96 et 101.
53 coactum] sufficienter explicatum est in Birtii indice s. v.
91 Thehano] sic boni omnes libri; tliaheo A. illorum
testimonium deserere non ausus sum, quamvis
ADNOTATIONES CRITICAE. LI
insuetum sit lioc adiectivum de Thebaide Aegjp-
tiaca.
95 mirata relucent limina^ cf. quae exposui in ^codd.
Ouiacianis' p. 60.
98 nares] hae non inepte ex YP receptae sunt; con-
feratur e. g. lulius Valerius p. 217 (ed. Kuebler):
inmque ex sacris excesseramus arhorihuSy sed adhuc
etiam odore turis nares verherabantur.
XXVIII 21 Gyrraeus] cf. Bi. indicem s. v. Girraeus.
34 madidos] vox nimis abundat quidem nec sine qua-
dam specie marihus Bi. proposuit; tamen de maris
deminutione non agit poeta, sed fluviorum tantum.
XXX 4 Et] aut solus V, quod praeferrem, si statuendum
esset gemmas non originem habere ex Rubro mari.
21 armavit] potuit Claudianus in versu ponere ^arma
habuit' idque sensus requirebat, sed summa audacia
eodem sensu armavit periclitatus est.
25 de hoc versu ex V constituendo sententiam dixi ''de
codd. Cuiac' p. 57.
72 Turia] Duria omnes libri; sed cf. Stoeckerum 1. 1. p. 78.
87 Najgaeae] quo iure sequerer Heinsii lectionem, ex-
plicavi ^de codd. Cuiac' p. 61.
90 fulgere] fluxere mss.; exigitur infinitivus historicus,
nam sequitur nasci. ad lectionem receptam cf. Ovid.
Amor. II 5, 37 : Quale rosae fulgent inter sua lilia mixtae.
101 et 102] interpunctionem a Birtio novatam grato animo
recepi. primum enim regni omen in verbis multo
planius fuit, si illud imperat hic semper separatim
effertur. deinde ne imperat quidem Theodosius
atiferre Serenam, sed ipse aufert; cf. v. 99 ferehat.
ergo auferre ex imperat non pendet. denique quod
V. 101 syntaxis manca et quasi abrupta est quid me
auferre, aperte depingere voluit poeta ipsam in-
fantiam parvae puellae, quam expresse memorat
V. 103. praeterea quid sibi vult error in versu 102,
nisi error ille est grammaticus? haec perstrinxit
Birtius in libello ^De amorum in arte antiqua simu-
lacris' (Marp. 1892) p. XXXVI.
112 intendit] V quod recipere malui. ,
139 fateri] cf. Birtium ad locum et eius indicem s. v.
176 flumina] nihil mutandum; non insolitum enim est
^pallescere flumina' cf. quae exposui in Philol.
tom. XLIX p. 568.
193 ad bunc versum cf, Bi. praef. p. XXVII n. 4,
205 a et 205 b] versum205b praeter S' solus offert V, quo
ego carere nolim, quamquam difficultates superesse
d*
LII ADNOTATIONES CRITICAE.
sentio. scilicet in loco, qualem constituerunt editores
priores, aegre fertur, quod deest verbum finitum, cum
praedicati vicem habeant contenti et confessi omisso
sunt. praeterea optime legitur TJnius imperiis tradunt ;
respondent enim praecise verba v. 208 sq. unus eligitur
ductor. quae cum ita sint, tamen nescio, quomodo
defendam vocem confessae v. 206, nisi forte poeta
summa cum audacia hanc sententiam subesse vole-
bat: procellae confessae sunt artem (sc. gubernatoris)
pavore (sc. nautarum), ita ut pro confitendi notione
supponendum esset ^demonstrantes' sive ^testatae'.
214 lumine vultus'] numina sive deos in hunc locum in-
ferre non placuit; limina quod habet Vaticanus, quid
sibi velint, non adsequor. denique ne himina quidem
sive oculos Stiliconis apte respectabat mulier; aptius
vultus. itaque hoc rescripsi, utpote cum adiectivum
madido quod praecedit melius cum lumine quam cum
vultu coniungendum esse facile concesseris. -
XXXI 47 perficeret] sic RY testes optimi, quorum auctoritatem
cur deseram non video.
53 quatn] quae'A^ quem solum sequi non- debemus.
XXXII 4 tu] ex optimis praetuli. cf. etiam quae adnotavi ad v. 7.
5 numen] sciipsi; mentem quod proposuit Birtius, rei-
ciendum puto propter Mente^ quod praecedit v. 3.
7 hunc versum non solum Y omisit, sed etiam codex
ille Yindobonensis saec. X, in quo extant cum aliis
Aldhelmi epistolae et insertum est c. ^De S^alvatore';
cf. Bi. praef. p.LXXX n. 7. certe omi^sit eum ibi versum
laffe, non omisit Gilesius editores ; illi vero fides habenda
esse videtur. spurium hunc versum, quem ego ex-
pressi ex R, esse iam senserunt Heinsius et Barthius ;
quas difficultates Birtio paraverit, videas in eius ad-
notatione et in praef. 1. I. et p. CCXYIII. accedit,
quod misere claudicat structura, si v. 4 qui et v. 7
quem legitur; totum enim carmen in sequentibus non
enuntiata per relativum subordinata, sed prlmaria et
coordinata continet. denique -ex verbo tumuere quo-
modo accusativus pendere possit, nullo *pacto video.
ergo V, 4 tu refeci ducibus RYP et ipso illo codice
Yindobonensi; versum 7 expunxi.
16 suppUcii] cf. ^de codd. Cuiac' p. 60.
Adicio ad hoc carmen conspectum lectionum codicis
Yindobonensis eius qutm dixi, earum scilicet, quibus
discrepat a textu huius editionis. deprompsi autem
ex laffei Monumentis Moguntinis p. 35: 1 Criste,
2 fundit, 4 domusti, 5 corpore mundum, 6 adfarique . . -,
ADNOTATIONES CRITICAE. LIII
homineque^ 7 omisit, 9 areano, 11 polum . . . repetor,
16 quinec, 19 perpetes pro repetens, luce (an te luce?),
■ 20 ut se pedibuSy 21 Annuos in (pro ^w^i^a sinceri).
XXXIII 2 Et fit] cum peioribus edidi coll. c. m. XXX v. 190.
sed cf. Birtium ad locum.
'XXXYll porrectam] solus Y, quod recepi.
5 auxit] Sirius ardens in V ex Ruf. I 241 inlatum puto;
nec sufficit axis. quomodo enim ardor Sirii con-
stringere sive minuere potest aquam undique clau-
sam? sensus autem, si quid video, hic est: umor ille
in crystallo Iiieme quidem sive frigore non minuitur,
aetate qua glacies dissolvi solet non augetur, denique
temporis vi, qua omnia adroduntur, omniuo non te-
nuatus est. itaque auxit elegantissime excogitatum
videtur.
XL 4 Cicerone] ne Cicerona legeretur, Birtius praecavit in
praef. p. IX adn.
XLIII 5 dilata] delata Heinsius; agnosco potius summam
audaciam Claudianeam; sensus enim aperte bic est:
pater poenam non dedit, nunc dat filius. itaque In
prolem ruunt periuria patris sensum habet quasi
hostilem pro ^periuriorum poena ruit in prolem';
haec poena igitur dilata est, ipsa periuria dilata
dixit poeta.
10 eadem] cf. Philolog. tom. XLIX p. 748; interpretan-
dum est : has opes idem membrum quod paravit, i. e.
lingua refundit.
XLIV 6 fuit] haec vocula frustra exercuit ingenia criticorum;
quam eodem iure scripsit Claudianus quo erat versu 4.
XLVL4 factura] de Thetide non recte posita esset haec vox;
itaque ad antra dei trahendam puto.
XLVIII 7 versare] magis placuit quam vexare ; tolerabile
utrumque.
XLIX 6 armata] crux haec est interpretum, emendationum
autem nullam cognovi quae non iustam dubitationem
admittat. molestum sane est vocis armandi repetitio
cf. V. 5. nihilominus acquiesco in interpretatione tra-
ditae lectionis hac : frigus quo cuncta, sc. torpedinis,
i. e. cuncta membra eius armata rigent h. e. et ar-
mantur et rigent.
10 suhit] suo libri. hiatum ingratum fortasse tolerarem,
ferri nequit duplex participium extenta confisa, cura
desit verbum finitum. leepius suo est^ sed aphaeresin
talem post o vocalem non admisit Claudianus cf. Bi.
praef. p. CCXVI. suhit autem optime respondet verbo
quod sequitur resurgit.
LIV ADNOTATIONES CRITICAE.
L 5 et 6] transposui lios versus propterea, quia pluralis
sanctorum sine nomine non nisi in initio stare potuit.
refero sanctormn ad nomina Pauli et Petri. sic etiam
bene barbarus inrumpens primo loco memoratur.
LI 6 Syracusius'] cf. Birtii praef. p. CCXI.
13 insontem] egregie tutatur Cerberus insons apud Hor.
c. II 19, 29.
LIII 13 in] ad VGr; illud tamen ^hortari in' Vergilianum est
et magis poeticum.
45 ipse] huius vocis quam dubii testes sint non ignoro.
exigitur vero quia per gradationem a Manibus et Pro-
serpina ad Plutonem ipsum procedit narratio et cf.
Ovid. Met. V v. 356: rex pavet ipse silentum.
69 fonte] sic traditum in nullis quod sciam manuscriptis
nec £0 nec g. praebet autem itm luntina a. MDXIX.
88 revelaio'] turpi cum vitio prosodiaco relevato ex mss.
imprimendum dedit leepius. proficiscendum est vide-
licet ex lectione iibri V quam exbibui. hanc ne emen-
datione quidem egere credo, sed interpretatione. insulam
Lemnum, cuius magnitudine os Mimantis quasi velo
tectum sive velatum est, pro iaculo torquet et elevat
supra caput; qua actione iam os revelatum est, ut cuspide
Martis feriri possit.
109 Palleneus] cf. Bi. indicem s. v.
De raptu Proserpinae.
Conspectus notarum.
E: cod. Florentinus bibl. St. Crucis, pl. XXIV sinistr, n. 12,
membr. saec. XII.
W: cod. Antverpiensis III 59, membr. saec. XIII.
D: cod. Musei Britannici 6042, membr. saec. XIII.
A: cod. Oxoniensis Bodleianus Auct. J. 2.16, membr. saec. XIII.
C: cod. Cantabrigiensis coll. Corporis Christi n. 228, membr.
saec. XIII.
B: eiusdem codicis pars tertia.
S: cod. Parisinus lat. n. 15005, membr. saec. XIV.
V: cod. Antverpiensis N 71, membr. saec. XIV, non ubique
adhibitus.
s: excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdu-
nensis 757 G 2.
ST: codd. deteriores.
I praef. mihi dum praefationes reliquas Claudiani contemplor,
animus semper eo trahitur, ut huius praefationis finem
deesse putem. solet enim ad se reflectere poeta. sed
ADNOTATIONES CRITICAE. LY
quoniam imperfectum a poeta relictum esse totum carmen
inyictis argumentrs a Birtio demonstratum est, etiam de
praefatione idem valere facile credideris.
8 pandere vela] cf. Propertius II 21, 14 (apud Lachm.).
I 1 liic versus extat etiam in codice Santeniano saec. IX et
scriptum habet adflata; cf. Bi. praef. p. LXXXI et CCVIL
20 famulatur] numerus singulavis positum est ea lege, quam
observavit Birtius praef. p. CCXXIV. ceterum necessarius
videtur, ne relativa quae sequuntur falso trahantur ad
vulgus iners, cum ad JDi pertineant videlicet.
122 Hennaeae] Ennee AC^^ enneae s, Etlinee omnes fere reliqui.
haec scripturarum variatio inter verba Hennaeus et Aetnaeus
non solum apud multos auctores solemnis est, qua de
re fuse egit Drakenborchius ad Silium Italicum I 93 (cf.
etiam ibidem ad II 304), sed etiam apud nostrum com-
pluribus locis in discrimen vocatur, utrum Hennaeus an
Aetnaeus sive Henna an Aetna lectionem praeferre volueris.
qua de causa ne singulis postea locis eadem de re longius
tractandum sit, totam quaestionem nunc si fieri possit
peragere liceat. difficultas autem sane haud parva haec
est: cum Hennam, famosam illam Cereris sedem, in medio
Siciliae insulae sitam fuisse constet (conferatur e. g. testis
gravissimus Cicero Verr. IV 48 umhilicus Siciliae)^ Claudia-
num saepius ita narrationem instituere videmus, quasi in
regione quae circa Aetnam montem sita est, Ceres filiam
abdiderit. attamen poetam nostrum illius fabulae locum
famosissimum Hennam ignorasse ipsamque deam Cererem
Aetnaeam vocare potuisse quis facile sibi persuaserit? ac
re vera si libri secundi versus 101 sqq. diligentius per-
spexeris, iam omnis, quo de loco agat poeta, dubitatio
tollitur. neque enim cum Proserpinam cum deabus per
prata ludentem depingat, montem alfcum sive eius clivos
memorat Claudianus, sed mollifcer editam fuisse illam re-
gionem et planitiem non nisi in collem crevisse expressis
verbis describit, quam descriptionem mirum in modum
congruere cum Ciceronis illa modo citata invenies. huc
accedit, quod ipse poeta v. 112 Pergi lacus illius
mentionem facit, quem haud procul ab Henna abfaisse
notum est. nunc igitur sine ulla dubitatione statuendum
est his de quibus modo agebatur versibus Claudianum
Hennaeam regionem depinxisse Hennamque ipsam quasi
sedem illius fabulae usurpasse. itaque primum versu 72
libri secundi Henna, ib. v. 289 tua Hennay nostro loco
I 122 Hennaeae a Birtio rectissime legitur; deinde autem
ni 85 Hennae (cum Pulmanno) et ib. 220 Hennaea (cum
Parrhasio) restituatur necesse est. neque probare possum,
LVI ADNOTATIONES CRITICAE.
1
quae exposuit Birtius in praef. p. CLIV, utique Aetna sive
Aetnaeus lectionem reficiendam proponens. quod autem 1 160
a codice F solo Henneos pro Aetnaeos traditum videmus, id
nullius momenti est; nam illo loco de Aetna et de eius
regione agere poetam in propatulo est. denique prius-
quam huius disquisitionis finem faciam, qua re haec inter
varias lectiones diiudicandi difficultas mea quidem sen-
tontia augeatur, non taceam. Claudianus enim sive ne-
glegentia sive licentia quadam poetica abductus saepius
rem ita narrat, quasi Hennaea regio eadem atque Aetnaea
sit aut paulum tantum ab ea abfuerit. sic de vicinitate
horum locorum exponit III 122 sq. et 186 sq. ; sic Aetnaeae
regionis descriptione illa peracta (1 160 — 178) pergere audet:
Hic uhi servandum rliater fidissima pignus ahdidit, eqs.
quae poetae incuriositas confusionem de qua actum est
paravisse mihi quidem videtur; habet autem ex parte ex-
cusationem, si reputaveris apud scriptores Aetoiaeus voca-
bulum latiore significatu pro Siculus haud raro positum
esse (cf. Drakenb. ad Sil. II 304).
124 sq.] in interpunctione Buechelerum secutus sum.
143 iuncta] magna W; una reliqui, ex quo ima refici iubet
Heinsius. eadem de lectione proficiscens iuncta Birtius
proposuit conlato Sallusti loco cognato (Hist. IV 20). quam
coniecturam iam pridem mihi adridentem nunc. egregie
confirmari invenio loco Ovidi (Met. XV 290 sqq.), quem si
comparaveris nostrum ante oculos habuisse fortasse mihi
concedes. itaque plenum exprimere liceat:
Zancle quoque iuncta fuisse
Dicitur Italiae, donec confinia pontus
Ahstulit et media tellurem reppulit unda,
quibus versibus si Claudiani locum contra posueris nihil
iam addendum erit:
Trinacria quondam
Italiae pars iuncta fuit; sed pontus et aestus
Mutavere situm. Bupit confinia Nereus eqs.
195 tihi] recepi, quia meliore auctoritate utitur quam cui.
208 tumidas] cum FW, non timidas legendum esse puto; ne-
cesse enim est bacchari etiam Gargara cum silvis. hoc ut
exprimeret poeta, tumidas silvas inclinari dixit i. e. ex-
ultantes venerantur deam.
244 cingit] hanc plurimorum librorum scripturam ut reicerem,
Lucani locus conlatus me non adducere potuit. vestit S et W.
250 iustis] iussis A solus, quod non necessarium. loca enim
quae iussa sunt, etiam iusta erunt elementorum.
ADNOTATIONES CRITICAE. LVII
II praef. 39 ducis] incommoda vox, quia in versu praecedenti
quamvis diversa mensura legitur ducis db orhe
greges. nec hoc satis ; sed etiam v. 62 ducis in
orhe choros. itaque de corruptela cogitavi. nam
etiam littera s in versu 39 iniucunde iteratur. ac-
cedit, quod mirum est Geryonem ducem praedicari,
quasi ad militiam aevi Constantinorum pertinuerit.
quodsi legere velis tergeminique viri, possis ad
Ovidium provocare, qui ita scripsit Trist. IV 7, 16.
42 necl praetuli, etiam adlitterationis ratione habita.
II 13 dirum'] libri FSC, quod dudum exhibent, id ex durum
videlicet ortum est et inde haec lectio maiorem auctori-
tatem nanciscitur. tamen dirum magis sensum iuvat; sic
enim praedicari solent res inferoram.
23 hunc versum qua via refecerim, indicatum habes apud
Birtium.
25 hahet] id recte restitutum puto ; nam erat, quod in pleris-
que mss., offendit iam propter temporis verbi inmutatio-
nem; praesentia enim et antecedunt et sequuntur.
62 aduncis] hoc verissimum puto, quamquam ademptis meliore
fide traditum est. placeret sane, si scriptum esset positis
peltis sicut suppositis apud Statium Ach. II 85. at vero
ademptis id non significat, sed designaret arma vi erepta
esse. ergo statuendum est Amazonas post bellum belli-
cosam quandam saltationem non sine peltis fecisse.
72 Henna] cf. quae exposui ad I 122.
80 ahnuat] ahneget S, ahnegat A\ ahnuat reliqui, quod prae-
tuli coll. VI cons. 594 et Ruf. II 72.
84 leto] Heinsium eo libentius secutus sum, quia extant in
carmine illo de Phoenice v. 52 haec: proprio soles puhe-
scere leto. ceterum cf. Birtii adnotationem.
91 medioqtie . . sereno] sufficienter locum explicavit Gesnerus
quem vide.
132 germina] praetuli, quia non apte flores illi amoeni, de
quibus agitur, gramina dici possunt.
229 pacificas] paciferas quia solus F praebet, in textu ponere
nolui cf. Bi. praef. p. CLVIII. attamen etiam pacifer apud
Claudianum recepta vox est; cf. Rapt. II praef. 10.
249 tendit] recte Birtius, non rumpit. nam illa vox est propria
Claudianea qua de re cf. indicem.
256 non] cum FA praetuli anaphorae inserviens.
300 vestigia] cf. Bi; praef. p. CLVII.
306 Sitque ratum] Sit fatum quamquam fere omnium consensus
firmat, tamen nimis displicuit quia sequitur in eodem
LVIII ADNOTATIONES CRITICAE.
versu haec fatus et quia praecedunt v. 305 famulas
et V. 304 fateri.
340 opaci] de hac voce despero.
345 Grine bihunt] ad ea quae apud Birtium exposui, Skutschius
addit male in Statii Silv. V 1, 27 vulgo choris legi pro
comis confertque ib. V 3, 278, Theb. I 90, 115; Lucan.
IX 670; Martial. VII 1, 2.
III 11 reverendaque] iure receptum puto ; certe quod antea
regnabat et lucida, praeterquam quod ad sensum mi-
nime quadrat, etiam sonum habet nimis similem voci
placidus quae praecedit.
37 qui] cur FC, sed illud multo melius. etenim sensus
causalis est explicaturque, cur luppiter parcus dictus
sit: quippe qui campos horrere situ . . velit.
48 adeo] huic voci aptissima gradatio inest; ideo quod
praebent FS certe ex ideos ortum est quod sequitur
proximo versu.
85 Hennae] cf. quae exposui ad I 122.
105 Si tua nata, Ceres] cf. Bi. praef. p. CXLV n. 9.
143 adlatura] non recte Birtius cam aestuat coniunxisse vi-
detur; fuisset enim potius dicendum ^aestuat adferens
cibos'. quid sit, de quo aestuat, indicatur v. 144 sq.
ego adlatura ex commiserit pendere volo, quod quam
aptum sit, unusquisque videt.
156 interceptas] cum omnium fere consensu contra F solum
repugnantem confidenter retinui; satis enim libri F
auctoritatem Bi. ipse deminuit, interruptas quod habet F,
eo magis diaplicet, quia ahrumpit legitur v. 160, potest-
que ortum cepisse ex similitudine syllabarum rutas in
V. 155.
177 effusa comas et pulvere cano] difficultates quas hic locus
viris doctis paraverat, egregie dissolvi videntur conlato
loco Vergiliano Georg. IV 337, ubi scriptum extat: nym-
phae . . . effusae caesariem per colla. sic re vera quod
optimis libris firmatur etiam nostro in loco tenendum est
effusa comas et deinde cum A pulvere cano, quod ipsum
quidem tutatur ipse Claudianus cf. I 187 (et adde Stat.
Silv. II 2, 7). sic etiam molestissima tautologia tollitur,
quam effecerunt verba infusa et sordida, neque quis-
quam negaverit ex hac quam recuperavimus lectione
multo efficaciorem evadere sententiam.
180 Laxavit frenosque dolor] hic Skutschius me mittit ad
Stat Silv. II 6, 13, ubi legitur rumpat frenos dolor. cf.
Birtium ad locum.
189 es] commendatur vel Ovidi loci comparatione.
213 vetitamque] cf. quae dixi apud Birtium.
ADNOTATIONES CRITICAE. , LIX
214 de hoc versu, quem emendatiorem praestitit Isengrinius,
mitto ad Bi. praef. p. CXCII[.
220 Hennaeaque] cf. quae exposui ad I 122. Parrhasius autem
num lectionem ex libris manuscriptis sumpserit, mihi non
constat; est tamen veri simile.
241 decrescere'] retinendum est; frustra enim apud Bi. conieci mar-
cescere, cum iam v. 247 legatur marcehant cumque decrescere
vox non insolita apud Claudianum sit cf. Bi. indicem.
249 quis] cum fere omnibus libris recepi idque dici posse ipse
Bi. ostendit in indice s. v. quis.
262 Vultu] elisionem exeusare 'conatus est Bi. p. CCXVIII;
emendationem librorum ^ ultro paene probaverim. sed
praeamat Cl. componere ^lumina' et ^'vnltum' cf. ind. s. v.
267 nimiumque] in hoc quoque loco difficiliore eo deveni, ut
lectionemtraditam servarem. mmmmg;i*e Cuiacianus Claverii,
cuius auctoritatem satis profligavi; vioumque BsLrthms^ item
fortasse S^ nonnulli, quod plane otiosum est. timidumque S
solus, non ita male, sed tamen ut verum esse diffidam;
praecedit enim v. 265 tremehundus, quod iam idem valet,
neque est cur timor viri urgueatur. restat lectio tradita
quam dixi. coniungatur nimium profundo, accipiatur ni-
mium pro ^valde', intellegatur ^ore profundissimo'.
312 hunc versum deesse nolo. habet enim relationem ad ver-
sum 311, quae verba querelis Cereris omnino non inter-
posuisset Claudianus essentque plane supervacanea, nisi in
sequentibus adluderetur, ut me monet Birtius.
347 Coei] cf. Bi. praef. CXCVIII n. 8.
395 aversa] cum fere omnibus rescripsi, nam pulchre hoc et
graphice descriptum videtur, quod Ceies in hac re frontem
avertit.
431 rotarum] recte ex S recepit Bi.; viarum enim vel displicet
propter v. 440.
Carminum minorum appendix.
Conspectus codicum.
R: cod. Veronensis 163 membr. saec. IX.
V: cod. Vaticanus n. 2809 membr. saec. XII.
M: cod. Ambrosianus M 9 sup. membr. saec. XII/XIII.
(J: schedae Peirescianae codicis Vaticani 9135.
H : cod. Heidelbergensis .358, 44 <^, chartac. saec. XVII.
Camers: editio Claudiani Viennensis 1510.
Claverius: editio Parisina 1602.
Isengrinius: editio Basileeiisis 1534.
Aldina: editio Aldina 1523.
LX ADNOTATIONES CRITICAE.
II 6 sq, hos versus, quos quam foede traditos habeamus in magna
editione videndum est, Birtium maxime secutus rescripsi.
nam et faveque v. 6 illius coniecturae debetur et Mente
facile adsumi poterat ex Gellii loco a Birtio citato, ubi
(XV 2, 8) refovere animum scriptum est. Hippocrenae^n
accusativum esse confido.
10 Bomana] permirum boc, tamen tangere non ausus sum;
fortasse enim ad cultum Herculis Romanum respiciebat
poeta et in fine carminis eam rem explicatius tractaturus
fuit; finis nempe deest.
12 Cui superl cumLivineio etBuechelero praetuli; Cuisemper
enim praebet R vetustissimus.
32 Tardataj A. Riese ex Tardatam quod legitur apud R.
Tardata sine dubio ad pars pertinet. possis eodem sensu
Tarda tamen a Birtio recipere; certe autem post spiris
interpungendum non est.
45 numen quae'] ex numenque refeci, ut servarem vulgatam
creassety qui coniunctivus pro ^creavit' vel ""creaverit' tali
in carmine offendere non debet. ceterum ipse codex
Veronensis commutationem quam siiscepi, comprobat et
commendat nomengue^ scribens (qu§ = quae).
59 relevans] Birtius, ad sensum certe aptissime. equidem
in locum desperatum nova conamina inferre destiti.
Skutschius quod livens ex R ad pondus trahere vult, id
impossibile mihi videtur.
64 geminos inermis et iinus] cum vitio metrico traditur, qualia
plura hoc in carmine.
SO apros] defenditur ope Aldhelmi cf. Bi. praef. p. CLXV.
102 nulli] non pro genetivo, sed pro dativo acceperim: agri
nulli resonant fletibus i. e. sie geben Niemandem Widerhall
auf sein KJagen i. e. Niemand klagt.
116 vinci] Birtius vinctum, quod displicet propter participia
duo asyndeta. fortasse locns sic emendari potest, ut
legas :
Atque supinando mirantem lumina vincis (a vinciendo)
Argolici victor portans sub tecta tyranni.
124 dextro] cum Buechelero retinendum putavi cf. Birtii ad-
notationem.
III b hoc epigramma recepi atque hoc signo ab III a distinxi.
traditum est in schedis Peirescianis quae vocantur sive
in folio inserto codici Vaticano 9135 ((3); cf. Bi. praef.
p. CL.XVII et CLXIX.
V in hoc carmine quod tantum naufragium passum est,
quantum debeatur virorum doctorum coniecturis, suis
locis indicatum invenies.
ADNOTATIONES CRITICAE. LXI
4 soJidare] post ea, quae Bi. ad locum disputavit, nihil
mutare ausus sum.
61 et] retinui; Bi. aes pulchre quidem, sed non necessarium;
et sequitur aeratas v. 62.
63 folligenis] hoc ex Aldhelmo defendit Bi. p. CLXVIII.
79 potito] cum omnibus rescripsi; neque enim hoc passivum
in tali carmine quemquam offendet.
YII 4 vincli] monente Skutschio Heinsium secutus edidi ; nempe
secura esto Venus vinculorum Lemniorum illorum,
quae extant apud Claudianum Rapt. III 275.
XII 4 sqq. parenthesim institui; agitur nempe de balneo Pontico
cf. V. 2. Hic autem v, 7 refercDdum est ad cui v. 6.;
quodsi cui ex latex v. 5 penderet, versus 7 — 10 de balneo
Gai agerent (cf. v. 4), non de Fontico. sequitur ut cui
illud coniungamus cum v/ndae v. 2.
XXI a de titulo cf. quae adnotavi sub margine.
XX de titulo quem restitui cf. Birtium p. CLXXI sq.
Carmina Graeca.
De horum carminum traditione cf. quae disputavit Birtius
in praefatione p. LXX sqq. quatenus autem in textu
huius editionis emendando viros doctos secutus sim, in
margine suis locis indicatum videbis.
riy. fr. II versum quem eleganter Birtius in initio huius frag-
menti interpolare conatus est, tamen recipere ausus
non sum.
60 'acctsvavti] hanc formam cum in LXX extare lexica doceant,
tutatus sum.
68 ovv tolg ts] fortasse tolerari potest in earmine hoc serae
graecitatis.
72 6g TtsQL SrjQccg] aptissime ex tcsqI d^i^Qag Buechelerus refe-
cisse videtur. nam Theram insulam olim montem flammas.
eructantem tulisse notum est, cum quo bene comparatur
yiyag ald^ofisvog.
V 2 interpunxi Birtium secutus.. cf. eius praef. p. LXXITE.
CLAUDII CLAUDIANI
CARMINA
PANEaYRICVS DICTVS PROBINO ET
OLYBKIO CONSVLIBVS.
Sol^ qui flammigeris mundum complexus habenis
Volvis inexhausto redeuntia saecula motu^
Sparge diem meliore coma crinemque repexi
Blandius elato surgant temone iugales
Efflantes roseum frenis spumantibus ignem. 5
lam nova germanis vestigia torqueat annus
Consulibus^ laetique petant exordia menses. ^
Scis genus Auchenium^ nec te latuere potentes '' ^ '^'-
Anmiadae; nam saepe soles ductoribus illis
Instaurare vias et cursibus addere nomen. i6
His neque per dubium pendet Fortuna favorem
Nec novit mutare vices^ sed fixus in omnes \ pf^^^^
Cognatos procedit honos. Quemcumque require l^
Hac de stirpe virum: certum est de consule nasci.
Per fasces numerantur avi semperque renata 15
Nobilitate virent, et prolem fata sequuntur -T^^^-
Continuum simili servantia lege tenorem.
Nec quisquam procerum temptat, licet aere vetusto
Floreat et claro cingatur Roma senatu^ - 1 I *C; -- t
Se iactare parem; sed^ prima sede relicta ti t|iiraM^^.*^WwJ
Aucheniis, de iure licet certare secundo: • ^
Haud secus ac tacitam Luna regnante per aethram
Sidereae cedunt acies^ cum fratre retuso
Aemulus adversis flagraverit ignibus orbis;
9 Amniadae] scripsi; Anniadae. 22 aethram] scripsi;
arcton.
1
^i
2 CLAVDII CLAVDIANl
Tunc iubar Arcturi languet^ tunc fulva Leonis 25
Ira perit^ Plaustro iam rara intermicat Arctos
Indignata tegi^ iam caligantibus armis
Debilis Orion dextram miratur inertem.
Quem prius adgrediar? Veteris quis facta Probini
Nesciat aut nimias laudes ignoret Olybri? 30
Vivit adhuc completque vagis sermonibus aures
Gloria fusa Probi^ quam non ventura silebunt
Lustra nec ignota rapiet^sub nube vetustas.
lUum fama vehit trans aequora transque remotas
Tetbyos ambages Atlanteosque recessus. 35
Audiit et gelido si quem Maeotia pascit
Sub love vel calido si quis coniunctus in axe
Nascentem te^ Nile, bibit. Virtutibus ille
Fortunam domuit numquamque levantibus alte
Intumuit rebus; sed mens circumflua luxu 40
Noverat intactum vitio servare rigorem.
Hic non divitias nigrantibus abdidit antris
Nec tenebris damnavit opes; sed largior imbre
Sueverat innumeras hominum ditare catervas.
Quippe velut denso currentia munera nimbo 45
Cemere semper erat^ populis undare penates^
Adsiduos intrare inopes^ remeare beatos.
Praeceps illa manus fluvios superabat Hiberos
Aurea dona vomens, si quis tellure revulsa
SoUicitis fodiens miratur coUibus aurum^ 50
Quantum stagna Tagi rudibus stiUantia venis
Effluxere decus^ quanto pretiosa metaUi
Hermi ripa micat^ quantas per Lydia culta
Despumat rutilas dives Pactolus harenas. -
Non, mihi centenis pateant si vocibus ora 55
^ -^ Multifidusque ruat centum per pectora Phoebus^
Acta Probi narrare queam^ quot in prdine gentes
, , Rexerit, ad summi quotiens fastigia iuris
^^^^-^''Venerit, ItaKae late cum frena teneret
36 Maeotia] Claverius; meotica.
(I.) PANEGYR. DICTYS PROBINO ET OLYBRIO COSS. 3
75 ^'
lUyricosque sinns et quos arat Africa campos. 60
Sed nati vicere patrem solique merentur
Victores audire Probi. Non contigit illi
Talis honor^ prima cum parte yiresceret aevi^
Nec consul cum fratre fuit. Vos nuUa fatigat
Cura diu maiora petens^ non anxia mentem 65
Spes agit et longo tendit praecordia voto:
Coepistis quo finis erat. Primordia vestra
Vix pauci meruere senes^ metasque tenetis
Ante genas dulces quam flos iuveniUs inumbret
Oraque ridenti lanugine vestiat aetas. 70
Tu, precor^ ignarum doceas^ Parnasia^ vatem,
Quis deus ambobus tanti sit muneris auctor.
Postquam fulmineis impeUens viribus hostem ^^-tv^4w^>
BeUiger Augustus trepidas laxaverat Alpes,
Roma Probo cupiens dignas persolvere grates
Sedula pro natis dominum flexura rogando
Ire parat. FamuK currum iunxere volantem
Impetus horribiUsque Metus^ qui semper agentes
ProeUa cum fremitu Romam comitantur anhelo,
Sive petat Parthos seu cuspide turbet Hydaspen. 80
Hic Ugat axe rotas; hic sub iuga ferrea nectit
Cornipedes rigidisque docet servire lupatis.
Ipsa, triumphatis qua possidet aethera regnis^
AdsiUt innuptae ritus imitata Minervae.
Nam neque caesariem -crinaU stringere cultu 86
CoUa nec ornatu patitur moUire retorto;
Dextrum nuda latus^ niveos exerta lacertos^ ^
Au^^acem retegit mammam^ laxumque coercens
Mor3et gemma sinum; nodus, qui sublevat ensem,
Album puniceo pectus discriminat ostro. 90
Miscetur decori virtus pulcherque severo
Armatur terrore pudor^ galeaeque minaci
Flava cruentarum praetenditur umbra iubarum^
Et formidato cUpeus Titana lacessit
Lumine, quem tota variarat Mulciber arte: 95
Hic patrius Mavortis amor fetusque notantur
1*
4 ' CLAVDII CLAVDIANI
Romulei; pius amnis inest et belua nutrix;
Electro Tiberis, pueri formantur in auro;
Fingunt aera lupam; Mavors adamante coruscat.
lam simul emissis rapido velocior Euro 100
Fertur equis; strident Zephyri cursuque rotarum
Saucia dividuis clarescunt nubila sulcis.
, ,? Nec traxere moras, sed lapsu protinus uno,
'"^Quem poscunt, tetigere locum: qua fine sub imo
Angustant aditum curvis anfractibus Alpes 105
Claustraque congestis scopulis durissima tendunt, a
Non alia reseranda manu^ sed pervia tantum, ^f^^i^J^^^
Augusto geminisque fidem mentita tyrannis. * '^"^^ ^
Semirutae turres avulsaque moenia fumant; .
Crescunt in cumulum strages vallemque profundam
Aequavere iugis; stagnant inmersa cruore 111
Corpora; turbantur. permixto funere manes.
Haud procul exbausto laetus certamine victor
Caespite gramineo consederat arbore fultus
Adclines umeros; dominum gavisa coronat 115
Terra suum, surguntque toris maioribus berbae.
Sudor adbuc per membra calet creberque recurrit
Halitus et placidi radiant in casside vultus:
Qualis letifera populatus caede Grelonos
Procubat horrendus Gretico Grradivus in arvo; 120
Exuvias Bellona levat^ Bellona tepentes
Pulvere solvit equos, inmensaque cornus in bastam
Porrigitur tremulisque ferit splendoribus Hebrum.
* Vt stetit ante ducem discussas Roma per auras,
Conscia ter sonuit rupes et inhorruit atrum 125
Maiestate nemus. Prior hic: ^O numen amicum'
Dux ait ^ et legum genetrix longeque regendo
Circumfusa polo consors ac dicta Tonantis,
^^ U^^^ agedum, quae causa viae? cur deseris arces
) CiA** Ausonias caelumque tuum? dic^ maxima rerum! 130
\fXl^^ Non ego vel Libycos cessem tolerare labores
128 ac dicta] Birtius; addicta, adducta.
(I.) PANEGYE. DICTVS PROBINO ET OLYBRIO COSS. 5
Sarmaticosve pati medio sub frigore Cauros^
Si tu^ Roma, velis; pro te quascumque per oras
Ibimus et nuUa sub tempestate timentes
Solstitio Meroen^ bruma temptabimus Histrum'. 135
Tum regina refert: "^Non me latet^ inclite rector,
Quod tua pro Latio victricia castra laborant
Nec quod servitium rursus Furiaeque rebelles
Edomitae paribus sub te cecidere triumphis.
Sed precor^ boc donum cum libertate recenti 140
Adicias^ si vera manet reverentia nostri.
Sunt mihi pubentes alto de semine fratres^
Pignora cara Probi^ festa quos luce creatos
Ipsa meo fovi gremio. Cunabula parvis
Ipsa dedi^ cum matris onus Lucina beatum 145
Solveret et magnos proferrent sidera partus.
His ego nec Decios pulchros fortesve Metellos
Praetulerim, non^ qui Poenum domuere ferocem^
Scipiadas Grallisque genus fatale Camillos.
Pieriis poUent studiis multoque redundant 150
Eloquio; nec desidiis dapibusve paratis
Indulgere iuvat nec tanta licentia vitae
Adripit aut mores aetas lasciva relaxat:
Sed gravibus curis animum sortita senilem
Ignea longaevo frenatur corde iuventus. 155
lUis, quam propriam ducunt ab origine^ sortem
Oramus praebere veUs annique futurum
Devoveas venientis iter. Non improba posco,
Non insueta dabis: domus haec de more requirit.
Adnue: sic nobis Scythicus famuletur Araxes^ 160
Sic Rhenus per. .utriimqjJlQ- lattis, Medisque subactis
Nostra Semiramiae timeant insignia turres;
Sic fluat attonitus Romana per oppida Ganges'.
Ductor ad haec: '^Optata iubes ultroque volentem^
Diva, rogas; non haec precibus temptanda fuissent.
Vsque adeone meam condunt obUvia mentem^ 166
Vt pigeat meminisse Probi^ quo iudice totam
Vidimus Hesperiam fessasque resurgere gentes?
6 CLAVDII CLAVDIANI
Ante dabunt hiemes Nilum^ per flumina dammae
Errabunt glacieque niger damnabitur Indus^ 170
Ante Thyesteis iterum conterrita mensis
Intercisa dies refugos vertetur in ortus^
Quam Probus a nostro possit discedere sensu'.
Dixerat et velox iam nuntius advolat urbem.
Extemplo strepuere chori coUesque canoris 175
Plausibus impulsi septena voce resultant.
Laetatur veneranda parens et pollice docto
lam parat auratas trabeas cinctusque micantes
Stamine^ quod moUi tondent de stipite Seres
Frondea lanigerae carpentes veUera silvae^ 180
Et longum tenues tractus producit in aurum
Filaque concreto cogit squalere metaUo:
QuaUs purpureas praebebat candida vestes
Ni^ditibus Latona suis^ cum sacra redirent
Aaloca nutricis iam non errantia DeU, 185
lUa feros saltus et desolata reUnquens
Maenala lassato certis venatibus arcu^
Phoebus adhuc nigris rorantia tela venenis
Extincto Pythone gerens; tunc insula notos
Lambit amica pedes ridetque Aegaeus alumnis 190
Lenior et blando testatur gaudia fluctu.
Sic Proba praecipuo natos exornat amictu:
Quae decorat mundum, cuius Romana potestas
Fetibus augetur. Credas ex aethere lapsam
Stare Pudicitiam vel sacro ture vocatam 195 .
lunonem Inachiis oculos advertere tempUs. ..^ i ./
Talem nuUa refert antiquis pagina Ubris '^-^XM^f^^^n
Nec Latiae cecinere tubae nec Graia vetustas.
Coniuge digna Probo; nam tantum coetibus extat
Femineis^ quantum supereminet iUe maritos. 200
Ceu sibi certantes^ sexus quid possit uterque^
Hunc legere torum. Taceat Nereida nuptam
198 Graia] Heinsius; grata, graeca. 201 quid] Cla-
9)erius; qui. 202 torum] Claverius; ad herum.
(I.) PANEGYR. DICTVS FROBINO ET OLYBRIO COSS. 7
Pelion. duplici fecundam consule matrem
Felicemque uterum^ qui nomina parturit annis!
Vt sceptrum gessere manu membrisque rigentes
Aptavere togas^ signum dat summus hiulca 206
Nube Pater gratamque facem per inane rotantes
Prospera vibrati tonuerunt omina nimbi.
Accepit sonitus curvis Tiberinus in antris
Ima valle sedens. Adrectis auribus baesit^ 210
Vnde repentinus populi fragor. Ilicet herbis
Pallentes tbalamos et structa cubilia musco
Deserit ac Nympbis urnam commendat erilem.
lUi glauca nitent birsuto lumina vultu
Caeruleis infecta notis^ reddentia patrem 215
Oceanum; crispo densantur gramine coUa;
Vertice luxuriat toto crinaUs harundo^
Quam neque fas Zephyris frangi nec sole perustam
Aestivo candore mori; sed vivida frondet
Aequaevum complexa caput. Taurina levantur 220
Cornua temporibus raucos sudantia rivos;
DistiUant per pectus aquae; frons hispida manat
Imbribus; in Uquidos fontes se barba repectit.
PaUa graves umeros velat^ quam neverat uxor
lUa percurrens vitreas sub gurgite telas. 225
Est in Romuleo procumbens insula Thybri
Qua medius geminas interfluit alveus urbes
Discretas subeunte freto^ pariterque minantes
Ardua turrigerae surgunt in culmina ripae.
Hic stetit et subitum prospexit ab aggere votum: 230
XJnanimos fratres iuncto stipante senatu
Ire foras strictasque procul radiare secures
Atque uno biiuges toUi de Umine fasces.
Obstupuit visu suspensaque gaudia vocem
Oppressam tenuere diu; mox inchoat ore: 235
203 Pelion o] Glaverius; Pelione. 208 tonuerunt]
Gronovius; tenuerunt. 231 Unanimos] scripsi; unanimes.
232 foras] Momnsenus; forum.
8 CLAVDII CLAVDIANI
^Respice^ si tales iactas aluisse fluentis^
Eurota Spartane^ tuis. Quid protulit aequum
Palsus olor^ valido quamvis decernere caestu
Noverit et ratibus saevas arcere procellas?
En nova Ledaeis suboles fulgentior astris^ 240
Ecce mei cives^ quorum iam Signifer optat
Adventum stellisque parat convexa futuris.
lam per noctivagos dominetur Olybrius axes
Pro PoUuce rubens^ pro Castore flamma Probini.
Ipsi vela regent, ipsis donantibus auras 245
Navita tranquillo moderabitur aequore pinum.
Nunc pateras libare deis^ liunc solvere multo
Nectare corda libet. Niveos iam pandite coetus^
Naides^ et totum violis praetexite fontem;
Mella ferant silvae; iam profluat ebrius amnis 250
Mutatis in vina vadis; iam sponte per agros
Sudent inriguae spirantia balsama venae!
Currat^ qui sociae roget in convivia mensae
Indigenas Fluvios^ Italis quicumque suberrant
Montibus Alpinasque bibunt de more pruinas: 255
Yulturnusque rapax et Nar vitiatus odoro
Bulphure tardatusque suis erroribus Vfens
Et Pbaethonteae perpessus damna ruinae
Eridanus flavaeque terens querceta Maricae
Liris et Oebaliae qui temperat arva Galaesus. 260
Semper honoratus nostris celebrabitur undis
Iste dies^ semper dapibus recoletur opimis^.
Sic ait et Nymphae patris praecepta secutae
Tecta parant epulis ostroque infecta corusco
Vmida gemmiferis inluxit regia mensis. 265
bene signatum fraterno nomine tempus!
consanguineis felix auctoribus annus^
Jncipe quadrifldum Phoebi torquere laborem.
Prima tibi procedat hiems non frigore torpens^
Non canas vestita nives^ non aspera ventis, 270
249 Naides] Scaliger; Naiades.
(L) PANEGYR. DICTVS PROBINO ET OLYBRIO COSS. 9
Sed tepido calefacta Noto; ver inde serenum
Protinus et liquidi clementior aura Pavoni
Pratis te croceis pingat-, te messibus aestas
Induat autumnusque madentibus ambiat uvis.
Omni nobilior lustro^ tibi gloria soli 275
Contigit exactum numquam memorata per aevum^
Germanos habuisse duces; te cuncta loquetur
Tellus; te variis scribent in floribus Horae
Longaque perpetui ducent in saecula fasti.
CLAVDII CLAVDIANI IN RVFINVM LIBER
PRIMVS.
INCIPIT PRAEFATIO.
(II.)
Phoebeo domitus Python cum decidit arcu
Membraque Cirrhaeo fudit anhela iugo^
Qui spiris tegeret montes^ bauriret hiatu
Flumina, sanguineis tangeret astra iubis:
lam liber Parnasus erat nexuque soluto 5
Coeperat erecta surgere fronde nemus
Concussaeque diu spatiosis tractibus orni
Securas ventis explicuere comas
Et qui yipereo spumavit saepe veneno
Cephisos nitidis purior ibat aquis. 10
Omnis ^io Paean' regio sonat; omnia Phoebum
Rura canunt; tripodas plenior aura rotat^
Auditoque procul Musarum carmine dulci
Ad Themidis coeunt antra severa dei.
Nunc alio domini telis Pythone perempto ^iM^'s^^ *
Convenit ad nostram sacra caterva lyram^
Qui stabilem servans Augustis fratribus orbem
lustitia pacem^ viribus arma regit.
(III.) m RVFINVM LIBEli PRIMVS.
11
m RVFINVM
LIBER L
(III.)
Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem^
Curarent superi terras an nuUus inesset
Rector et incerto fluerent mortalia casu.
Nam cum dispositi quaesissem foedera mundi
Praescriptosque mari fines annisque meatus
Et lucis noctisque vices: txmc omnia rebar
Consilio firmata dei^ qui lege moveri
Sidera^ qui fruges diverso tempore nasci^
Qui yariam Phoeben alieno iusserit igni
Compleri Solemque suo, porrexerit undis
Litora^ tellurem medio libraverit axe.
Sed cum res bominum tanta caligine volvi
Adspicerem laetosque diu florere nocentes
Vexarique pios^ rursus labefacta cadebat
Relligio causaeque viam non sponte sequebar
Alterius, vacuo quae currere semina motu
Adfirmat magnumque novas per inane figuras
Fortuna^ non arte regi, quae numina sensu
Ambiguo vel nuUa putat vel nescia nostri.
Abstulit bunc tandem Rufini poena tumultum
Absolvitque deos. lam non ad culmina rerum ■
Iniustos crevisse queror; toUuntur in altum,
Vt lapsu graviore ruant. Vos pandite vati^
Pierides^ quo tanta lues eruperit ortu.
Invidiae quondam stimulis incanduit atrox
AUecto^ placidas late cum cerneret urbes.
Protinus infernas ad limina taetra sorores
ConciUum deforme vocat. Glomerantur in unum
Innumerae pestes Erebi^ quascumque sinistro
10
15
20
5 annisque] Heinsius; annique, amnisque.
12 CLAYDII CLAVDIANI
Nox genuit fetu: nutrix Discordia belli^ 30
Imperiosa Fames^ leto yicina Senectus
Impatiensque sui Morbus Livorque secundis
Anxius et scisso maerens velamine Luctus
Et Timor et caeco praeceps Audacia vultu
Et Luxus populator opum^ quem semper adhaerens 35
Infelix bumili gressu comitatur Egestas^
Foedaque Avaritiae complexae pectora matris
Insomnes longo veniunt examine Curae.
Complentur vario ferrata sedilia coetu
Torvaque coUectis stipatur curia monstris. 40
AUecto stetit in mediis vulgusque tacere
lussit et obstantes in tergum reppuHt angues
Perque umeros errare dedit. Tum corde sub imo
Inclusam rabidis patefecit vocibus iram:
^Sicine tranquiUo produci saecula cursu^ 45
Sic fortunatas patiemur vivere gentes?
Quae nova corrupit nostros clementia mores?
Quo rabies innata perit? quid inania prosunt
Verbera? quid facibus nequiquam cingimur atris?
Heu nimis ignavae^ quas luppiter arcet Olympo, 50
Theodosius terris. En aurea nascitur aetas^
En proles antiqua redit. Concordia^ Virtus
Cumque Fide Pietas alta cervice vagantur
Insignemque canunt nostra de plebe triumpbum.
Pro dolor! ipsa mihi Hquidas delapsa per auras 55
lustitia insultat vitiisque a stirpe recisis ^
EUcit oppressas tenebroso carcere leges.
At nos indecores longo torpebimus aevo
Onmibus eiectae regnis! Agnoscite tandem
Quid Furias deceat; consuetas sumite vires 60
Conventuque nefas tanto decernite dignum.
lam cupio Stygiis invadere nubibus astra^
lam flatu violare diem^ laxare profundo
Frena mari^ fluvios ruptis inmittere ripis
Et rerum vexare fidem^. 65
Sic fata cruentum
(III.) IN RVFINVM LIBER PRIMVS.
13
Mugiit et totos serpentum erexit hiatus
Noxiaque effudit concusso crine venena.
,Anceps motus erat vulgi. Pars maxima bellum
Indicit superis^ pars Ditis iura veretur^
Dissensuque alitur rumor: ceu murmurat alti 70
Impacajta. guies pelagi^ cum fiamine fracTo
Durat adhuc saevitque tumor3uKE3^qiia.^^^^^ aestum
LasM feceSffitis fluitant Testigia l:enli.
" Improbl mox: Bnrgit tristi de sede Megaera.
Quam penes insani fremitus animique profanus 75
Error et undantes spumis furialibus irae:
Non nisi quaesitum cognata caede cruorem
Inlicitumve bibit^ patrius quem fuderit ensis^
Quem dederint fratres; haec terruit Herculis ora
Et defensores terrarum poUuit arcus^ 80
Haec Athamanteae direxit spicula dextrae^
Haec Agamemnonios inter bacchata penates
Alternis lusit iugulis; hac auspice taedae
Oedipoden matri, natae iunxere Thyesten.
Quae tunc horrisonis effatur talia dictis:
^Signa quidem^ sociae^ divos attoUere contra
Nec fas est nec posse reor; sed laedere mundum
Si libet et populis commune intendere letum.
Est mihi prodigium cunctis inmanius hydris^
Tigride mobilius feta^ violentius Austris
Acribus, Euripi fulvis incertius imdis
Rufinus, quem prima meo de matre cadentem
Suscepi gremio. Parvus reptavit in isto
Saepe sinu teneroque per ardua colla volutus
Vbera quaesivit fletu linguisque trisulcis 95
MoUia lambentes flnxerunt membra cerastae;
Meque etiam tradente dolos artesque nocendi
Edidicit: simulare fldem sensusque minaces
Protegere et blando fraudem praetexere risu^
Plenus saevitiae lucrique cupidine fervens. 100
Non Tartesiacis illum satiaret harenis
Tempestas pretiosa Tagi^ non stagna rubentis
85
iys^f'^^^
14 CLAVDII CLAVDIANI
Aurea Pactoli; totumque exhauserit HermuiQ:
Ardebit maiore siti. Quam fallere mentes
Doctus et unanimos odiis turbare sodales! 105
Talem progenies hominum si prisca tulisset^
Perithoum fugeret Theseus^ offensus Orestem
Desereret Pylades^ odisset Castora PoUux.
Ipsa quidem fateor vinci rapidoque magistram
Praevenit ingenio; nec plus sermone morabor: iio
Solus babet scelerum quidquid possedimus omnes.
Hunc ego, si vestrae res est accommoda turbae,
Regalem ad summi producam principis aulam.
Sit licet ipse Numa gravior^ sit denique Minos^
Cedet et insidiis nostri flectetur alumni'. 115
Orantem sequitur clamor cunctaeque profanas
Porrexere manus inventaque tristia laudant.
lUa ubi caeruleo vestes conexuit angue
Nodavitque adamante comas^ Pblegetlionta sonorum
Poscit et ambusto flagrantis ab aggere ripae 120
Ingentem piceo succendit gurgite pinum
Pigraque veloces per Tartara concutit alas.
Est locus extremum pandit qua GaUia Utus
Oceani praetentus aquis^ ubi fertur VUxes
Sanguine Ubato populum movisse silentem. 125
lUic umbrarum tenui stridore volantum
FlebiUs auditur questus; simulacra coloni
PaUida defunctasque vident migrare catervas.
Hinc dea prosiluit Pboebique egressa serenos
Infecit radios ululatuque aetbera rupit 130
Terrifico: sentit ferale Britannia murmur
Et Senonum quatit arva fragor revolutaque Tethys
Substitit et Rhenus proiecta torpuit urna.
Tunc in canitiem mutatis sponte colubris
Longaevum mentita senem rugisque seueras 135
Persulcata genas et ficto languida passu
Invadit muros Elusae^ notissima dudum
Tecta petens^ ocuUsque diu Uventibus baesit
Peiorem mirata virum^ tum taUa fatur:
(III.) m RVFINVM LIBER PRIMVS. 15
^Otia te^ Ruiiiie^ iuvant frustraque iuventae 140
Consumis florem patriis inglorius arvis?
Heu nescis quid fata tibi^ quid sidera debent,
Quid Fortuna parat: toto dominabere mundo,
Si parere velis! j^rtus ne sperne seniles!
Namque mihi magicae vires aevique futuri 145
Praescius ardor inest; novi quo Tbessala cantu
Eripiat lunare iubar^ quid signa sagacis
Aegypti valeant, qua gens Cbaldaea vocatis
Imperet arte deis, nec me latuere fluentes
Arboribus suci funestarumque potestas 150
Herbarum^ quidquid letali gramine poUens
Caucasus et Scythicae vernant in *gramina rupes^
Quas legit Medea ferox et callida Circe.
Saepius horrendos manes sacrisque litavi
Noctumis Hecaten et condita funera traxi 155
Carminibus victura meis^ multosque canendo^
Quamvis Parcarum restarent fila^ peremi.
Ire vagas quercus et fulmen sta>e coegi
Versaque non prono curvavi flumina lapsu
In fontes reditura sups. Ne vana locutum 160
Me fortasse putes^ mutatos cerne penates'.
Dixerat^ et niveae (mirum!) coepere columnae
Ditari subitoque trabes lucere metallo.
Inlecebris capitur nimiumque elatus avaro
Pascitur aspectu. Sic rex ad prima tumebat 165
MaeoniuSj pulchro cum verteret omnia tactu;
Sed postquam riguisse dapes fulvamque revinctos
In glaciem vidit latices^ tum munus acerbum
Sensit et inviso votum damnavit in auro.
Ergo animi victus ^sequimur quocumque vocabis, 170
Seu tu vir seu numen' ait, patriaque relicta
Eoas Puriae iussu tendebat ad arces
Instabilesque olim Symplegadas et freta remis
Inclita Tbessalicis, celsa qua Bosphorus urbe
Splendet et Odrysiis Asiam discriminat oris. 175
Vt longum permensus iter ductusque maligno
16 CLAVDII CLAVDIANI
f^-^- . Stamine fatorum claram subrepsit in aulam^
^l Ilicet ambitio nasci, discedere rectum^
J K Venum cuncta dari; profert arcana^ clientes
: Fallit et ambitos a principe vendit honores. 180
Ingeminat crimen^ commoti pectoris ignem
Nutrit et exiguum stimulando vulnus acerbat.
Ac velut innumeros amnes accedere Nereus
Nescit et undantem quamvis hinc hauriat Histrum,
Hinc bibat aestivum septeno gurgite Nilum, 185
Par semper similisque manet: sic fluctibus auri
Expleri calor ille nequit. Cuicumque monile
Contextum gemmis aut praedia culta fuissent^
Rufino populandus erat^ dominoque parabat
Exitium fecundus ager; metuenda colonis 190
Fertilitas: laribus pellit, detrudit avitis
Finibus-, aut aufert vivis aut occupat heres.
Congestae cumulantur opes orbisque ruinas
Accipit una domus: populi servire coacti
I ^Y n f Plenaque privato succumbunt oppida regno. 195
■Kv/^^^mM [ Quo vesane ruis? Teneas utrumque licebit
'ji^k"^ Oceanum^ laxet rutilos tibi Lydi^ fontes^
^ lungatur solium Croesi Cyrique tiara:
Numquam dives eris^ numquam satiabere quaestu.
Semper inops quicumque cupit. Contentus honesto
Fabricius parvo spernebat munera regum 201
Sudabatque gravi consul Serranus aratro v
Et casa pugnaces Curios angusta tegebat.
Haec mihi paupertas opulentior^ haec mihi tecta
fQ y^v Culminibus maiora tuis. Ibi quaerit inanes ,. 205.
Luxuries nocitura cibos; hic donat inemptas ^'V
Terra dapes. Rapiunt Tyrios ibi vellera sucos \^M.,./^-'
Et picturatae saturantur murice vestes; ,^ ^^^ %^ f^^(
Hic radiant flores et prati viva voluptas
Ingenio variata suo. Fulgentibus illic 210
Surgunt strata toris; hic moUis panditur herba
"SoUicitum curis non abruptura soporem.
Turba salutantum latas ibi perstrepit aedes-;
¥
(III.) m RVFINVM LIBER PRIMVS. 17
Hic avium cantus, labentis murmura rivi. ^f,.^^m^^^ Mn
Vivitur exiguo melius; natura beatis ^15
Omnibus esse dedit^ si quis cognoverit uti. ^ , ■) I
Haec si nota forent^ frueremur simplice cultu^ ^ M" ^ ,>*J4
Classica non gemerent^ non stridula fraxinus iret,
Nec ventus quateret puppes nec machina muros.
Crescebat scelerata sitis praedaeque recentis 220
Incestus flagrabat amor, nullusque petendi
Cogendive pudor: crebris periuria nectit
Blanditiis; sociat perituro foedere dextras.
Si semel e tantis poscenti quisque negasset,
Effera praetumido quatiebat corda furore. 225
Quae sic Gaetuli iaculo percussa leaena
Aut Hyrcana premens raptorem belua partus
Aut serpens calcata furit? lurata deorum
Maiestas teritur; nusquam reverentia mensae.
Non coniunx^ non ipse simul, non pignora caesa 230
Sufficiunt odiis; non extinxisse propinquos^
Non notos egisse sat est; excindere cives . ^ ^
Funditus et nomen gentis delere laborat. K/ytj^ ^
Nec celeri perimit leto; crudelibus ante ^
Suppliciis fruitur; cruciatus, vincla, tenebras 235
Dilato mucrone parat. Pro saevior ense
Parcendi rabies concessaque vita dolori!
Mors adeone parum est? Causis fallacibus instat^
Arguit attonitos se iudice. Cetera segnis, .^^^a ^^"
Ad facinus velox, penitus regione remotas 2i'0'
Impiger ire vias: non illum Sirius ardens
Brumave Riphaeo stridens Aquilone retardat.
Effera torquebant avidae praecordia curae,
Effugeret ne quis gladios neu perderet ullum
Augusto miserante nefas. Non flectitur annis, 245
Non aetate labat: iuvenum rorantia coila
Ante patrum vultus stricta cecidere securi;
Ibat grandaevus nato moriente superstes
Post trabeas exul. Quis prodere tanta relatu
Funera, quis caedes possit deflere nefandas? 250
CLA.VDIANI Opp., ed. Koch. 2
18 CLAVDII CLAVDIANI
Quid tale inmanes umquam gessisse feruntur
Vel Sinis Isthmiaca pinu vel rupe profunda
Sciron vel Phalaris tauro vel carcere Sylla?
mites Diomedis equi! Busiridis arae
Clementes! lam Cinna pius^ iam Spartace segnis 255
Rufino coUatus eris! ,
Deiecerat omnes
Occultis odiis terror tacitique sepultos
Suspirant gemitus indignarique verentur.
At non magnanimi virtus Stiliclionis eodem
Fracta metu; solus medio sed turbine rerum 260
Contra letiferos rictus contraque rapacem
Movit tela feram^ volucris non praepete cursu
Vectus equi, non Pegaseis adiutus habenis. '
Hic cunctis optata quies^ hic sola pericli
' Turris erat clipeusque trucem porrectus in hostem,
t^-^-^ Hic profugis sedes adversaque signa furori, 266
Servandis hic castra bonis.
Hucusque minatus
Haerebat retroque fuga cedebat inerti:
Haud secus hiberno tumidus cum vertice torrens
Saxa rotat volvitque nemus pontesque revellit, 270
Frangitur obiectu scopuli quaerensque meatum
Spumat et inlisa montem circumtonat unda.
' Qua dignum te laude feram, qui paene ruenti
Lapsuroque tuos umeros obieceris orbi?
Te nobis trepidae sidus ceu dulce carinae 275
Ostendere dei, geminis quae lassa procellis
Tunditur et victo trahitur iam caeca magistro.
Inachius Rubro perhibetur in aequore Perseus
Neptuni domuisse pecus^ sed tutior alis:
Te non penna vehit; rigida cum Gorgone Perseus:
Tu non vipereo defensus crine Medusae; 281
lUum vilis amor suspensae virginis egit:
Te Romana salus. Taceat superata vetustas,
r Herculeos conferre tuis iam desinat actus.
Vna Cleonaeum pascebat silva leonem; 285
(IIL) IN HVFINVM LIBER PRLMVS. 19
Arcadiae saltum vastabat dentibus unum
Saeyus aper, tuque o cum pressa matre rebellis
Non ultra Libyae fines^ Antaee^ nocebas^
Solaque fulmineo resonabat Creta iuvenco
Lernaeamque virens obsederat bydra paludem. 290
Hoc monstrum non una palus^ non una tremebat
Insula^ sed Latia quidquid dicione subactum .
Vivit^ et a primis Ganges borrebat Hiberis. j^^-w^
Hoc neque Geryon triplex nec turbidus Orci ^
lanitor aequabit nec si concurrat in unum 295
Vis hydrae Scyllaeque fames et flamma Chimaerae.
Certamen sublime diu^ sed moribus impar ^ -^^ %vH^'
Virtutum scelerumque fuit. lugulare minatur: « i f\ ^i
Tu probibes; ditem spoliat: tu reddis egenti; ^"^- KxU;^^,^
Eruit: instauras; accendit proelia: vincis. 300
Ac velut infecto morbus crudescere caelo
Incipiens primos pecudum depascitur artus^
Mox populos urbesque rapit ventisque perustis
Corruptos Stygiam pestem desudat in amnes:
Sic avidus praedo iam non per singula saevit. 305
Sed sceptris inferre minas omnique perempto
Milite Romanas ardet prosternere vires^
lamque Getas Histrumque movet Scythiamque receptat
Auxilio traditque suas hostilibus armis
Relliquias. Mixtis descendit Sarmata Dacis 310
Et qui cornipedes in pocula vubierat audax
Massagetes caesamque bibens Maeotin Alanus
Membraque qui ferro gaudet pinxisse Gelonus,
Rufino coUecta manus. Vetat ille domare
Innectitque moras et congrua tempora diff*ert. 315
Nam tua cum Geticas stravisset dextra catervas,
Vlta ducis socii letum^ parsque una maneret
Debilior facilisque capi^ tunc impius ille
Proditor imperii coniuratusque Getarum
287 cum pressa] scripsi; cumpressa, compressa. 314 do-
mare] Birtius; domari.
2*
20 CLAVDII CLAVDIANI
/ Distnlit instantes eluso principe pugnas 320
Hunorum laturus opem, quos adfore bello
Norat et invisis mox se coniungere castris.
Est genus extremos Scythiae vergentis in ortus
? |l Trans gelidum Tanain, quo non famosius uUum
h Ml^-. Arctos alit. Turpes habitus obscaenaque visu 325
Corpora; mens duro numquam cessura labori;
Praeda cibus^ vitanda Ceres frontemque secari
Ludus et occisos pulcbrum iurare parentes.
Nec plus nubigenas duplex natura biformes
Cognatis aptavit equis; acerrima nuUo 330
Ordine mobiUtas insperatique recursus.
' Quos tamen impavidus contra spumantis ad Hebri
Tendis aquas^ sic ante tubas aciemque precatus:
^MavorSj nubifero seu tu procumbis in Haemo
^ ^ \^Seu te cana gelu Rhodope seu j-g ^ i ge M edo 335
.^%fc|^ 'So Uicitatus Atho s seu caUgantia nigris
^ ^ lUcibus Pangaea tenent, accingere mecum
jW^-^ Et Thracas defende tuos. Si laetior adsit
Gloria^ vestita spoUis donabere quercu'.
Audiit iUa pater scopuUsque nivaUbus Haemi 340
Surgit et hortatur celeres clamore ministros!
^Fer galeam, BeUona, mihi nexusque rotarum
Tende^ Pavor. Prenet rapidos Formido iugales.
Festinas urgete manus. Meus ecce paratur
Ad beUum StiUcho, qui me de more tropaeis 345
Ditat et hostiles suspendit in arbore cristas.
Communes semper Utui, communia nobis
Signa canunt iunctoque sequor tentoria curru'.
Sic fatus campo insiluit lateque fugatas
Hinc StiUcho turmas, iUinc Gradivus agebat 350
Et cUpeis et mole pares; stat cassis utrique
Sidereis hirsuta iubis loricaque cursu
Aestuat et largo saturatur vulnere cornus.
Acrior interea voto muUisque Megaera
Luxuriata maUs maestam deprendit in arce 355
lustitiam diroque prior sic ore lacessit:
(III.) IN RYFINVM LIBER PRIMYS. 21
^En tibi prisca quies renovataque saecula rursus,
Vt rebare, vigent? en nostra potentia cessit
Nec locus est usquam Furiis? Huc lumina flecte.
Adspice barbaricis iaceant quot moenia flammis, 360
Quas mihi Rufinus strages quantumque cruoris
Praebeat et quantis epulentur caedibus bydri.
Linqrue homines sortemque meam^ pete sidera; notis
Autfraini te redde plagis^ qua vergit in Austrum
Signifer; aestivo sedes vicina Leoni 365
lam pridem gelidaeque vacant confinia Librae.
Atque utinam per magna sequi convexa liceret!'
Diva refert: "^Non ulterius bacchabere demens.
lam poenas tuus iste dabit^ iam debitus ultor
Inminet, et^ terras qui nunc ipsumque fatigat 370
Aethera, non vili moriens condetur harena.
lamque aderit laeto promissus Honorius aevo ff '^''t-fftt- A
\ Nec forti genitore minor nec fratre corusco,
^^^vQui subiget Medos^ qui cuspide proteret Indos.
^fjr^Sub iuga venturi reges; calcabitur asper p75
J Phasis equo pontemque pati cogetur Araxes^
^ Tuque simul gravibus ferri religata catenis
-^ Expellere die debellatasque draconum
Tonsa comas imo barathri claudere recessu.
Tum tellus communis erit, tum limite nuUo 380 >^
Discernetur ager; nec vomere sulcus adunco - %
Findetur: subitis messor gaudebit aristis.
Rorabunt querceta favis-, stagnantia passim
Vina fiuent oleique lacus; nec murice tinctis
Velleribus quaeretur honos^ sed sponte rubebunt 385
Attonito pastore greges pontumque per omnem
Ridebunt virides gemmis nascentibus algae'.
t
22 CLAVDII CLAVDIANI
IN RUFINUM LIBER SECVNDVS.
mCIPIT PHAEFATIO.
(IV.)
Pandite defensum reduces Helicona sorores^
Pandite; promissis iam licet ire choris:
NuUa per Aonios hostilis bucina campos
Carmina mugitu deteriore vetat.
Tu quoque securis pulsa formidine Delphis 5
Floribus ultorem, Delie, cinge tuum,
NuUus Castalios latices et praescia fati
Flumina polluto barbarus ore bibit.
Alpheus late rubuit Siculumque per aequor
Sanguineas belli rettulit unda notas 10
Agnovitque novos absens Arethusa triumphos
Et Greticam sensit teste cruore necem. tXiC ^AVl
Inmensis^ Stilicho, succedant otia curis
Et nostrae patiens corda remitte lyrae,
Nec pudeat longos interrupisse labores 15
Et tenuem Musis constituisse moram.
Fertur et indomitus tandem post proelia Mavors
Lassa per Odrysias fundere membra nives
Oblitusque sui posita clementior hasta
Pieriis aures pacificare modis. 20
2 promissis] Birtnis; permissis.
(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 23
IN RVFINVM
LIBER IL
(V.)
lam post edomitas Alpes defensaque regna
Hegj)eriae merita complexus sede parentem
Auctior adiecto fulgebat sidere mundus^
lamque tuis^ Stilicho^ Romana potentia curis
Et rerum commissus apex^ tibi credita fratrum 5
Utraque maiestas geminaeque exercitus aulae.
Rufinus (neque enim patiuntur saeva quietem
Crimina poUutaeque negant arescere fauces)
Infandis iterum terras accendere bellis
Inchoat et solito pacem vexare tumultu. 10
Haec etiam secum: '^Quanam ratione tuebor
Spem vitae fragilem? qua tot depellere fluctus
Arte queam? Premor hinc odiis, hinc milite cingor.
Heu quid agam? non arma mihi^ non principis uUus
'Auxiliatur amor. Matura pericula surgunt 15
Vndique et impositi radiant cervicibus enses. ^
Quid restat, nisi cuncta novo confundere luctu
Insontesque meae populos miscere ruinae?
Everso iuvat orbe mori; solacia leto
Exitium commune dabit nec territus ante 20
Discedam: cum luce simul linquenda potestas'.
Haec fatus, ventis veluti si frena resolvat
Aeolus^ abrupto gentes sic obice fudit
Laxavitque viam bellis et, ne qua maneret
Inmunis regio^ cladem divisit in orbem 25
Disposuitque nefas. Alii per terga ferocis
Danuvii solidata ruunt expertaque remos
Prangunt stagna rotis; alii per Caspia claustra
Armeniasque nives inopino tramite ducti
Invadunt Orientis opes. lam pascua fumant 30
Cappadocum volucrumque parens Argaeus equorum^
24 CLAVDII CLAVDIANI
lam rubet altus Halys nec se defendit iniquo
Monte Cilix. Syriae tractus vastantur amoeni
Adsuetumque choris et laeta plebe canorum
Proterit imbellem sonipes hostilis Orontem. 35
Hinc planctus Asiae; Greticis Europa catervis
Ludibrio praedaeque datur frondentis ad usg^ue ,
Dalmatiae fines: omnis quae mobile Ponti V<t|_{^ fd
Aequor et Adriacas tellus interiacet undas
Squalet inops pecudum^ nuUis habitata colonis, 40
Instar anhelantis Libyae^ quae torrida semper
Solibus humano nescit mansuescere cultu.
Thessalus ardet ager; reticet pastore fugato
Pelion; Emathias ignis populatur aristas.
Nam plaga Pannoniae miserandaque moenia Thracum
Arvaque Mysorum iam nuUi flebile damnum^ 46
Sed cursus soUemnis erat campusque furori
Expositus, sensumque malis detraxerat usus.
Eheu qi^am brevibus pereunt ingentia fatis!
Imperium tanto quaesitum sanguine^ tanto 50
Servatum, quod mille ducum peperere labores^
Quod tantis Romana manus contexuit annis,
Proditor unus iners angusto tempore vertit.
)^^^ Vrbs etiam^ magnae quae ducitur aemula Romae
Et Calchedonias contra despectat harenas^ 65
lam non finitimo Martis terrore movetur,
Sed propius lucere faces et rauca sonare
Cornua vibratisque peti fastigia telis
Adspicit. Hi vigili muros statione tueri^
Hi iunctis properant portus munire carinis. 60
Obsessa tamen ille ferus laetatur in urbe
Exultatque malis summaeque ex culmine turris
Impia vicini cernit spectacula campi:
Vinctas ire nurus^ hunc in vada proxima mergi
Seminecem, hunc subito percussum vulnere labi 65
Dum fugit^ hunc animam portis efflare sub ipsis;
Nec canos prodesse seni puerique cruore
Matemos undare sinus. Inmensa voluptas
(V.) IN RYFINVxM LIBER SECYNDVS. 25
Et risus plerumque subit; dolor afficit unus,
Quod feriat non ipse manu. Videt omnia late 70
Exceptis incensa suis et crimine tanto x^^ri?, ^ ?< K^
Luxuriat carumque sibi non abnuit hostem; '
lactabatque ultro^ quod soli castra paterent
Sermonumque foret vicibus permissa potestas.
Egregii quotiens exisset foederis auctor, ^^ ^A>Jd4jf
Stipatur sociis^ circumque armata clientum
Agmina privatis ibant famulantia signis;
Ipse inter medios^ ne qua de parte relinquat
Barbariem, revocat fulvas in pectora pelles
Frenaque et inmanes pharetras arcusque sonoros 80
Adsimulat mentemque palam proclamat amictu,
Nec pudet Ausonios currus et iura regentem
Sumere deformes ritus vestemque Getarum;
Insignemque babitum Latii mutare coactae
Maerent captivae pellito iudice leges. 85
Quis populi tum vultus erat! quae murmura furtim!
(Nam miseris ne flere quidem aut lenire dolorem
CoUoquiis impune licet): ^Quonam usque feremus
Exitiale iugum? durae quis terminus umquam
Sortis erit? quis nos funesto turbine rerum 90
Aut tantis solvet lacrimis^ quos barbarus illinc,
Hinc Rufinus agit^ quibus arva fretumquenegatur?
Magna quidem per rura lues^ sed maior oberrat
Intra tecta timor. Tandem succurre ruenti Ot^i^^ivi,
Heu patriae^ Stilicho! Dilecta hic pignora certej 95
Hic domus^ hic thalamis primum geiaialibus omen^ lu.^ Vv.^
Hic tibi felices erexit regia taedas.
Vel solus sperate veni. Te proelia viso
Languescent avidique cadet dementia monstri'.
Talibus urgetur discors Aurora procellis. lOO
At Stilicho, Zephyris cum primum bruma remitti
Et iuga diffusis nudari coepta pruinis, J^^k.^4^% v^^'- '-'^'^M:
Partibus Italiae tuta sub pace relictis
Vtraque castra movens Phoebi properabat ad ortus^
Gallica discretis Eoaque robora turmis 105
iM.
26 CLAVDir CLAVDIANI
Amplexus. Numquain tantae dicione sub una
Convenere manus nec tot discrimina vocum:
¥^^ lUinc Armeniae vibratis crinibus alae
Herbida coUectae faciU velamina nodo;
Inde truces flavo comitantur vertice GaUi^ 110
Quos Rliodanus velox^ Araris quos tardior ambit
Et quos nascentes explorat gurgite Rhenus
Quosque rigat retro pernicior unda Garunnae^
j Oceani pleno quotiens impeUitur aestu.
/P* Mens eadem cunctis animique recentia ponunt 115 ^
r ^*"^ Vulnera; non odit victus victorve superbit. fC^^
Et quamvis praesens tumor et civiUa nuper
Classica beUatrixque etiamnunc ira caleret,
In ducis eximii conspiravere favorem.
Haud aUter Xerxen toto simul orbe secutus 120
Narratur rapuisse vagos exercitus amnes
Et teUs umbrasse diem, cum classibus iret
Per scopulos tectumque pedes contemneret aequor.
Vix Alpes egressus erat nec iam amplius errat
Barbarus adventumque timens se cogit in unam 125
? Planitiem tutoque includit pascua gyro:
^ ^.i Tum dupUci fossa non exuperabile vaUum
^^' Asperat alternis sudibus murique locata
In speciem caesis obtendit plaustra iuvencis.
At procul exanguis Rufinum^ percuUt horror; 130
Infectae paUore genae; stetit ore gelato
Incertus peteretne fugam, veniamne subactus
Posceret an fidos sese transferret in hostes.
Quid nunc divitiae, quid fulvi vasta metaUi
Congeries, quid purpureis effulta columnis 135
Atria prolataeve iuvant ad sidera moles?
Audit iter numeratque dies spatioque viarum
Metitur vitam. Torquetur pace futura
Nec recipit somnos et saepe cubiUbus amens
Excutitur poenamque luit formidine poenae. 140
Sed redit in faciem scelerumque inmane resumit
Ingenium sacrasque fores praedivitis aulae
(V.) IN EVFINVM LIBER SECVNDVS. 27
Intrat et Arcadium mixto terrore precatur: i..' ^
i^rTis^mv^'^
Ter fratris regale iubar^ per facta parentis
Aetherii floremque tui te deprecor aevi, ^^tfi^ yi
Eripe me gladiis; liceat Stiliclionis iniquas
Evitare minas. In nostram Gallia caedem
Coniurata venit. Quidquid rigat ultima Tethys^
Extremos ultra volitat gens si qua Britannos^
Mota mihi. Tantis capiendi credimur armis; 150
Tot signis unum petitur caput. Vnde cruoris
Ista sitis? Greminum caeli sibi vindicat axem
Et nuUum vult esse parem. Succumbere poscit
Cuncta sibi: regit Italiam Libyamque coercet;
Hispanis Gallisque iubet; non orbita solis^ 155
Non illum natura capit. Quascumque paravit ^ ct2i
Hic Augustus opes et quas post bella recepit^ h^]^^^-
Solus habet^ possessa semel nec reddere curat. ' '
SciUcet ille quidem tranquilla pace fruatur;
Nos premat obsidio. Quid Thracam invadere temptat?
Deserat lUyricos fines; Eoa remittat 161
Agmina; fraternas ex aequo dividat hastas
Nec sceptri tantum fueris^ sed miUtis heres.
Quodsi dissimulas nostrae succurrere morti
Nec prohibere paras^ Manes et sidera testor: 165
Haec cervix non sola cadet; miscebitur alter
Sanguis; nec Stygias ferar incomitatus ad undas
Nec mea securus ridebit funera victor!'
Haec ubij dictatur facinus missusque repente
Qui ferat extortas invito principe voces. 170
Interea StiUcho iam laetior hoste propinquo
Nec multo spatii distantibus aequore vaUis
Pugnandi cupidas accendit voce cohortes.
Armeniis frons laeva datur; per comua GaUos
Dexteriora locat. Spumis ignescere frena^ 175
Pulveris extoUi nimbos lateque videres
Surgere purpureis undantes anguibus hastas
A^^J^^
160 Thracam] scripsi; partem.
28 CLAYDn CLAVDIANI
Serpentumque vago caelum saevire volatu.
Implet Thessaliam ferri nitor, antraque docti
Comipedis teneroque amnis reptatus Achilli 180
Et nemus Oetaeum radiat. Clamore nivalis
Ossa tonat pulsoque fragor geminatur Olympo.
Intumuit virtus et lucis prodigus arsit
Impetus; haud illos rupes^ haud alta vetarent
Flumina: praecipiti stravissent omnia cursu. 185
Si tunc his animis acies coUata fuisset^
Prodita non tantas vidisset Graecia caedes^
Oppida semoto Pelopeia Marte vigerent^
, ^^Lr~ Starent Arcadiae, starent Lacedaemonis arces;
^ "Non mare fumasset geminum flagrante Corintho' 190
Nec fera Cecropiae traxissent vincula matres.
lUa dies potuit nostris imponere finem
Cladibus et sceleris causas auferre futuri.
^ ; Invida pro quantum rapuit Fortuna triumphum!
* p^ Inter equos interque tubas mandata feruntur 195
A^ Regia et armati veniunt ductoris ad aures.
Obstupuit; simul ira virum^ simul obruit ingens
Maeror et ignavo tantum Ucuisse nocenti
Miratur. Dubios anceps sententia volvit
Eventus: peragat pugnas an fortia coepta 200
Deserat? lUyricis ardet succurrere damnis;
Praeceptis obstare timet. Reverentia frangit
Virtutis stimulos: hinc publica commoda suadent^
Hinc metus invidiae. Tandem indignatus ad astra
ExtoUit palmas et ab imo pectore fatur: 205
"^Numina Romanis necdum satiata ruinisy
Si iuvat imperium penitus de stirpe reveUi^
Vno si placuit deleri saecula lapsu^
Si piget humani generis: prorumpat in arva
Libertas effrena maris vel Umite iusto 210
Devius errantes Phaethon confundat habenas.
Cur per Rufinum geritur? Procumbere mundum
Hoc auctore pudet. Mediis revocamur ab armis
(Pro dolor!) et strictos deponere cogimur enses.
(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 29
Vos, arsurae urbes perituraque moenia^ testor: 215
Cedo equidem et miserum permitto casibus orbem.
Plectite signa^ duces. Redeat iam miles Eous.
Parendum est. Taceant litui. Prohibete sagittas. it
Parcite contiguo — Rufinus praecipit! — bosti.' -^.A.-j
His dictis omnes una fremuere manipli 220
Quantum non Italo percussa Ceraunia fluctu^
Quantum non madidis elisa tonitrua Cauris^
Secernique negant ereptaque proelia poscunt,
Insignemque ducem populus defendit uterque
Et sibi quisque trahit. Magno certatur amore^ 225
Alternamque fidem non inlaudata lacessit
Seditio talique simul clamore queruntur:
"^Quis mihi nudatos enses, quis tela lacertis
Excutit et solvi curvatos imperat arcus?
Quisnam audet stricto leges imponere ferro? 230
Inflammata semel nescit mitescere virtus.
lam mihi barbaricos sitientia pila cruores
Sponte volant ultroque manus mucrone furenti
Ducitur et siccum gladium vagina recusat.
Non patiar. Semperne Getis discordia nostra 235
Proderit? En iterum belli civilis imago!
Quid consanguineas acies^ quid dividis olim
Concordes aquilas? Non dissociabile corpus
Coniunctumque sumus. Te qua libet ire sequemur.
Te vel Hyperboreo damnatam sidere Thylen, 240
Te vel ad incensas Libyae comitabor harenas.' j
Indorum si stagna petas Rubrique recessus
Litoris, auriferum veniam poturus Hydaspen;
Si calcare Notum secretaque noscere Nili
Nascentis iubeas^ mundum post terga relinquam; 245
Et quocumque loco Stilicho tentoria figat^
Haec patria est.'
Dux inde vetat: ^Desistite, quaeso,
Atque avidam differte manum. Cadat iste minacis
Invidiae cumulus. Non est victoria tanti, '^
Vt videar vicisse mihi. Vos fida iuventus 250
30 CLAYDII CLAVDIANI
Ite^ mei quondam socii/ Nec plura locutus
Flexit iter: vacuo qualis discedit hiatu
Impatiens remeare leo^ quem plurima cuspis
Et pastorales pepulerunt igne catervae^
Inclinatque iubas demissaque lumina velat 255
Et trepidas maesto rimatur murmure silvas.
Vt sese legio vidit disiuncta relinqui^
Ingentem toUit gemitum galeasque solutis
Vmectat lacrimis pressamque morantia vocem
Thoracum validos pulsant suspiria nexus: 260
^Tradimur^ heu^ tantumque sequi prohibemur amorem!'
Exclamant. ^Spernisne tuas^ dux optime^ dextras^
Quas tibi victrices totiens Bellona probavit?
Nos adeo viles? adeo felicior axis
Hesperius^ meruit qui te rectore teneri? 265
Quid nobis patriam, quid cara revisere tandem
Pignora dilectosve iuvat coluisse penates?
Te sine dulce nibil. lam formidata tjranni
Tempestas subeunda mihi^ qui forte nefandas
Clam parat insidias^ qui nos aut turpibus Hunis 270
Aut impacatis famulos praebebit Alanis;
Quamquam non adeo robur defecerit omne
Tantave gestandi fuerit penuria ferri.
Tu^ licet occiduo maneas sub cardine caeli,
Tu mihi dux semper, Stilicbo^ nostramque vel absens 275
Experiere fidem. Dabitur tibi debita pridem
Victima: promissis longe placabere sacris.'
Tristior Haemoniis miles digressus ab oris
Tangebat Macetum fines murosque subibat^
Tbessalonica^ tuos. Sensu dolor baeret in alto 280
Abditus et tacitas vindictae praestruit iras,
Spectaturque favens odiis locus aptaque leto
Tempora. Nec quisquam tanta de pube repertus^
Proderet incautis qui corda minantia verbis.
Quae non posteritas^ quae non mirabitur aetas 285
270 Clara] scripsi; iam.
(V.) IN RVFINYM LIBER SECVNDVS. 31
Tanti consiliuin vulgi potuisse taceri ft^ViiM
Aut facinus tam grande tegi mentisque calorem
Non sermone viae^ non inter pocula rumpi?
Aequalis tantam tenuit constantia turbam
Et fuit arcanum populo. Percurritur Haemus^ 290
Deseritur Rhodope Thracumque per ardua tendunt,
Donec ad Herculei perventum nominis urbem.
Vt cessisse ducem^ propius venisse cohortes
Cognita Rufino, magna cervice triumphat
Omnia tuta ratus sceptrumque capessere fervet 295
Et coniuratos hortatur voce clientes:
^VicimuSj expulimus^ facilis iam copia regni.
NuUus ab hoste timor. Quis enim^ quem poscere solum
Horruit^ hunc tanto munitum milite vincat?
Quis ferat armatum^ quem non superavit inermem? 300
I nunc^ exitium nobis meditare remotus
Incassum^ Stilicho^ dum nos longissima tellus
Dividat et mediis Nereus interstrepat undis.
Alpinas transire tibi me sospite rupes
Haud dabitur. laculis illinc me figere tempta. 305
Quaere ferox ensem, qui nostra ad moenia tendi
Possit ab Italia. Non te documenta priorum,
Non exempla vetant? quisnam conatus adire
Has iactat vitasse manus? Detrusimus orbe
Te medio tantisque simul spoliavimus armis. 310
Nunc epulis tempus^ socii^ nunc larga parare
Munera donandumque novis legionibus aurum!
Opportuna meis oritur lux crastina votis.
Quod nolit rex ipse velit iubeatque coactus
In partem mihi regna dari. Contingat in uno 315
Privati fugisse modum crimenque tyranni.'
Talibus adclamat dictis infame nocentum
Concilium^ qui perpetuis crevere rapinis
Et quos una facit Rufino causa sodales :
Inlicitum duxisse nihil; funesta tacere 320
Nexus amicitiae. lamiam conubia laeti
Despondent aliena sibi frustraque vicissim
32 CLAVDII CLAVDIANI
Promittunt^ quae quisque petat, quas devoret urbes.
Coeperat humanos alto sopire labores
Nox gremio^ nigrasque sopor diffuderat alas. 325
lUe diu curis animum stimulantibus aegre
Labitur in somnos. Toto vix corde quierat^
Ecce videt diras adludere protinus umbras,
Quas dedit ipse neci; quarum quae clarior una
Visa loqui: Tro! surge toro. Quid plurima volvis 330
Anxius? Haec requiem rebus finemque labori
Adlatura dies: omni iam plebe redibis
Altior et laeti manibus portabere vulgi.'
Has canit ambages. Occulto fallitur ille
Omine nec capitis sentit praesagia fixi. 335
lam summum radiis stringebat Lucifer Haemum
a^^ Festinamque rotam solito properantior urget
Tandem Rufini visurus funera Titan:
Desiluit stratis densaeque capacia turbae
Atria regifico iussit splendere paratu 340
Exceptura dapes et, quod post vota daretur,
InscTJipi propriis aurum fatale figuris.
Ipse salutatum reduces post proelia turmas
lam regale tumens et principe celsior ibat
CoUaque femineo solvebat moUia gestu 345
Imperii certus, tegeret ceu purpura dudum
Corpus et ardentes ambirent tempora gemmae.
I^ Vrbis ab angusto tractu^ qua vergit in Austrum,
i^.,^^jj>^ Planities vicina patet: nam cetera pontus
Circuit exiguo dirimi se Hmite passus. 350
Hic ultrix acies ornatu lucida Martis
ExpUcuit cuneos. Pedites in parte sinistra
Consistunt. Equites iUinc poscentia cursum
Ora reluctantur pressis sedare lupatis;
Hinc aUi saevum cristato vertice nutant 355^
Et tremulos umeris gaudent vibrare colores/
Quos operit formatque cbalybs; coniuncta per artem
FlexiUs inductis animatur lamina membris;
Horribiles visu: credas simulacra moveri
(V.) IN HVFINVM LIBER SECVNDVS. , 33
Ferrea cognatoque yiros spirare metallo. 360
Par vestitus equis: ferrata fronte minantur
Ferratosque levant securi vulneris armos.
Diviso stat quisque loco. Metuenda voluptas
Cernenti pulcherque timor^ spirisque remissis
Mansuescunt varii vento cessante dracones. 365
Augustus veneranda prior vexilla salutat.
Rufinus sequitur^ quo fallere cuncta solebat
Callidus adfatu^ devotaque brachia laudat;
Nomine quemque vocat; natos patresque reversis
Nuntiat incolumes. lUi dum plurima ficto 370
Certatim sermone petunt^ extendere longos
A tergo flexus insperatoque suprema
Circuitu sociare parant; decrescere campus
Incipit, et clipeis in se redeuntia iunctis
Curvo paulatim sinuantur cornua ductu 375
(Sic ligat inmensa virides indagine saltus
Venator; sic attonitos ad litora pisces
Aequoreus populator agit rarosque plagarum
Contrahit anfractus et hiantes coUigit oras).
Excludunt alios. Cingi se fervidus iUe 380
Nescit adhuc graviterque adprensa veste morantem
Increpat Augustum: scandat subHme tribunal^
Participem sceptri^ socium declaret honoris —
Cum subito stringunt gladios; vox desuper ingens ,%,.,.,j,,,K
Infremuit: ^Nobis etiam^ deterrime^ nobis 385
Sperasti famulas imponere posse catenas?
Vnde redi nescis? Patiarne audire sateUes^
Qui leges aUis Ubertatemque reduxi?
Bis domitum civile nefas^ bis rupimus Alpes.
Tot nos beUa docent nuUi servire tyranno.' 390
Deriguit. Spes nuUa fugae; seges undique ferri
Circumfusa micat; dextra laevaque revinctus
Haesit et ensiferae stupuit rumore coronae,
Vt fera^ quae nuper montes amisit avitos
393 rumore] Jeepius; mucrone.
Clavdiani Opp., M/ i^o^ii.
34 CLAVDII CLAVDIANI
Altorumque exul nemorum damnatur harenae 395
Muneribus^ commota ruit; vir murmure contra
Hortatur nixusque genu yenabula tendit;
lUa pavet strepitus cuneosque erecta theatri
Respicit et tanti miratur sibila vulgi.
Vnus per medios audendi pronior ense 400
Prosilit exerto dictisque et yulnere torvus
Impetit: 'Hac Stilicho^ quem iactas pellere^ dextra
Te ferit; boc absens invadit viscera ferro/
Sic fatur meritoque latus transverberat ictu.
Felix illa manus^ talem quae prima cruorem 405 .. |
Hauserit et fessi poenam libaverit orbis! >c a^ll*
Mox omnes laniant hastis artusque trementes -'n^
Dilacerant; uno tot corpore tela tepescunt
Et non infecto puduit mucrone reverti.
Hi vultus avidos et adhuc spirantia vellunt 410
Lumina^ truncatos alii rapuere lacertos.
Amputat ille pedes^ umerum quatit ille solutis
Nexibus; bic fracti reserat curvamina dorsi;
Hic iecur^ hic cordis fibras^ hic pandit anhelas
Pulmonis latebras. Spatium non invenit ira 415
Nec locus est odiis. Consumpto funere vix tum
Deseritur sparsumque perit per tela cadaver.
Sic mons Aonius rubuit^ cum Penthea ferrent
Maenades aut subito mutatum Actaeona cornu
Traderet insanis Latonia visa Molossis. 420
Criminibusne tuis credis^ Fortuna^ mederi
Et male donatum certas aequare favorem
Suppliciis? Vna tot milia morte rependis.
Eversis agedum Rufinum divide terris.
Da caput Odrysiis, truncum mereantur Achivi. 425
Quid reliquis dabitur? nec singula membra peremptis
Sufficiunt populis.
Vacuo plebs undique muro
lam secura fiuit; senibus non obstitit aetas
Virginibusve pudor; viduae^ quibus ille maritos
Abstulit^ orbataeque ruunt ad gaudia matres 430
(V.) m RYFINVM LIBER SECVNDVS. 35
Insultantque alacres. Laceros iuvat ire per artus
Pressaque calcato vestigia sanguine tingui.
Nec minus adsiduis flagrant elidere saxis
Prodigiale caput^ quod iam de cuspide summa
Nutabat digna rediens ad moenia pompa. 435
Dextera quin etiam ludo concessa vagatur
Aera petens poenasque animi persolvit avari
Terribili lucro vivosque imitata retentus
Cogitur adductis digitos inflectere nervis.
Desinat elatis quisquam confidere rebus 440
Instabilesque deos ac lubrica numina discat.
lUa manuSj quae sceptra sibi gestanda parabat^
Cuius se totiens summisit ad oscula supplex
Nobilitas^ inbumata diu miseroque revulsa
Corpore feralem quaestum post fata reposcit. 445
Adspiciat quisquis nimium sublata secundis
CoUa gerit: triviis calcandus spargitur ecce^
Qui sibi pyramidas^ qui non cedentia templis
Ornatura suos extruxit culmina manes^
Et qui Sidonio velari credidit ostro^ 450
Nudus pascit aves. lacet en^ qui possidet orbem,
Exiguae telluris inops et pulvere raro
Per partes tegitur nusquam totiensque sepultus.
Senserunt convexa necem tellusque nefandum
Amolitur onus iam respirantibus astris. 455
Infernos gravat umbra lacus. Pater Aeacus horret
Intrantemque etiam latratu Cerberus urget.
Tunc animae^ quas ille fero sub iure peremit^
Circumstant nigrique trabunt ad iudicis urnam
Infesto fremitu: veluti pastoris in ora 460
Commotae glomerantur apes^ qui dulcia raptu
Mella vebit^ pennasque cient et spicula tendunt
Et tenuis saxi per propugnacula cinctae
Rimosam patriam dilectaque pumicis antra
Defendunt pronoque favos examine velant. 465
Est locus infaustis quo conciliantur in unum
Cocytos Pblegethonque vadis; inamoenus uterque
li
36 CLAVDII CLAVDIANI
Alveus; liic volvit lacrimas, liic igne redundat.
Turris per geminos, flammis vicinior^ amnes
Porrigitur solidoque rigens adamante sinistrum 470
Proluit igne latus; dextro Cocytia findit
Aequora triste gemens et fletu concita plangit.
Huc post emeritam mortalia saecula vitam
Deveniunt. Ibi nuUa manent discrimina fati,
NuUus honos vanoque exutum nomine regem 475
Proturbat plebeius egens. Quaesitor in alto
Conspicuus solio pertemptat crimina Minos
Et iustis dirimit sontes. Quos noUe fateri
Viderit, ad rigidi transmittit verbera fratris.
Nam iuxta Rhadamantbys agit. Cum gesta superni 480
Curriculi totosque diu perspexerit actus^
Exaequat damnum meritis et muta ferarum
Cogit vincla pati. Truculentos ingerit ursis
Praedonesque lupis; fallaces vulpibus addit.
At qui desidia semper vinoque gravatus^ 485
Indulgens Veneri^ voluit torpescere luxu^
Hunc suis inmundi pingues detrudit in artus.
Qui iusto plus esse loquax arcanaque suevit
Prodere, piscosas fertur victurus in undas^
Vt nimiam pensent aeterna silentia vocem. 490
Quos ubi per varias annis ter mille figuras
Egit^ Letbaeo purgatos flumine tandem
Rursus ad bumanae revocat primordia formae.
Tum quoque, dum lites Stygiique negotia solvit
Dura fori veteresque reos ex ordine quaerit, 495
Rufinum procul ecce notat visuque severo
Lustrat et ex imo concussa sede profatur:
^Huc superum labes^ buc insatiabilis auri
Proluvies pretioque nihil non ause parato^
, Quodque mihi summum scelus est^ huc improbe
M-' legum 500
Venditor^ Arctoi stimulator perfide Martis!
Cuius ob innumeras strages angustus Averni
lam sinus et plena lassatur portitor alno.
(V.) IN RVFINVM LIBER SECVNDVS. 37
Quid demens manifesta negas? En pectus inustae
Deformant maculae vitiisque inolevit imago 506
Nec sese commissa tegunt. Genus omne dolorum
In te ferre libet: dubio tibi pendula rupes
Inmineat lapsu^ volucer te torqueat axis^
Te refugi fallant latices atque ore natanti
Arescat decepta sitis, dapibusque relictis 510
In tua mansurus migret praecordia vultur.
Quamquam omnes alii, quos liaec tormenta fatigant,
Pars quota sunt^ Rufine^ tui! Quid tale vel audax
Fulmine Salmoneus vel lingua Tantalus egit
Aut inconsulto Tityos deliquit amore? 515
Cunctorum si facta simul iungantur in unum^
Praecedes numero. Cui tanta piacula quisquam
Supplicio conferre valet? quid denique dignum
Omnibus inveniam^ vincant cum singula poenas?
ToUite de mediis animarum dedecus umbris. 520
Adspexisse sat est. Oculis iam parcite nostris
Et Ditis purgate domos. Agitate flagellis
Trans Styga^ trans Erebum^ vacuo mandate barathro
Infra Titanum tenebras infraque recessus
Tartareos ipsumque Chaos^ qua noctis opacae 525
Pundamenta latent; praeceps ibi mersus anbelet^
Dum rotat astra polus^ feriunt dum litora venti.'
525 ipsumque] Birtius; nostrumque.
DE BELLO GILDONICO
LIBER I.
(XV.)
Redditus imperiis Auster subiectaque rursus
Alterius conyexa poli. Rectore sub uno
Conspirat geminus frenis communibus orbis.
lunximus Europen Libyae. Concordia fratrum
Plena redit. Patriis solum quod defuit armis^ 5
Tertius occubuit nati virtute tyrannus. ^
Horret adhuc animus manifestaque gaudia differt^
Dum stupet et tanto cunctatur credere voto.
Necdum Cinypbias exercitus attigit oras:
lam domitus Gildo. NuUis victoria nodis 10
Haesitj non spatio terrae, non obice ponti.
Congressum profugum captum vox nuntiat una
Rumoremque sui praevenit laurea belli.
Quo^ precor^ haec effecta deo? Robusta vetusque
Tempore tam parvo potuit dementia vinci: 15
Quem veniens indixit hiems^ ver perculit hostem.
Exitium iam Roma timens et fessa negatis
Frugibus ad rapidi limen tendebat Olympi
Non solito vultu nec qualis iura Britannis
Dividit aut trepidos summittit fascibus Indos. . 20
Vox tenuis tardique gradus oculique iacentes
Interius; fugere genae; ieiuna lacertos
Exedit macies. Vmeris vix sustinet aegris
Squalentem clipeum; laxata casside prodit
Canitiem plenamque trahit rubiginis hastam. 25
Attigit ut tandem caelum genibusque Tonantis
Procubuit^ tales orditur maesta querellas:
(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 39
^Si mea mansuris meruerunt moenia nasci,
luppiter^ auguriis^ si stant inmota Sibyllae
Carmina^ Tarpeias si necdum respuis arces: 30
Advenio supplex^ non ut proculcet Araxen
Consul oyans nostraeve premant pharetrata secures
Susa^ nec ut Rubris aquilas figamus harenis.
Haec nobis^ haec ante dabas; nunc pabula tantum
Roma precor. Miserere tuae^ pater optime^ gentis^ 35
Extremam defende famem. Satiavimus iram
Si qua fuit; lugenda Getis et flenda Suebis
Hausimus; ipsa meos horreret Parthia casus.
Quid referam morbive luem tumulosve repletos
Stragibus et crebras corrupto sidere mortes? 40
Aut fluvium per tecta vagum summisque minatum
CoUibus? Ingentes vexi summersa carinas
Remorumque sonos et Pyrrhae saecula sensi.
^Ei mihi^ quo Latiae vires urbisque potestas
Decidit! in qualem paulatim fluximus umbram! 45
Armato quondam populo patrumque vigebam
Conciliis; domui terras urbesque revinxi
Legibus: ad solem victrix utrumque cucurri.
Postquam iura ferox in se communia Caesar
Transtulit et lapsi mores desuetaque priscis 50
Artibus in gremium pacis servile recessi^
Tot mihi pro meritis Libyam Nilumque dedere^
Vt dominam plebem bellatoremque senatum
Classibus aestivis alerent geminoque vicissim
Litore diversi complerent horrea venti. 55
Stabat certa salus: Memphis si forte negasset,
Pensabam Pharium Gaetulis messibus annum^
Frugiferas certare rates lateque videbam
Punica Niliacis concurrere carbasa velis.
Cum subiit par Roma mihi divisaque sumpsit 60
Aequales Aurora togas, Aegyptia rura
In partem cessere novae. Spes unica nobis
Restabat Libyae^ quae vix aegreque fovebat;
Solo ducta Noto^ numquam secura futuri^
40 CLAVDII CLAVDIANI
Semper inops, ventique fidem poscebat et anni. 65
Hanc quoque nunc Grildo rapuit sub fine cadentis
Autumni. Pavido metimur caerula voto^
Puppis si qua venit, si quid fortasse potenti
Vel pudor extorsit domino vel praeda reliquit.
Pascimur arbitrio Mauri nec debita reddi^ 70
Sed sua concedi iactat gaudetque diurnos
Vt famulae praebere cibos vitamque famemque
Librat barbarico fastu vulgique superbit
Fletibus et tantae suspendit fata ruinae.
Romuleas vendit segetes et possidet arva 75
Vulneribus quaesita meis. Ideone tot annos
Plebile cum tumida bellum Carthagine gessi?
Idcirco voluit contempta luce reverti
Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus emi?
Incassum totiens lituis navalibus arsit 80
Hispanum Siculumque fretum vastataque tellus
Totque duces caesi ruptaque emissus ab Alpe
Poenus et attonitae iam proximus Hannibal urbi?
Scilicet ut domitis frueretur barbarus Afris,
Muro sustinui Martem noctesque cruentas 85
CoUina pro turre tuli? Gildonis ad usum
Carthago ter victa ruit? Hoc mille gementis
Italiae clades impensaque saecula bellis^
Hoc Fabius fortisque mihi Marcellus agebant^
Vt Gildo cumularet opes? Haurire venena 90
Compulimus dirum Syphacem fractumque Metello
Traximus inmanem Marii sub vincla lugurtham^
Et Numidae Gildonis erunt? Pro funera tanta^
Pro labor! in Bocchi regnum sudavit uterque
Scipio. Romano vicistis sanguine Mauri. 95
lUe diu miles populus^ qui praefuit orbi,
Qui trabeas et sceptra dabat^ quem semper in armis
Horribilem gentes^ placidum sensere subactae^
Nunc inhonorus egens perfert miserabile pacis
Supplicium nuUoque palam circumdatus hoste loo
Obsessi discrimen habet. Per singula letum -
(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 41
Impendet momenta mihi dubitandaque pauci
Praescribunt alimenta dies. Heu prospera fata!
Quid mibi septenos montes turbamque dedistis^
Quae parvo non possit ali? Felicior essem 105
Angustis opibus; mallem tolerare Sabinos
Et Veios; brevior duxi securius aevum.
Ipsa nocet moles. Vtinam remeare liceret
Ad veteres fines et moenia pauperis Anci.
Sufficerent Etrusca mihi Campanaque culta iio
Et Quincti Curiique seges^ patriaeque petenti
Rusticus inferret proprias dictator aristas.
"^Nunc quid agam? Libyam Gildo tenet, altera
Nilum.
Ast ego, quae terras umeris pontumque subegi^
Deseror: emeritae iam praemia nuUa senectae. 115
Di^ quibus iratis crevi, succurrite tandem^
Exorate patrem; tuque o si sponte per altum
Vecta Palatinis mutasti coUibus Idam
Praelatoque lavas Pbrygios Almone leones^
Maternis precibus natum iam fiecte^ Cybebe. 120
Sin prohibent Parcae falsisque elusa vetustas
AuspiciiSj aUo saltem prosternite casu
Et poenae mutate genus. Porsenna reducat
Tarquinios; renovet ferales AUia pugnas;
Me potius saevi manibus permittite Pyrrbi, 125
Me Senonum furiis, Brenni me reddite fiammis.
Cuncta fame leviora mihi.'
Sic fata refusis
Obticuit lacrimis. Mater Cytherea parensque
Flet Mavors sanctaeque memor Tritonia Vestae^
Nec Cybele sicco nec stabat lumine luno. 130
Maerent indigetes et si quos Roma recepit
Aut dedit ipsa deos. Genitor iam corde remitti
Coeperat et sacrum dextra sedare tumultum^
Cum procul insanis quatiens ululatibus axem
120 Cybebe] cybele.
42 CLAVDII CLAVDIANI
Et contusa genas mediis adparet in astris 135
Africa: rescissae vestes et spicea passim
Serta iacent; lacero crinales vertice dentes
Et fractum pendebat ebur^ talique superbas
Inrupit clamore fores:
^Quid magne moraris
luppiter avulso nexu pelagique solutis 140
Legibus iratum populis ininittere fratrem?
Mergi prima peto; veniant praerupta Pachyno
Aequora^ laxatis subsidant Syrtibus urbes.
Si mihi Gildonem nequeunt abducere fata^
Me rape Gildoni. Pelicior illa perustae 145
Pars Libyae^ nimio quae se munita calore
Defendit tantique vacat secura tyranni.
Crescat zona rubens; medius flagrantis Olympi
Me quoque limes agat; melius deserta iacebo
Vomeris impatiens. Pulsis dominentur aristis 150
Dipsades et sitiens attoUat glaeba cerastas.
Quid me temperies iuvit? quid mitior aether?
Gildoni fecunda fui. lam solis habenae
Bis senas torquent hiemes^ cervicibus ex quo
Haeret triste iugum. Nostris iam luctibus ille 155
Consenuit regnumque sibi tot vindicat annos.
Atque utinam regnum! Privato iure tenemur
Exigui specie fundi. Quod Nilus et Atlas
Dissidet^ occiduis quod Gadibus arida Barce
Quodque Paraetonio secedit litore Tingi^ 160
Hoc sibi transcripsit proprium. Pars tertia mundi
Vnius praedonis ager.
^Distantibus idem
Inter se vitiis cinctus: quodcumque profunda
Traxit avaritia^ luxu peiore refundit.
Instat terribilis vivis^ morientibus heres^ 165
Virginibus raptor^ thalamis obscaenus adulter.
NuUa quies: oritur praeda cessante libido^
160 TingiJ pingais; ganges.
(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 43
Divitibusque dies et nox metuenda maritis.
Quisquis vel locuples pulclira vel coniuge notus^
Crimine pulsatur falso; si crimina desunt^ 170
Accitus conviva perit. Mors nulla refugit
Artificem: varios sucos spumasque requirit
Serpentum virides et adhuc ignota novercis
Gramina. Si quisquam vultu praesentia damnet
Liberiusve gemat^ dapibus crudelis in ipsis 175
Emicat ad nutum stricto mucrone minister.
Fixus quisque toro tacita formidine libat
Carnifices epulas incertaque pocula pallens
Haurit et intentos capiti circumspicit enses.
Splendet Tartareo furialis mensa paratu 180
Caede madens^ atrox gladio, suspecta veneno.
Vt vino calefacta Venus^ tum saevior ardet
Luxuries^ mixtis redolens unguenta coronis:
Crinitos inter famulos pubemque canoram
Orbatas iubet ire nurus nuperque peremptis 185
Adridere viris. Phalarim tormentaque flammae
Profuit et Siculi mugitus ferre iuvenci
Quam tales audire cboros. Nec damna pudoris
Turpia sufficiunt: Mauris clarissima quaeque
Fastidita datur. Media Carthagine ductae 190
Barbara Sidoniae subeunt conubia matres;
Aethiopem nobis generum^ Nasamona maritum
Ingerit; exterret cunabula discolor infans.
His fretus sociis ipso iam principe maior
Incedit; peditum praecurrunt agmina longe; 195
Circumdant equitum turmae regesque clientes^
Quos nostris ditat spoliis. Proturbat avita
Quemque domo; veteres detrudit rure colonos.
Exiliis dispersa feror. Numquamne reverti
Fas erit errantesque solo iam reddere cives?^ 200
Iret adhuc in verba dolor^ ni luppiter alto
Coepisset solio (voces adamante notabat
183 redolens] scripsi; redolent.
44 CLAVDII CLAVDIANI
Atropos et Lacliesis iungebat stamina dictis):
^Nec te^ Roma^ diu nec te patiemur inultam^
Africa. Communem prosternet Honorius hostem. 205
Pergite securae. Vestrum vis nulla tenorem
Separat et soli famulabitur Africa Romae.'
Dixit et adflavit Romam meliore iuventa.
Continuo redit ille vigor seniique colorem
Mutavere comae. Solidatam crista resurgens 210
Erexit galeam clipeique recanduit orbis
Et levis excussa micuit rubigine cornus.
Ymentes iam noctis equos Lethaeaque Somnus
Prena regens tacito volvebat sidera curru.
lam duo divorum proceres^ maiorque minorque 215
Theodosii, pacem laturi gentibus ibant,
Qui lovis arcanos monitus mandataque ferrent
Pratribus et geminis sancirent foedera regnis:
Sic cum praecipites artem vicere procellae
Adsiduoque gemens undarum verbere nutat 220
Descensura ratis^ caeca sub nocte vocati
Naufraga Ledaei sustentant vela Lacones.
Circulus ut patuit Lunae^ secuere meatus
Diversos: Italas senior tendebat in oras;
At pater^ intrantem Pontum qua Bosphorus artat^ 225
Arcadii thalamis urbique inlapsus Eoae.
Quem simulac vidit natus (nam clara nitebat
Cynthia)^ permixto tremuerunt gaudia fletu
Complexuque fovens^ quos non speraverat^ artus
^O mihi post Alpes nunc primum reddite^ dixit^ 230
Vnde tuis optatus ades? da tangere dextram,
Qua gentes cecidere ferae. Quis tale removit
Praesidium terris? Vt te mortalia pridem
Implorant longeque pium fortemque requirunt!'
Cui pater in tales rupit suspiria voces: 235
^Hoc erat? in fratres medio discordia Mauro
Nascitur et mundus germanaque dissidet aula?
Gildonisne salus tanti sit palma furoris?
Scilicet egregius morum magnoque tuendus
(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 45
Et cuius meritis pietas in fratre recedat! 240
Ijifirmo genitore, vide^ civile calebat
Dis6i3ium; dubio stabant Romana sub ictu;
Quis procul Armenius vel quis Maeotide ripa
Rex ignotus agit^ qui me non iuvit euntem
Auxilio? Fovere Gretae^ venere Geloni. 245
Solus at hic non puppe data, non milite misso
Subsedit fluitante fide. Si signa petisset
Obvia^ detecto summissius hoste dolerem:
Restitit in speculis fati turbaque reductus «-^£0,
Libravit geminas eventu iudice vires 250
Ad rerum momenta cliens seseque daturus
Victori; fortuna simul cum mente pependit.
si non cupidis essem praereptus ab astris^
Exemplum sequerer TuUi laniandaque dumis
Impia diversis aptarem membra quadrigis. 255
Germani nunc usque tui responsa colebat:
En iterum calcat. Tali te credere monstro
Post patrem fratremque paras? Sed magna rependit
Inque tuam sortem numerosas transtulit urbes!
Ergo fas pretio cedet? mercede placebit 260
Proditio? Taceo^ laesi quod transfuga fratris^
Quod levis ingenio. Quamvis discrimine summo
Proditor adportet suspensa morte salutem:
Numquam gratus erit. Damnamus luce reperta
Perfidiam nec nos patimur committere tali. 265
Hoc genus emptori cives cum moenibus oflfert,
Hoc vendit patriam. Plerique in tempus abusi
Mox odere tamen: tenuit sic Graia Philippus
Oppida; Pellaeo libertas concidit auro.
Romani scelerum semper sprevere ministros. 270
Noxia poUicitum domino miscere venena
Fabricius regi nudata fraude remisit^
Infesto quem Marte petit, beUumque negavit
Per famuli patrare nefas, ductosque CamiUus
241 InfirmoJ Birtius; in primo.
46 CLAVDII CLAVDIANI
Trans murum pueros obsessae reddidit urbi. 275
"^Traduntur poenis alii^ cum proelia toUunt;
Hic manet ut moveat? Quod respuit alter in bostem^
Suscipis in fratrem? Longi pro dedecus aevi!
Cui placet^ australes Gildo condonat babenas
Tantaque mutatos sequitur provincia mores. 280
Quaslibet ad partes animus nutaverit anceps^
Transfundit secum Libyam refluumque malignus
Commodat imperium. Mauri fuit Africa munus.
ToUite Massylas fraudes^ removete bilingues
Insidias et verba soli spirantia virus. 285
Ne consanguineis certetur comminus armis^
Ne^ precor. Haec trucibus Tliebis^ baec digna Mycenis;
In Mauros hoc crimen eat.
^Quid noster iniquum
Molitur Stilicho? quando non ille iubenti
Paruit? An quisquam nobis devinctior extat? 290
Vt sileam varios mecum quos gesserit actus^
Quae vidi post fata^ loquar. Cum divus abirem/
Res incompositas (fateor) tumidasque reliqui.
Stringebat vetitos etiamnum exercitus enses
Alpinis odiis^ alternaque iurgia victi 295
Victoresque dabant. Vix haec amentia nostris
Excubiis^ nedum puero rectore quiesset.
Heu quantum timui vobis^ quid libera tanti
Militis auderet moles^ cum patre remoto
Ferveret iam laeta novis. Dissensus acerbus 300
Et gravior consensus erat. Tunc ipse paterna
Successit pietate mibi tenerumque rudemque
Fovit et in veros eduxit principis annos^
Rufinumque tibi^ quem tu tremuisse fateris^
Depulit. Hunc solum memorem solumque fidelem 305
Experior. Volui si quid^ dum vita maneret^
Aut visus voluisse^ gerit; venerabilis illi
Ceu praesens numenque vocor. Si tanta recusas.
299 patre remoto] sm^s^'; carcere moto, ceca remoto.
(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 47
At soceri reverere faces^ at respice fratris
Conubium pignusque meae regale Serenae. 310
Debueras etiam fraternis obvius ire
Hostibus^ ille tuis. Quae gens^ quis Rhenus et Hister
Vos opibus iunctos conspirantesque tuKsset?
Sed tantum permitte^ cadat. Nil poscimus ultra.
IUe licet sese praetentis Syrtibus armet 315
Oppositoque Atlante tegat^ licet arva referta
Anguibus et solis medios obiecerit aestus:
Novi consilium^ novi Stilicbonis in omnes
Aequalem casus animum: penetrabit harenas^
Inveniet virtute viam.'
Sic divus et inde 320
Sic natus: ^lussis^ genitor^ parebitur ultro.
Amplector praecepta libens^ nec carior alter
Cognato Stilichone mihi. Commissa profanus
IUe luat; redeat iam tutior Africa fratri.'
' Talia dum longo secum sermone retexunt^ 325
Hesperiam pervenit avus castumque cubile
Ingreditur^ Tyrio quo fusus Honorius ostro r^xct^MJk^Au^
Carpebat teneros Maria cum coniuge somnos.
Adsistit capiti; tunc sic per somnia fatur:
^Tantane devictos tenuit fiducia Mauros^ 330
Care nepos? Iterum post me coniurat in arma
Progenies vesana lubae bellumque resumit
Victoris cum stirpe sui? Pirmumne iacentem
Obliti Libyam nostro sudore receptam
Rursus habent? ausus Latio contendere Gildo 335
Germani nec fata timet? Nunc ire profecto^
Nipic vellem notosque senex ostendere vultus:
Nonne meam fugiet Maurus cum viderit umbram?
Quid dubitas? exurger toris^ invade rebellem,
Captivum mihi redde meum. Desiste morari. 340
Hoc generi fatale tuo: dum sanguis in orbe
Noster erit^ semper pallebit regia Bocchi.
lungantur spoliis Firmi Gildonis opiiua;
Exornet geminos Maurusia laurea currus;
48 CLAVDII CLAVDIANI
Vna domus totiens una de gente triumphet. 345
Di bene^ quod tantis interlabentibus annis
Servati Firmusque mibi fraterque nepoti/
Dixit et adfiatus vicino sole refugit.
At iuuenem stimulis inmanibus aemula virtus
Exacuit; iam puppe vehi^ iam stagna secare 350
Fervet et absentes invadere cuspide Mauros.
Tum iubet acciri socerum dextramque vocato
Conserit et^ quae sit potior sententia^ quaerit:
^Per somnos mihi^ sancte pater^ iam saepe futura
Panduntur multaeque canunt praesagia noctes. 355
Namque procul Libycos venatu cingere saltus
Et iuga rimari canibus Gaetula videbar.
Maerebat regio saevi vastata leonis
Incursu; pecudum strages passimque iuvenci
Semineces et adhuc infecta mapalia tabo 360
Sparsaque sanguineis pastorum fanera campis.
Adgredior latebras monstri mirumque relatu
Conspicio: dilapsus honos^ cervice minaces
Defluxere iubae; fractos inglorius armos
Supposuit servile gemens iniectaque vincla 365
Ynguibus et subitae coUo sonuere catenae.
Nunc etiam paribus secum certare tropaeis
Hortator me cogit avus. Quonam usque remoti
Cunctamur? Decuit pridem complere biremes
Et pelagi superare moras. Transmittere primus 370
Ipse paro; quaecumque meo gens barbara nutu
Stringitur^ adveniat: Germania cuncta feratur
Navibus et socia comitentur classe Sygambri.
Pallida translatum iam sentiat Africa Rhenum.
An patiar tot probra sedens iuvenisque relinquam 375
Quae tenui rexique puer? Bis noster ad Alpes
Alterius genitor defensum regna cucurrit.
Nos praedae faciles insultandique iacemus?'
^Finierat. Stilicho contra cui talia reddit:
^Adversine tubam princeps dignabere Mauri? 380
Auferet ignavus clari solacia leti,
(XV.) DE BELLO GILDONICO LIBER PRIMVS. 49
Te bellante mori? Decernet Honorius inde,
Hinc Grildo? Prius astra Chaos miscebit Averno.
Vindictam mandasse sat est; plus nominis horror
Quam tuus ensis aget. Minuit praesentia famam. 385
Qui stetit aequatur campo^ coUataque nescit
Maiestatem acies. Sed quod magis utile factu
Atque hosti gravius (sensus adverte) docebo.
Est illi patribus, sed non et moribus isdem
Mascezel^ fugiens qui dira piacula fratris 390
Spesque suas vitamque tuo commisit asylo.
Hunc ubi temptatis frustra mactare nequivit
Insidiis^ patrias in pignora contulit iras
Et^ quos ipse sinu parvos gestaverat^ una
Occidit iuvenes inhumataque corpora vulgo 395
Dispulit et tumulo cognatas arcuit umbras
Naturamque simul fratremque hominemque cruentus
Exuit et tenuem caesis invidit harenam.
Hoc facinus refugo damnavit sole Mycenas
Avertitque diem; sceleri sed reddidit Atreus 400
Crimen et infandas excusat coniuge mensas.
Hic odium^ non poena fuit. Te perdita iura^
Te pater ultorem, te nudi pulvere manes,
Te pietas poUuta rogat; si flentibus aram
Et proprium miseris numen statuistis Athenae, 405
Si Pandionias planctu traxere phalanges
Inachides belloque rogos meruere maritis^
Si maesto squalore comae lacrimisque senatum
In Numidas pulsus solio commovit Adherbal:
Hunc quoque nunc Grildo^ tanto quem funere mersit,
Hunc doleat venisse ducem seseque minorem 411
Supplicibus sciat esse tuis. Quem sede fugavit^
Hunc praeceps fugiat^ fregit quem clade^ tremiscat
Agnoscatque suum^ trahitur dum victima^ fratrem.'
Haec ubi sederunt genero, notissima Marti 415
Robora^ praecipuos electa pube maniplos
Disponit portuque rates instaurat Etrusco.
Herculeam suus Alcides loviamque cohortem
CLAYDi.viii Opp., ed. Koch. 4
50 CLAVDII CLAVDIANI
Rex ducit superum, premitur nec signifer ullo
Pondere: festinant adeo vexilla moveri. 4*20
Nervius insequitur meritusque vocabula Felix
Dictaque ab Augusto legio nomenque probantes
Invicti clipeoque animosi teste Leones.
Dictis ante tamen princeps confirmat ituros
Aggere conspicuus; stat circumfusa iuventus 425
Nixa liastis pronasque ferox accommodat aures:
"^Gildonem domitura manus, promissa minasque
Tempus agi. Si quid pro me doluistis^ in armis
Ostentate mibi; iusto magnoque triumpho
Civiles abolete notas; sciat orbis Eous 430
Sitque palam Gallos causa, non robore vinci.
Nec vos^ barbariem quamvis coUegerit omnem,
Terreat. An Mauri fremitum raucosque repulsus
Vmbonum et vestros passuri comminus enses?
Non contra clipeis tectos gladiisque micantes 435
Ibitis: in solis longe fiducia telis.
Exarmatus erit, cum missile torserit, hostis.
Dextra movet iaculum, praetentat pallia laeva;
Cetera nudus eques. Sonipes ignarus habenae;
Virga regit. Non uUa fides, non agminis ordo: 440
Arma oneri, fuga praesidio. Conubia miUe;
Non iUis generis nexus, non pignora curae:
Sed numero languet pietas. Haec copia vulgi.
Vmbratus dux ipse rosis et marcidus ibit
Vnguentis crudusque cibo titubansque Lyaeo, 445
Confectus senio, morbis stuprisque solutus.
Excitet incestos turmaHs bucina somnos,
Imploret citharas cantatricesque choreas
Oifensus stridore tubae discatque coactus,
Quas vigilat Veneri, castris impendere noctes. 450
^Nonne mori satius, vitae quam ferre pudorem?
Nam quae iam regio restat^ si dedita Mauris
Regibus lUyricis accesserit Africa damnis?
lus Latium^ quod tunc Meroe Rubroque solebat
Oceano cingi^ Tyrrhena clauditur unda; 455
(XV.) DE BELLO GlLDONICO LIBER PEIMVS. 51
Et cui non Nilus^ non intulit India metas^
Romani iam finis erit Trinacria regni.
Ite recepturi^ praedo quem sustulit^ axem
Ereptumque Notum; caput insuperabile rerum
Aut ruet in vestris aut stabit Roma lacertis. 460
Tot mihi debetis populos^ tot rura^ tot urbes
Amissas: uno Libyam defendite bello.
Vestros imperium remos et vestra sequatur
Carbasa; despectas trans aequora ducite leges.
Tertia iam solito cervix mucrone rotetur 465
Tandem funereis finem positura tyrannis.'
Omina conveniunt dicto fulvusque Tonantis
Armiger a liquida cunctis spectantibus aetlira
Correptum pedibus curvis innexuit hydrum^
Dumque reluctantem morsu partitur obunco, 470
Haesit in ungue caput; truncatus decidit anguis.
Ilicet auguriis alacres per saxa citati
Torrentesque ruunt; nec mons aut silva retardat:
Pendula ceu parvis moturae bella colonis
Ingenti clangore grues aestiva relinquunt 475
Thracia^ cum tepido permutant Strymona Nilo:
Ordinibus variis per nubila texitur ales
Littera pennarumque notis conscribitur aer.
Vt fluctus tetigere maris^ tunc acrior arsit
Impetus; adripiunt naves ipsique rudentes 480
Expediunt et vela legunt et cornua summis
Adsociant malis; quatitur Tyrrhena tumultu
Ora nec Alpheae capiunt navalia Pisae:
Sic Agamemnoniam vindex cum Graecia classem
Solveret, innumeris fervebat vocibus Aulis. 485
Non illos strepitus impendentisque procellae
Signa nec adventus dubii deterruit Austri.
'Vellite' proclamant *^socii, iam uellite funem.
Per vada Gildonem quamvis adversa petamus.
Ad bellum nos trudat hiems per devia ponti. 490
Quassatis cupio tellurem figere rostris.
Heu nimium segnes^ cauta qui mente notatis^
4*
52 CL. CLAVDIANI DE BELLO GILDONICO LIBER PRIM.
Si revolant mergi^ graditur si litore cornix.
Ora licet maculis adsperserit occiduus sol
Lunaque conceptis livescat turgida Cauris 495
Et contusa vagos iaculentur sidera crines;
Imbribus umescant Haedi nimbosaque Taurum
Ducat Hyas totusque fretis descendat Orion:
Certa fides caeli, sed maior Honorius auctor;
IUius auspiciis inmensa per aequora miles^ 500
Non Plaustris Arctove regor. Contemne Booten^
Navita^ turbinibus mediis permitte carinas.
Si mihi tempestas Libyam ventique negabunt^
Augusti Portuna dabit.'
lam classis in altum
Provebitur; dextra Ligures^ Etruria laeva 505
Linquitur et caecis vitatur Corsica saxis.
Humanae specie plantae se magna figurat
Insula (Sardiniam veteres dixere coloni),
Dives ager frugum^ Poenos Italosve petenti
Opportuna situ: quae pars vicinior Afris^ 510
Plana solo^ ratibus clemens; quae respicit Arcton^
Inmitis, scopulosa^ procax subitisque sonora
Platibus; Insanos infamat navita montes.
Hic bominum pecudumque lues, si pestifer aer
Saevit et exclusis regnant Aquilonibus Austri. 515
Quos ubi luctatis procul effugere carinis^
Per diversa ruunt sinuosae litora terrae.
Pars adit antiqua ductos Carthagine Sulcos;
Partem litoreo complectitur Olbia muro.
Vrbs Libyam contra Tyrio fundata potenti 520
Tenditur in longum Caralis tenuemque per undas
Obvia dimittit fracturum flamina coUem;
Efficitur portus medium mare^ tutaque ventis
Omnibus ingenti mansuescunt stagna recessu.
Hanc omni petiere manu prorisque reductis 525
Suspensa Zepliyros expectant classe faventes.
IN EVTROPIVM
LIBER PRIMVS.
(XVIII.)
Semiferos partus metuendaque pignora matri
Moenibus et mediis auditum nocte luporum
Murmur et attonito pecudes pastore locutas
Et lapidum duras liiemes nimboque minacem
Sanguineo rubuisse lovem puteosque cruore 5
Mutatos visasque polo concurrere lunas
Et geminos soles mirari desinat orbis:
Omnia cesserunt eunuclio consule monstra.
Heu terrae caelique pudor! trabeata per urbes
Ostentatur anus titulumque effeminat anni. 10
Pandite pontifices Cumanae carmina vatis,
Fulmineos soUers Etruria consulat ignes
Inmersumque nefas fibris exploret haruspex^
Quae nova portendant superi. Nilusne meatu
Devius et nostri temptat iam transfuga mundi 15
Se Rubro miscere mari? ruptone Niphate
Rursum barbaricis Oriens vastabitur armis?
An morbi ventura lues? an nuUa colono
Responsura seges? Quae tantas expiet iras
Victima? quo diras iugulo placabimus aras? 20
Consule lustrandi fasces ipsoque litandum
Prodigio; quodcumque parant hoc omine fata,
Eutropins cervice luat.
Sic omnia nobis,
Hoc regni, Fortuna^ tenes? Quaenam ista iocandi
Saevitia? bumanis quantum baccbabere rebus? 25
Si tibi servili placuit foedare curules
54 CLAVDII CLAVDIANI
Crimine, procedat laxata compede consul,
Rupta Quirinales sumant ergastula cinctus;
Da saltem quemcumque virum. Discrimina quaedam
Sunt famulis splendorque suus, maculamque minorem
Condicionis habet^ domino qui vixerit uno. 31
Si pelagi fluctus, Libyae si discis harenas,
Eutropii numerabis eros. Quot iura^ quot ille
Mutavit tabulas vel quanta vocabula vertit!
Nudatus quotiens, medicum dum consulit emptor^ 35
Ne qua per occultum lateat iactura dolorem!
Omnes paenituit pretii venumque redibat^
Dum vendi potuit. Postquam deforme cadaver
Mansit et in rugas totus defluxit aniles, ^
lam specie doni certatim limine pellunt 40
Et foedum ignaris properant obtrudere munus.
Tot translata iugis summisit coUa^ vetustum
Servitium semperque novum^ nec destitit umquam,
Saepe tamen coepit.
Cunabula prima cruentis
Debet suppliciis; rapitur castrandus ab ipso 45
Vbere; suscipiunt matris post viscera poenae.
Advolat Armenius certo mucrone recisos
Edoctus moUire mares damnoque nefandum
Aucturus pretium; fecundum corporis ignem
Sedibus exhaurit geminis unoque sub ictu 50
Eripit officium patris nomenque mariti.
Ambiguus vitae iacuit^ penitusque supremum
In cerebrum secti traxerunt frigora nervi.
Laudemusne manum, quae vires abstulit hosti^
An potius fato causam tribuisse queramur? 55
Profuerat mansisse virum; felicior extat
Opprobrio; serviret adhuc^ si fortior esset.
Inde per Assyriae trahitur commercia ripae,
Hinc fora venalis Galata ductore frequentat
Permutatque domos varias; quis nomina possit 60
Tanta sequi? Miles stabuli Ptolomaeus in illis
Notior: hic longo lassatus paelicis usu
(XVIIL) IN EYTROPIVM LIBER PRIMVS. 55
Donat Arintliaeo; neque enim iam dignus haberi
Nec maturus emi. Cum fastiditus abiret^
Quam gemuit^ quanto planxit divortia luctu! 65
^Haec erat, heu^ Ptolomaee^ fides? hoc profuit aetas
In gremio consumpta tuo lectusque iugalis
Et ducti totiens inter praesaepia somni?
Libertas promissa perit? "Tiduumne relinquis
Eutropium tantasque premunt oblivia noctes^ 70
Crudelis? Generis pro sors durissima nostri!
Femina^ cum senuit^ retinet conubia partu,
Vxorisque decus matris reverentia pensat.
Nos Lucina fugit, nec pignore nitimur uUo.
Cum forma dilapsus amor; defloruit oris 75
Gratia: qua miseri scapulas tutabimur arte?
Qua placeam ratione senex?'
Sic fatus acutum
Adgreditur lenonis opus, nec segnis ad artem
Mens erat officiique capax omnesque pudoris
Hauserat insidias. Custodia nuUa tuendo 80
Pida toro; nuUi poterant excludere vectes:
lUe vel aerata Danaen in turre latentem
EUceret. Pletus domini fingebat amantis
Indomitasque mora^ pretio lenibat avaras
Lascivasque iocis; non blandior uUus euntis 85
AnciUae tetigisse latus leviterque reductis
Vestibus occulto crimen mandasse susurro
Nec furtis quaesisse locum nec fraude reperta
Cautior elusi fremitus vitare mariti.
Haud aUter iuvenum fiammis Ephyreia Lais 90
E gemino ditata mari; cum serta refudit
Canities, iam turba procax noctisque recedit
Ambitus et raro pulsatur ianua tactu
Seque reformidat speculo damnante senectus;
Stat tamen atque aUas succingit lena ministras 95
Dilectumque diu quamvis longaeva lupanar
Circuit et retinent mores^ quod perdidit aetas.
Hinc honor Eutropio; cumque omnibus unica virtus
56 CLAVDII CLAVfilANI
Esset in eunuchis tlialanios servare pudicos^
Solus adulteriis crevit. Nec verbera tergo loo
Cessavere tamen^ quotiens decepta libido
Irati caluisset eri^ frustraque rogantem
lactantemque suos tot iam per lustra labores
Dotalem genero nutritoremque puellae
Tradidit. Eous rector consulque futurus 105
Pectebat dominae crines et saepe lavanti
Nudus in argento lympham gestabat alumnae.
Et cum se rapido fessam proiecerat aestu^
Patricius roseis pavonum ventilat alis.
lamque aevo laxata cutis^ sulcisque genarum iio
Corruerat passa facies rugosior uva:
Flava minus presso finduntur vomere rura,
Nec vento sic vela tremunt. Miserabile turpes
Exedere caput tineae; deserta patebant
Intervalla comae: qualis sitientibus arvis 115
Arida ieiunae seges interlucet aristae
Vel qualis gelidis pluma labente pruinis
Arboris inmoritur trunco brumalis birundo.
Scilicet ut trabeis iniuria cresceret olim^
Has in fronte notas^ hoc dedecus addidit oris 120
Luxuriae Fortuna suae^ cum pallida nudis
Ossibus borrorem dominis praeberet imago
Decolor et macies occursu laederet omnes,
Aut pueris latura metus aut taedia mensis
Aut crimen famulis aut procedentibus omen, 125
Et nihil exbausto caperent in stipite lucri.
Sternere quippe toros vel caedere ligna culinae
Membra negant; aurum^ vestes^ arcana tueri
Mens infida vetat; quis enim committere vellet
Lenoni tbalamum? Tandem ceu funus acerbum 130
Infaustamque suis trusere penatibus umbram.
Contemptu iam liber erat: sic pastor obesum
Lacte canem ferroque ligat pascitque revinctum,
Dum validus servare gregem vigilique rapaces
Latratu terrere lupos; cum tardior idem 135
(XVIII.) IN EVTROPmi LIBER PHiMVS. 57
lam scabie laceras deiecit sordidus anres^
Solvit et exuto lucratiir vincula coUo.
Est ubi despectus nimius iuvat. Vndique pulso
Per cunctas licuit fraudes impune vagari
Et fatis aperire viam. Pro quisquis Olympi 140
Summa tenes, tanto libuit mortalia risu
Vertere? Qui servi non est admissus in usum,
Suscipitur regnis^ et quem privata ministrum
Dedignata domus^ moderantem sustinet aula.
Vt primum vetulam texere palatia vulpem^ 145
Quis non ingemuit? quis non inrepere sacris
Obsequiis doluit totiens venale cadaver?
Ipsi quin etiam tali consorte fremebant
Regales famuli^ quibus est inlustrior ordo
Servitii, sociumque diu sprevere superbi. 150
Cernite^ quem Latiis poscant adnectere fastis:
Cuius et eunuchos puduit! Sed vilior ante
Obscurae latuit pars ignotissima turbae,
Donec Abundanti furiis — qui rebus Bois
Exitium primumque sibi produxit — ab imis 155
Evectus thalamis summos invasit honores.
Quam bene dispositum terris^ ut dignus iniqui
Fructus consilii primis auctoribus instet.
Sic multos fluvio vates arente per annos
Hospite qui caeso monuit placare Tonantem^ 160
Inventas primus Busiridis imbuit aras
Et cecidit saevi^ quod dixerat^ hostia sacri.
Sic opifex tauri tormentorumque repertor^
Qui funesta novo fabricaverat aera dolori^
Primus inexpertum Siculo cogente tyranno 165
Sensit opus docuitque suum mugire iuvencum.
NuUius Eutropius^ quam qui se protulit^ ante
Direptas possedit opes nuUumque priorem
PercuHt exiUo solumque hoc rite peregit^
Auctorem damnare suum.
Postquam obsitus aevo 170
Semivir excelsam rerum sublatus in arcem^
58 CLAVDII CLAVDIANI
Quod nec vota pati nec fingere somnia possunt^
Vidit sub pedibus leges subiectaque colla
Nobilium tantumque sibi permittere fata^
Qui nihil optasset plus libertate mereri. 175
lamiam dissimulat dominos alteque tumescunt
Serviles animi. Procerum squalore repletus
Carcer et exulibus Meroe campique gemescunt
Aetbiopum; poenis hominum plaga personat ardens;
Marmaricus claris violatur caedibus Hammon. 180
Asperius nihil est humili cum surgit in altum:
Cuncta ferit dum cuncta timet^ desaevit in omnes
Vt se posse putent^ nec belua taetrior ulla
Quam servi rabies in libera terga furentis;
Agnoscit gemitus et poenae parcere nescit, 185
Quam subiit^ dominique memor^ quem verberat^ odit.
Adde^ quod eunuchus nuUa pietate movetur
Nec generi natisve cavet. Clementia cunctis
In similes, animosque ligant consortia damni;
Iste nec eunuchis placidus.
Sed peius in aurum 190
Aestuat; hoc uno fruitur succisa libido.
Quid nervos secuisse iuvat? Vis nuUa cruentam
Castrat avaritiam. Parvis exercita furtis
Quae vastare penum neglectaque sueverat arcae
Claustra remoliri^ nunc uberiore rapina 195
Peccat in orbe manus. Quidquid se Tigris ab Haemo
Dividit, hoc certa proponit merce locandum
Institor imperii^ caupo famosus honorum.
Hic Asiam villa pactus regit; ille redemit
Coniugis ornatu Syriam; dolet ille paterna 200
Bithynos mutasse domo. Subfixa patenti
Vestibulo pretiis distinguit regula gentes:
Tot Galatae, tot Pontus eat^ tot Lydia nummis;
Si Lyciam tenuisse velis^ tot miUia ponas^
Si Phrygas^ adde; parum! Propriae solacia sorti 205
Communes vult esse notas et venditus ipse
Vendere cuncta cupit. Certantum saepe duorum
(XVIII.) IN EVTROPJVM LIBER PRIMVS. 59
Diversum suspendit onus; cum pondere iudex
Vergit, et in geminas nutat provincia lances.
Non pudet heu^ superi^ populos venire sub liasta?
Vendentis certe pudeat. Quo iure sepultum 211
Mancipium tot regna tenet, tot distrahit urbes?
PoUentem solio Croesum victoria Cyri
Fregit, ut eunucho flueret Pactolus et Hermus?
Attalus heredem voluit te^ Roma^ relinqui^ 215
Restitit Antiochus praescripto margine Tauri,
Indomitos curru Servilius egit Isauros
Et Pharos Augusto iacuit vel Creta Metello,
Ne non Eutropio quaestus numerosior esset?
In mercem veniunt Cilices^ ludaea, Sophene 220
Romanusque labor Pompeianique triumphi.
Quo struis hos auri cumulos? quae pignora tantis
Succedent opibus? Nubas ducasve licebit:
Numquam mater eris, numquam pater; hoc tibi ferrum^
Hoc natura negat. Te grandibus India gemmis, 225
Te foliis Arabes ditent, te vellere Seres:
NuUus inops adeo, nullum sic urget egestas^
Vt velit Eutropii fortunam et membra pacisci.
lamque oblita sui nec sobria divitiis mens
In miseras leges hominumque negotia ludit. 230
ludicat eunuchus; quid iam de consule miror?
Prodigium^ quodcumque gerit. Quae pagina lites
Sic actas meminit? quibus umquam saecula terris
Eunuchi videre forum? Sed ne qua vacaret
Pars ignominia neu quid restaret inausum, 235
Arma etiam violare parat portentaque monstris
Aggerat et secum petulans amentia certat.
Erubuit Mavors aversaque risit Enyo
Dedecus Eoum^ quotiens intenta sagittis
Et pharetra fulgens anus exercetur Amazon 240
Arbiter aut quotiens belli pacisque recurrit
Adloquiturque Getas. Gaudet cum viderit hostis
Et sentit iam deesse viros. Incendia fumant^
Muris nuUa fides, squalent populatibus agri
60 CLAVDII clavi)ia:ni
Et medio spes sola mari. Trans Phasin aguntur 245
Cappadocum matres, stabulisque abducta paternis
Caucasias captiva bibunt armenta pruinas
Et Scythicis mutant Argaei pabula silvis.
Extra Cimmerias, Taurorum claustra^ paludes
Flos Syriae servit. Spoliis nec sufficit atrox 250
Barbarus: in caedem vertunt fastidia praedae.
IUe tamen (quid enim servum mollemque pudebit?
Aut quid in lioc poterit vultu flagrare ruboris?)
Pro victore redit: peditum vexilla sequuntur
Et turmae similes eunucborumque manipli, 255
Hellespontiacis legio dignissima signis.
Obvius ire cliens defensoremque reversum
Complecti. Placet ipse sibi laxasque laborat
Distendisse genas fictumque inflatus anhelat,
Pulvere respersus tineas et solibus ora 260
Pallidior, verbisque sonat plorabile quiddam
Vltra nequitiam fractis et proelia narrat
Perque suam tremula testatur voce sororem:
Defecisse vagas ad publica commoda vires;
Cedere livori nec sustentare procellas 265
Invidiae; mergique fretis spumantibus orat.
Exoretque utinam! Dum talia fatur ineptus^
Deterget lacrimas atque inter singula dicta
Flebile suspirat: qualis venit arida socrus
Longinquam visura nurum; vix lassa resedit 270
Et iam vina petit.
Quid te^ turpissime, bellis
Inseris aut saevi pertemptas Pallada campi?
Tu potes alterius studiis baerere Minervae
Et telas, non tela pati^ tu stamina nosse^
Tu segnes operum soUers urgere puellas 275
Et niveam dominae pensis involvere lanam.
Vel^ si sacra placent, habeas pro Marte Cybeben;
Rauca Celaenaeos ad tympana disce furores.
Cymbala ferre licet pectusque inlidere pinu
Inguinis et reliquum Phrygiis abscidere cultris. 280
(XVIII.) IN EYTROPIVM LIBER PRIMVS. 61
Arma relinque viris. Geminani quin dividis aulam
Conarisque pios odiis committere fratres!
Te magis^ ah demens, veterem si respicis artem^
Conciliare decet.
Grestis pro talibus annum
Flagitet Eutropius^ ne quid non poUuat unus^ 285
Dux acies, iudex praetoria^ tempora consul!
Nil adeo foedumj quod non exacta vetustas
Ediderit longique labor commiserit aevi.
Oedipodes matrem^ natam duxisse Tbyestes
Cantatur, peperit fratres locasta marito 290
Et Pelopea sibi. Thebas ac funera Troiae
Tristis Erechthei deplorat scaena theatri.
In volucrem Tereus^ Cadmus se vertit in anguem.
Scylla novos mirata canes. Hunc arbore figit,
Elevat hunc pluma, squamis hunc fabula vestit, 295
Hunc solvit fluvio. Numquam spado consul in orbe
Nec iudex ductorve fuit! Quodcumque virorum
Est decus^ eunuchi scelus est. Exempla creantur
Quae socci superent risus luctusque cothurni.
Quam pulcher conspectus erat^ cum tenderet artus
Exangues onerante toga cinctuque gravatus 301
Indutoque senex obscaenior iret in auro:
Humani qualis simulator simius oris^
Quem puer adridens pretioso stamine Serum
Velavit nudasque nates ac terga reliquit^ 305
Ludibrium mensis; erecto pectore dives
Ambulat et claro sese deformat amictu.
Candida pollutos comitatur curia fasces,
Forsitan et dominus. Praebet miracula lictor
Consule nobilior libertatemque daturus^ 310
Quam necdum meruit. Scandit sublime tribunal
Atque inter proprias laudes Aegyptia iactat
Somnia prostratosque canit se vate tyrannos.
Scilicet in dubio vindex Bellona pependit,
281 quin] scripsi; quid.
62 CLAVDII CLAVDIANI
Dum spado Tiresias enervatusque Melampus 315
Reptat ab extremo referens oracula Nilo.
Obstrepuere avium voces, exhorruit annus
Nomen, et insanum gemino proclamat ab ore
Eunuchumque vetat fastis accedere lanus.
Sumeret inlicitos etenim si femina fasces, 320
Esset turpe minus. Medis levibusque Sabaeis
Imperat tiic sexus^ reginarumque sub armis
Barbariae pars magna iacet: gens nuUa probatur,
Eunuchi quae sceptra ferat. Tritonia, Phoebe,
Terra^ Ceres, Cybele, luno, Latona coluntur: 325
Eunucbi quae templa dei^ quas vidimus aras?
Inde sacerdotes; baec intrat pectora Phoebus;
Inde canunt Delphi; Troianam sola Minervam
Virginitas Vestalis adit flammasque tuetur:
Hi nuUas meriti vittas semperque profani. 330
Nascitur ad fructum mulier prolemque futuram:
Hoc genus inventum est ut serviat. Herculis arcu
Concidit Hippolyte; Danai fugere bipennem^
Penthesilea, tuam; claras Carthaginis arces
Creditur et centum portis Babylona superbam 335
Femineus struxisse labor. Quid nobile gessit
Eunuchus? quae bella tulit? quas condidit urbes?
Illas praeterea rerum natura creavit,
Hos fecere manus: seu prima Semiramis astu
Assyriis mentita virum, ne vocis acutae 340
Mollities levesve genae se prodere possent,
Hos sibi coniunxit similes; seu Parthica ferro
Luxuries vetuit nasci lanuginis umbram
Servatoque diu puerili flore coegit
Arte retardatam Veneri servire iuventam. 345
Fama prius falso similis vanoque videri
Ficta ioco; levior volitare per oppida rumor
Riderique nefas: veluti nigrantibus alis
Audiretur olor, corvo certante ligustris.
Atque aliquis gravior morum: ^si talibus, inquit^ 350
Creditur et nimiis turgent mendacia monstris^
(XVIII.) m EVTROPIVM LIBER PRIMVS 63
lam testudo volat, profert iam cornua vultur;
Prona petunt retro fluvii iuga; Gadibus ortum
Carmani texere diem; iam frugibus aptum
Aequor et adsuetum silvis delphina videbo; 355
lam coclileis bomines iunctos et quidquid inane
Nutrit ludaicis quae pingitur India velis'.
Subicit et mixtis salibus lascivior alter:
^Miraris? nihil est^ quod non in pectore magnum
Concipit Eutropius. Semper nova, grandia semper
Diligit et celeri degustat singula sensu. 361
Nil timet a tergo; vigilantibus undique curis
Nocte dieque patet; lenis facilisque moveri
Supplicibus mediaque tamen moUissimus ira
Nil negat et sese vel non poscentibus offert; 365
Quod libet ingenio, subigit traditque fruendum;
Quidquid amas, dabit illa manus; communiter omni
Fungitur officio gaudetque potentia flecti.
Hoc quoque conciliis peperit meritoque laborum,
Accipit et trabeas argutae praemia dextrae'. 370
Postquam vera fides facinus vulgavit Eoum
Gentibus et Romae iam certius impulit aures,
^Eutropiumne etiam nostra dignabimur ira?
Hic quoque Romani meruit pars esse doloris?'
Sic effata rapit caeli per inania cursum . 375
Diva potens unoque Padum translapsa volatu
Castra sui rectoris adit. Tum forte decorus
Cum Stilichone gener pacem implorantibus ultro
Germanis responsa dabat, legesque Caucis
Arduus et flavis signabat iura Suebis. 380
His tribuit reges^ his obside foedera sancit
Indicto; bellorum alios transcribit in usus^
Militet ut nostris detonsa Sygambria signis.
Laeta subit Romam pietas et gaudia paene
Moverunt lacrimas tantoque exultat alumno: 385
Sic armenta suo iam defensante iuvenco
354 Carmani] jEZiemsms; Carmenii, Armenii, Germani.
64 CLAYDII CLAYDIANI
Celsius adsurgunt erectae cornua matri,
Sic iam terribilem stabulis dominumque ferarum
Crescere miratur genetrix Massyla leonem.
Dimovit nebulam iuvenique adparuit ingens. 390
Tum sic orsa loqui:
^Quantum te principe possim,
Non longinqua docent, domito quod Saxone Tethys
Mitior aut fracto secura Britannia Picto;
Ante pedes humili Franco tristique Suebo
Perfruor et nostrum video, Germanice, Rhenum. 395
Sed quid agam? Discors Oriens felicibus actis
Invidet atque alio Phoebi de cardine surgunt
Crimina, ne toto conspiret corpore regnum.
Gildonis taceo magn^ cum laude receptam
Perfidiam et fretos Eoo robore Mauros. 400
Quae suscepta fames^ quantum discriminis urbi^
Ni tua vel soceri numquam non provida virtus
Australem Arctois pensasset frugibus annum.
Invectae Rhodani Tiberina per ostia classes
Cinyphiisque ferax Araris successit aristis. 405
Teutonicus vomer Pyrenaeique iuvenci
Sudavere mihi; segetes mirantur Hiberas
Horrea-, nec Libyae senserunt damna rebellis
lam transalpina contenti messe Quirites.
lUe quidem solvit meritas (scit Tabraca) poenas, 410
Vt pereat quicumque tuis conflixerit armis.
"^Ecce repens isdem clades a partibus exit
Terrorisque minus^ sed plus habitura pudoris
Eutropius consul. Pridem tolerare fatemur
Hoc genus, Arsacio postquam se regia fastu 415
Sustulit et nostros corrupit Parthia mores.
Praefecti sed adhuc gemmis vestique dabantur
Custodes sacroque adhibere silentia somno;
Militia eunuchi numquam progressa cubili,
Non vita spondente fidem; sed inertia tutum 420
Mentis pignus erat. Secreta monilia servent^
Ornatus curent Tyrios: a fronte recedant
(XVIII.) IN EVTROPIVM LIBER PRIMVS. 65
Imperii. Tenero tractari pectore nescit
Publica maiestas. Numquam vel in aequore puppim
Vidimus eunuchi clayo parere magistri. 425
Nos adeo sperni faciles? orbisque carina
Vilior? Auroram sane, quae talia ferre
Gaudet, et adsuetas sceptris muliebribus urbes
Possideant; quid belliferam communibus urunt
Italiam maculis nocituraque probra severis 430
Ammiscent populis? Peregrina piacula forti
Pellantur longe Latio nec transeat Alpes
Dedecus; in solis, quibus extitit^ haereat arvis.
Scribat Halys^ scribat famae contemptor Orontes:
Per te perque tuos obtestor Roma triumphos^ 435
Nesciat hoc Thybris^ numquam poscentibus olim
Qui dare Dentatis annos Fabiisque solebat.
Martius eunuchi repetet suffragia campus?
Aemilios inter servatoresque Camillos
Eutropius? lam Chrysogonis tua, Brute, potestas 440
Narcissisque datur? Natos hoc dedere poenae
Profuit et misero civem praeponere patri?
Hoc mihi laniculo positis Etruria castris
Quaesiit et tantum fluvio Porsenna remotus?
Hoc meruit vel ponte Cocles vel Mucius igne? 445
Visceribus frustra castum Lucretia ferrum
Mersit et attonitum tranavit Cloelia Thybrim?
Eutropio fasces adservabantur adempti
Tarquiniis? Quemcumque meae vexere curules^
Laxato veniat socium aversatus Averno. 450
Impensi sacris Decii prorumpite bustis
Torquatique truces animosaque pauperis umbra
Fabricii tuque o^ si forte inferna piorum
lugera et Elysias scindis^ Serrane^ novales.
Poeno Scipiadae^ Poeno praeclare Lutati, 455
Sicania Marcelle ferox^ gens Claudia surgas
Et Curii veteres; et^ qui sub iure negasti
456 surgas] Birtius; surgat.
CiiAVDiANi Opp., ed. Koch. . 5
66 CLAVDll CLAVDIANI
Vivere Caesareo, parvo procede sepulcro
Eutropium passure Cato; remeate tenebris^
Agmina Brutorum Corvinorumque catervae. 460
Eunuclii vestros habitus, insignia sumunt
Ambigui Romana mares; rapuere tremendas
Hannibali Pyrrboque togas; flabella perosi
Adspirant trabeis; iam non umbracula gestant
Virginibus, Latias ausi vibrare secures! 465
^Linquite femineas infelix turba latebras,
Alter quos pepulit sexus nec suscipit alter^
Execti Veneris stimulos et vulnere casti
(Mixta duplex aetas; inter puerumque senemque
Nil medium): falsi complete sedilia patres, 470
Ite novi proceres infecundoque senatu
Eutropium stipate ducem; celebrate tribunal
Pro thalamis, verso iam discite more curules^
Non matrum pilenta sequi.
"^Ne prisca revolvam
Neu numerem, quantis iniuria mille per annos 475
Sit retro ducibus, quanti foedabitur aevi
Canities, unam subeant quot saecula culpam:
Inter Arintbaei fastos et nomen erile
Servus erit dominoque suos aequalis honores
Inseret! Heu semper Ptolomaei noxia mundo 480
Mancipia! En alio laedor graviore Pothino
Et patior maius Pbario scelus. Ille cruorem
Consulis unius Pellaeis ensibus bausit;
Inquinat bic omnes.
^Si nil privata movebunt,
At tu principibus, vestrae tu prospice causae 485
Regalesque averte notas. Hunc accipit unum
Aula magistratum: vobis patribusque recurrit
Hic alternus honos. In crimen euntibus annis
Parce^ quater consul! Contagia fascibus^ oro,
Defendas ignava tuis neu tradita libris 490
Omina vestitusque meos, quibus omne^ quod ambit
Oceanus^ domui, tanta caligine mergi
(XVIII.) IN EVTPtOPIVM LIBER PRIMVS. 67
Calcarique sinas. Nam quae iam bella geramus -
MoUibus auspiciis? quae iam conubia prolem
Vel frugem latura seges? quid fertile terris^ 495
Quid plenum sterili possit sub consule nasci?
Eunuchi si iura dabunt legesque tenebunt^
Ducant pensa viri mutatoque ordine rerum
Vivat Amazonio confusa licentia ritu.
"^Quid trabor ulterius? Stilicho^ quid vincere differs^
Dum certare pudet? nescis quod turpior hostis 501
Laetitia maiore cadit? Piratica Magnum
Erigit, inlustrat servilis laurea Crassum.
Adnuis. Agnosco fremitum^ quo palluit Eurus^
Quo Mauri Gildoque ruit. Quid Martia signa 505
SoUicitas? Non est iacuHs hastisve petendus:
Conscia succumbent audito verbere terga^
Vt Scytha post multos rediens exercitus annos^
Cum sibi serviUs pro finibus obvia pubes
Iret et arceret dominos teUure reversos, 510
Armatam ostensis aciem fudere flageUis:
Notus ab inceptis ignobile reppuHt horror
Vulgus et addictus sub verbere torpuit ensis'.
IN EVTROPIVM
LIBER SECVNDVS. PRAEFATIO.
(XIX.)
Qui modo sublimes rerum flectebat habenas
Patricius^ rursum verbera nota timet
Et solitos tardae passurus compedis orbes
In dominos vanas luget abisse minas.
Culmine deiectum vitae Fortuna priori
Reddidit, insano iam satiata ioco.
Scindere nunc alia meditatur ligna securi
Fascibus et tandem vapulat ipse suis.
68 CLAYDII CLAVDIANI
IUe citas consul poenas se consule solvit:
Annus qui trabeas hic dedit exilium. 10
Infaustum populis in se quoque vertitur omen;
Saevit in auctorem prodigiosus honos.
Abluto penitus respirant nomine fasti
Maturamque luein sanior aula vomit.
Dissimulant socii coniuratique recedunt, 15
Procumbit pariter cum duce tota cohors;
Non acie victi, non seditione coacti;
Nec pereunt ritug^ quo periere, viri.
Concidit exiguae dementia vulnere chartae;
Confecit saevum littera Martis opus. 20
MoUis feminea detruditur arce tyramius
Et thalamo pulsus perdidit imperium:
Sic iuvenis nutante fide veterique reducta
Paelice defletam linquit amica domum.
Canitiem raram largo iam pulvere turpat 25
Et lacrimis rugas implet anile gemens
Suppliciterque pias humilis prostratus ad aras
Mitigat iratas voce tremente nurus.
Innumeri glomerantur eri sibi quisque petentes
Mancipium solis utile suppliciis. 30
Quamvis foedus enim mentemque obscaenior ore^
Ira facit pretium; poena meretur emi. 'J v
tx^
Quas^ spado, nunc terras aut quem transibis in axem?
Cingeris hinc odiis^ inde recessit amor.
Vtraque te gemino sub sidere regia damnat: 35
Hesperius numquam, iam nec Eous eris.
Miror cur^ aliis qui pandere fata solebas,
Ad propriam cladem caeca Sibylla taces.
lam tibi nuUa videt fallax insomnia Nilus;
Pervigilant vates iam^ miserande^ tui. 40
9 Ille citas] Birtius; Inlicitas, Illicitas. 32 facit] scripsi;
dabit, dabat.
(XIX.) m EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 69
Quid soror? audebit tecum eonseendere puppim
Et veniet longum per mare fida comes?
An fortasse toros eunuchi pauperis odit
Et te nunc inopem dives amare negat?
Eunuchi iugulum primus secuisse fateris. 45
Sed tamen exemplo non feriere tuo.
Vive pudor fatis. En quem tremuere tot urbes,
En cuius populi sustinuere iugum!
Direptas quid plangis opes^ quas natus habebit?
Non aliter poteras principis esse pater. 50
Improbe^ quid pulsas muliebribus astra querellis,
Quod tibi sub Cypri litore parta quies?
Omnia barbarico per te concussa tumultu.
Crede mihi, terra tutius aequor erit.
lam non Armenios iaculis terrebis et arcu, 55
Per campos volucrem non agitabis equum;
Dilecto caruit Byzantius ore senatus;
Curia consiliis aestuat orba tuis:
Emeritam suspende togam, suspende pharetram;
Ad Veneris partes ingeniumque redi. 60
Non bene Gradivo lenonia dextera servit.
Suscipiet famulum te Cytherea libens.
Insula laeta choris^ blandorum mater Amorum,
NuUa pudicitiae cura: placere potest.
Prospectant Paphiae celsa de rupe puellae 65
SoUicitae, salvam dum ferat unda ratem.
Sed vereor, teneant ne te Tritones in alto
Lascivas doctum fallere Nereidas^
Aut idem cupiant pelago te mergere venti^
Gildonis nuper qui tenuere fugam. 70
Inclita captivo memoratur Tabraca Mauro^
Naufragio Cyprus sit memoranda tuo.
Vecturum moriens frustra delphina vocabis;
Ad terram solos devehit ille viros.
Quisquis adhuc similis eunuchus tendit in actus^ 75
Respiciens Cyprum desinat esse ferox.
70 CLAVDII CLAVDIANI
IN EVTROPIVM
LIBEE SECVNDVS.
(XX.)
Mygdonii cineres et si quid restat Eoi^
Quod pereat, regni: certe non augure falso
Prodigii patuere minae, frustraque peracto
Vulnere monstriferi praesagia discitis anni.
Cautior ante tamen violentum navita Caurum 5
Prospicit et tumidae subducit vela procellae.
Quid iuvat errorem mersa iam puppe fateri?
Quid lacrimae delicta levant? Stant omina vestri
Consulis: inmotis liaesere piacula fatis.
Tunc decuit sentire nefas^ tunc ire recentes lo
Detersum maculas. Veteri post obruta morbo
Corpora Paeonias nequiquam admoveris herbas.
V^lcera possessis alte suffusa meduUis
Non leviore manu^ ferro sanantur et igni,
Ne noceat frustra mox eruptura cicatrix. 15
Ad vivum penetrant flammae, quo funditus umor
Defluat et vacuis corrupto sanguine venis
Arescat fons ipse mali; truncatur et artus,
Vt liceat reliquis securum degere membris.
At vos egregie purgatam creditis aulam, 20
Eutropium si Cyprus liabet vindictaque mundi
Semivir exul erit. Qui vos lustrare valebit
Oceanus? tantum facinus quae diluet aetas?
Induerat necdum trabeas: mugitus ab axe
Redditus inferno, rabies arcana cavernas 25
Vibrat et alterno confligunt culmina lapsu.
Baccliatus per operta tremor Calcbedona movit
Pronus et in geminas nutavit Bosphorus urbes.
Concurrere freti fauces^ radice revulsa
Vitant instabilem rursum Symplegada nautae. 30
Scilicet haec Stygiae praemittunt signa sorores
Et sibi iam tradi populos hoc consule gaudent.
(XX.) m EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 71
Mox oritur diversa lues: hinc Mulciber ignes
Sparserat, hinc yicta proruperat obice Nereus;
Haec flagrant^ liaec tecta natant. Quam, numina, poenam
Servatis sceleri, cuius tot cladibus omen 36
Constitit? Incumbas utinam, Neptune, tridenti
PoUutumque solum toto cum crimine mergas.
Vnam pro mundo Puriis concedimus urbem.
Vtque semel patuit monstris iter, omnia tempus 40
Nacta suum properant: nasci tum decolor imber
Infantumque novi vultus et dissona partu
Semina^ tum lapidum fletus armentaque vulgo
Ausa loqui mediisque ferae se credere muris;
Tum vates sine more rapi lymphataque passim 45
Pectora terrifici stimulis ignescere Phoebi.
Fac nuUos cecinisse deos: adeone retusi
Quisquam cordis erit^ dubitet qui partibus illis
Adfore fatalem castrati consulis annum?
Sed quam caecus inest vitiis amor! Omne futurum 50
Despicitur suadentque brevem praesentia fructum
Et ruit in vetitum damni secura libido,
Dum mora supplicii lucro serumque quod instat
Creditur. Haud equidem contra tot signa Camillo
Detulerim fasces^ nedum (pro sexus!) inerti 55
Mancipio, cui^ cuncta licet responsa iuberent
Hortantesque licet sponderent prospera divi,
Turpe fuit cessisse viros.
Exquirite retro
Crimina continui lectis annalibus aevi,
Prisca recensitis evolvite saecula fastis: 60
Quid senis infandi Capreae^ quid scaena Neronis
Tale ferat? Spado Romuleo succinctus amictu
Sedit in Augustis laribus. Vulgata patebat
Aula salutantum studiis; huc plebe senatus
Permixta trepidique duces omnisque potestas 65
Confluit. Advolvi genibus, contingere dextram
Ambitus et votum deformibus oscula rugis
Figere. Praesidium legum genitorque vocatur
72 CLAYDII CLAVDIANI
Principis et famulum dignatur regia patrem.
Posteritas, admitte fidem: monumenta petuntur 70
Dedecoris multisque gemunt incudibus aera
Formatura nefas. Haec iudicis^ illa togati^
Haec nitet armati species; numerosus ubique
Fulget eques: praefert eunucbi curia vultus.
Ac veluti caveant ne quo consistere virtus 75
Possit pura loco, cunctas boc ore laborant
Incestare vias. Maneant inmota precamur
Certaque perpetui sint argumenta pudoris.
Subter adulantes tituli nimiaeque leguntur
Vel maribus laudes: claro quod nobilis ortu 80
(Cum vivant domini!)^ quod maxima proelia solus
Impleat (et patitur miles!)^ quod tertius urbis
Conditor (hoc Byzas Constantinusque videbant!).
Inter quae tumidus leno producere cenas
In lucem, foetere mero, dispergere plausum 85
Empturas in vulgus opes^ totosque tbeatris
Indulgere dies^ alieni prodigus auri.
At soror et, si quid portentis creditur^ uxor
Mulcebat matres epulis et more pudicae
Coniugis eunucbi celebrabat vota mariti. 90
Hanc amat, hanc summa de re vel pace vel armis
Consulit^ huic curas et clausa palatia mandat
Ceu stabulum vacuamque domum. Sic magna tueri
Regna nihil patiensque iugi deluditur orbis?
Mitior alternum Zephyri iam bruma teporem 95
Senserat et primi laxabant germina flores,
lamque iter in gremio pacis soUemne parabant
Ad muros^ Ancyra^ tuos^ auctore repertum
EutropiOj pelagi ne taedia longa subirent,
Sed vaga lascivis flueret discursibus aestas: lOO
Vnde tamen tanta sublimes mole redibant^
Ceu vinctos traherent Medos Indumque bibissent.
Ecce autem flavis Gradivus ab usque Gelonis
Arva cruentato repetebat Thracia curru:
Subsidunt Pangaea rotis altaeque sonoro 105
(XX.) IN EVTEOPIVM LIBER SECVNDVS. 73
Stridunt axe nives. Ut vertice constitit Haemi
Femineasque togas pressis conspexit habenis^
Subrisit crudele pater cristisque micantem
Quassavit galeam; tunc implacabile numen
Bellonam adloquitur, quae sanguine sordida vestem 110
IUyricis pingues pectebat stragibus hydros:
^Necdum moUitiae^ necdum^ germana^ mederi
Possumus Eoae? numquam corrupta rigescent
Saecula? Cappadocum tepidis Argaeus acervis
Aestuat; infelix etiamnum pallet Orontes. 115
Dum pereunt^ meminere mali; si corda parumper
Respirare sinas^ nuUo tot funera sensu
Praetereunt: antiqua levis iactura cruoris!
*^Adspicis obscaenum facinus? quid crinibus ora
Protegis? en quales sese diffudit in actus 120
Parva quieSj quantum nocuerunt otia ferri!
Qui caruit bellis^ eunucho traditur annus.
Actum de trabeis esset, si partibus una
Mens foret Hesperiis; rueret derisa vetustas
NuUaque calcati starent vestigia iuris^ 125
Ni memor imperii Stilicho morumque priorum
Turpe relegasset defenso Thybride nomen
Intactamque novo servasset crimine Romam.
IUe dedit portum^ quo se pulsata referret
Maiestas Latii deformataeque secures; 130
IUe dedit fastos^ ad quos Oriente relicto
Confugeret sparsum maculis servilibus aevum.
'^Quam similes haec aula viros! Ad moenia visus
Dirige: num saltem tacita formidine mussant?
Num damnant animo? Plaudentem cerne senatum 135
Et Byzantinos proceres Graiosque Quirites.
patribus plebes^ o digni consule patres!
Quid? quod et armati cessant et nulla virilis
Inter tot gladios sexum reminiscitur ira?
Hucine nostrorum cinctus abiere nepotum? 140
Sic Bruti despectus honos?
"^lgnosce parenti^
74 CLAVDII CLAVDIANI
E/Omule^ quod serus temeratis fascibus ultor
Advenio: iamiam largis haec gaudia faxo
Compensent lacrimis. Quid dudum inflare moraris
Tartaream, Bellona, tubam^ quid stringere falcem^ 145
Qua populos a stirpe metis?" Molire tumultus^
Excute delicias. Thracum Macetumque ruinae
Taedet et in gentes iterum saevire sepultas.
Damna minus consueta move; trans aequora saevas
Verte faces; aliis exordia sume rapinis. 150
Non tibi Ripbaeis bostis quaerendus ab oris^
Non per Caucasias accito turbine valles
Est opus. Ostrogothis colitur mixtisque Gruthungis
Phryx ager: hos parvae poterunt impellere causae
In scelus; ad mores facilis natura reverti. 155
Sic eat: in nostro quando iam milite robur
Torpuit et moUi didicit parere magistro^
Vindicet Arctous violatas advena leges.
Barbara Romano succurrant arma pudori^
Sic fatus clipeo, quantum vix ipse deorum 160
Arbiter infesto cum percutit aegida nimbo^
Intonuit. Responsat Athos Haemusque remugit;
Ingeminat raucum Rhodope concussa fragorem.
Cornua cana gelu mirantibus extulit undis
Hebrus et exanguem glacie timor adligat Histrum. 165
Tunc adamante gravem nodisque rigentibus hastam;
Telum ingens nuUique deo iaculabile, torsit.
Fit late ruptis via nubibus ; iUa per auras \ t^''*' ' j
Tot freta, tot montes uno contenta volatu
Transilit et Phrygiae mediis adfigitur arvis. 170
Sensit humus; gemuit Nysaeo palmite feUx
Hermus et aurata Pactolus inhorruit urna
Totaque summissis fleverunt Dindyma silvis.
Nec dea praemissae stridorem segnius hastae
Consequitur^ centumque vias meditata nocendi 175
Tandem Tarbigilum (Geticae dux improbus alae
149 move] scripsi Birtium secutus; movent.
176 alae] Buhenus; aulae.
(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 75
Hic erat) adgreditur. Viso tum forte redibat
Eutropio vacuus donis^ feritasque dolore ^td^
Creverat et^ teneris etiam quae crimina suadet ^
IngeniiSj Scythicum pectus flammabat egestas. 180
Huic sese vultu simulatae coniugis offert
Mentitoque ferox incedit barbara gressu,
Carbaseos induta sinus: post terga reductas
Vberibus propior mordebat fibula vestes
Inque orbem tereti mitra redeunte capillum 185
Strinxerat et virides flavescere iusserat angues.
Advolat ac niveis reducem complectitur ulnis
Infunditque animo furiale per oscula virus.
Principe quam largo veniat, quas inde reportet
Divitias, astu rabiem motura requirit. 190
IUe iter ingratum^ vanos deflere labores,
Quos super eunuchi fastus, quae probra tulisset.
Continuo secat ungue genas et tempore pandit
Adrepto gemitus:
^I nunc, devotus aratris
Scinde solum positoque tuos mucrone sodales I9a
Ad rastros sudare doce. Bene rura Gruthungus
Excolet et certo disponet sidere vites.
Felices aliae^ quas debellata maritis
Oppida, quas magnis quaesitae viribus ornant
Exuviae, quibus Argivae pulchraeque ministrant 200
Thessalides, famulas et quae meruere Lacaenas.
Me nimium timido, nimium iunxere remisso
Fata viro^ totum qui degener exuit Histrum,
Qui refugit patriae ritus, quem detinet aequi
Gloria concessoque cupit vixisse colonus 205
Quam dominus rapto. Quid pulchra vocabula pigris
Praetentas vitiis? Probitatis inertia nomen^
lustitiae formido subit. Tolerabis iniquam
Pauperiem^ cum tela geras? et flebis inultus^
Cum pateant tantae nuUis custodibus urbes? 210
^Quippe metus poenae. Pridem mos ille vigebat^
Vt meritos colerent impacatisque rebelles
76 CLAVDIl CLAVDIANI
Vrgerent odiis; at nmic^ qui foedera rumpit,
Ditatur; qui servat, eget. Vastator Achivae
Gentis et Epirum nuper populatus inultam 215
Praesidet lUyrico; iam^ quos obsedit, amicos
Ingreditur muros illis responsa daturus,
Quorum coniugibus potitur natosque peremit.
Sic hostes punire solent^ haec praemia solvunt
Excidiis. Cunctaris adhuc numerumque tuorum 220
Respicis exiguamque manum? Tu rumpe quietem:
Bella dabunt socios. Nec te tam prona monerem^
Si contra paterere viros: nunc alter in armis
Sexus et eunucbis se defensoribus orbis
Credidit; bos aquilae Romanaque signa sequuntur. 225
Incipe barbaricae tandem te reddere vitae^
Te quoque iam timeant admirenturque nocentem^ '
Quem sprevere pium. Spoliis praedaque repletus
Cum libeat Romanus eris'.
Sic fata repente
In diram se vertit avem rostroque recurvo 230
Turpis et infernis tenebris obscurior alas
Auspicium veteri sedit ferale sepulcro.
lUe, pavor postquam resoluto corde quievit
Et rigidae sedere comae^ non distulit atrox
lussa deae; sociis, quae viderat, ordine pandit 235
Inritatque sequi. Coniurat barbara pubes
Nacta ducem Latiisque palam descivit ab armis.
Pars Pbrygiae^ Scythicis quaecumque Trionibus alget
Proxima, Bithynos^ solem quae condit^ lonas,
Quae levatj attingit Galatas. Utrimque propinqui 240
Finibus obliquis Lydi Pisidaeque feroces
Continuant australe latus. Gens una fuere
Tot quondam popuH, priscum cognomen et unum
Appellata Pbryges; sed (quid non longa valebit
Permutare dies?) dicti post Maeona regem 245
Maeones. Aegaeos insedit Graecia portus;
Tiiyni Thraces arant^ quae nunc Bithynia fertui",
Nuper ab Oceano GaUorum exercitus ingens
(XX.) m EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 77
IUis ante vagus tandem regionibus haesit
Gaesaque deposuit^ Graio iam mitis amictu^ 250
Pro Rheno poturus Halyn. Dat cuncta vetustas
Principium Plirygibus; nec rex Aegyptius ultra
Restitit^ humani postquam puer uberis expers
In Phrygiam primum laxavit murmura vocem.
Hic cecidit Libycis iactata paludibus olim 255
Tibia^ foedatam cum reddidit umbra Minervam^
Hic et ApoUinea victus testudine pastor
Suspensa memores inlustrat pelle Celaenas.
Quattuor hinc magnis procedunt fontibus amnes
Auriferi; nec miror aquas radiare metallo^ 260
Quae totiens lavere Midan. Diversus ad Austrum
Cursus et Arctoum fluviis mare. Dindyma fundunt
Sangarium, vitrei puro qui gurgite Galli
Auctus Amazonii defertur ad ostia Ponti.
Icarium pelagus Mycalaeaque litora iuncti 265
Marsya Maeanderque petunt; sed Marsya velox,
Dum suus est, flexuque carens iam flumine mixtus
MoUitur, Maeandre^ tuo contraria passus,
Quam Rhodano stimulatus Arar: quos inter aprica
Planities Cererique favet densisque Kgatur 270
Vitibus et glaucae fructus attoUit oUvae,
Dives equis^ feUx pecori pretiosaque picto
Marmore purpureis, caedit quod Synnada, venis.
Talem tum Phrygiam Geticis populatibus uri
Permisere dei. Securas barbarus urbes 275
Inrupit facilesque capi. Spes nuUa salutis^
NuUa fugae: putribus iam propugnacula saxis
Longo corruerant aevo pacisque senecta.
Interea geUdae secretis rupibus Idae
Dum sedet et thiasos spectat de more Cybebe 280
Curetumque alacres ad tympana suscitat enses^
Aurea sanctarum decus inmortale comarum
Defluxit capiti turris summoque vokitus
Vertice crinaUs violatur pulvere murus.
Obstipuere truces omen Corybantes et uno 285
78 CLAVDII CLAVDIANI
Fixa metu tacitas presserunt orgia buxos.
Indoluit genetrix^ tum sic commota profatur:
^Hoc milii iam pridem Lachesis grandaeva canebat
Augurium: Phrygiae casus venisse supremos
Delapsus testatur apex. Heu sanguine qualis 290
Ibit Sangarius quantasque cadavera lenti
Maeandri passura moras! Inmobilis haeret
Terminus^ liaec dudum nato placuere Tonanti.
Par et finitimis luctus^ frustraque Lyaei
Non defensuros implorat Lydia tbyrsos. 295
lamque vale Phrygiae tellus perituraque flammis
Moenia^ conspicuas quae nunc attoUitis arces^
Mox campi nudumque solum! dilecta valete
Flumina! Non vestris ultra bacchabor in antris
Nec iuga sulcabit noster Berecynthia currus'. 800
Dixit et ad tristes convertit tympana planctus.
Labentem patriam sacris ululatibus Attis
Personat et torvi lacrimis maduere leones.
Eutropius, nequeat quamvis metuenda taceri
Clades et trepidus vulgaverit omnia rumor, 305
Ignorare tamen fingit regnique ruinas
Dissimulat: parvam latronum errare catervam,
Ad sontes tormenta magis quam tela parari
Nec duce frangendas iactat^ sed iudice vires:
Vasta velut Libyae venantum vocibus ales 310
Cum premitur calidas cursu transmittit harenas
Inque modum veli sinuatis flamine pennis
Pulverulenta volat; si iam vestigia retro
Clara sonent^ oblita fugae stat lumine clauso
(Ridendum!) revoluta caput creditque latere^ 315
Quem non ipsa videt. Furtim tamen ardua mittit
Cum donis promissa novis, si forte rogatus
Desinat. IUe semel nota dulcedine praedae
Se famulo servire negat, nec grata timentum
Munera; militiam nuUam nec prima superbus 320
Cingula dignari; nam quis lion consule tali
Vilis honos?
(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 79
Postquam precibus mitescere nuUis,
Non auro cessisse videt creberque recurrit
Nuntius incassum nec spes iam foederis extat:
Tandem consilium belli confessus agendi 325
Ad sua tecta vocat. luvenes venere protervi
Lascivique senes, quibus est insignis edendi
Gloria corruptasque dapes variasse decorum^
Qui ventrem invitant pretio traduntque palato
Sidereas lunonis aves et si qua loquendi 330
Gnara coloratis viridis defertur ab Indis^ j^
Quaesitos trans regna cibos, quorumque profundam
Ingluviem non Aegaeus, non alta Propontis,
Non freta longinquis Maeotia piscibus explent.
Vestis odoratae studium; laus maxima risum 335
Per vanos movisse sales minimeque viriles
Munditiae; compti vultus; onerique vel ipsa
Serica. Si Chunus feriat^ si Sarmata portas,
SoUiciti scaenae; Romam contemnere sueti
Mirarique suas, (quas Bosphorus obruat!), aedes;
Saltandi dociles aurigarumque periti. 341
Pars humili de plebe duces; pars compede suras
Cruraque signati nigro liventia ferro
lura regunt, facies quamvis inscripta repugnet
Seque suo prodat titulo. Sed prima potestas 345
Eutropium praefert Hosio subnixa secundo.
Dulcior hic sane cunctis prudensque movendi
luris et admoto qui temperet omnia fumo,
Fervidus, accensam sed qui bene decoquat iram.
Considunt apices gemini dicionis Eoae^ 350
Hic cocuSj hic leno^ defossi verbere terga,
Servitio^ non arte pares, hic saepius emptus,
Alter ad Hispanos nutritus verna penates.
Ergo ubi coUecti proceres^ qui rebus in artis
Consulerent tantisque darent solacia morbis, 355
Obliti subito Phrygiae bellisque relictis
340 obruat] Birtms; obruit; horruit.
80 CLAVDII CLAVDIANI
Ad solitos coepere iocos et iurgia circi
Tendere. Nequiquam magna confligitur ira,
Quis melius vibrata puer vertigine moUi
Membra rotet^ verrat quis marmora crine supino? 360
Quis magis enodes laterum detorqueat artus^
Quis voci digitos, oculos quis moribus aptet?
Hi tragicos meminere modos; his fabula Tereus^
His necdum commissa choro cantatur Agaue.
Increpat Eutropius: non haec spectacula tempus 365
Poscere; nunc alias armorum incumbere curas;
Se satis Armenio fessum pro limite cingi
Nec tantis unum subsistere posse periclis;
Ignoscant senio, iuvenes ad proelia mittant — :
Qualis pauperibus nutrix invisa puellis 370
Adsidet et tela communem quaerere victum
Rauca monet; festis illae lusisse diebus
Orant et positis aequaevas visere pensis^
Irataeque operi iam lasso poUice fila
Turbant et teneros detergent stamine fletus. 375
Emicat extemplo cunctis trepidantibus audax
Crassa mole Leo^ quem vix Cyclopia solum
Aequatura fames^ quem non ieiuna Celaeno
Vinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis.
Acer in absentes linguae iactator, abundans 380
Corporis exiguusque animi, doctissimus artis
Quondam lanificae, moderator pectinis unci.
Non alius lanam purgatis sordibus aeque
Praebuerit calathis^ similis nec pinguia quisquam
Vellera per tenues ferri producere rimas. 385
Tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat,
Non septem vasto quatiens umbone iuvencos,
Sed^ quam perpetuis dapibus pigroque sedili
Inter anus interque colos oneraverat, alvum.
Adsurgit tandem vocemque expromit anhelam: 390
^Quisnovus hictorpor^ socii? quonam usque sedemus
Femineis clausi thalamis patimurque periclum
Gliscere desidia? Graviorum turba malorum
(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 81
Texitur^ ignavis trahimus dum tempora votis.
Me petit hic sudor. Numquam mea dextera segnis
Ad ferrum. Paveat tantum Tritonia coeptis^ 396
Inceptum peragetur opus. lam cuncta furorem
Qui gravat^ efficiam leviorem pondere lanae;
Tarbigilum timidum desertoresque Gruthungos
Vt miseras populabor oves et pace relata 400
Pristina restituam Phrygias ad stamina matres.'
His dictis iterum sedit; fit plausus et ingens
Concilii clamor^ qualis resonantibus olim
Exoritur caveis^ quotiens crinitus ephebus
Aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit. 405
Protinus excitis iter inremeabile signis
Adripit infaustoque iubet bubone moveri
Agmina Mygdonias mox impletura volucres.
Pulcher et urbanae cupiens exercitus umbrae^
Adsiduus ludis^ avidus splendere lavacris 410
Nec soles imbresve pati multumque priori
Dispar^ sub clipeo Thracum qui ferre pruinas^
Dum Stilicho regeret^ nudoque hiemare sub axe
Sueverat et duris haurire bipennibus Hebrum.
Cum duce mutatae vires. Byzantia robur 415
Fregit luxuries Ancyranique triumphi.
Non peditem praecedit eques; non commoda castris
Eligitur regio; vicibus custodia nuUis
Advigilat vallo; non explorantur eundae
Vitandaeque viae; nuUo se cornua flectunt 420
Ordine: confusi passim per opaca vagantur
Lustra^ per ignotas angusto tramite valles.
Sic vacui rectoris equi^ sic orba magistro
Pertur in abruptum casu^ non sidere puppis;
Sic ruit in rupes amisso pisce sodali 425
Belua^ sulcandas qui praevius edocet undas
Inmensumque pecus parvae moderamine caudae
Temperat et tanto coniungit foedera monstro;
lUa natat rationis inops et caeca profundi;
lam brevibus deprensa vadis ignara reverti 430
Clavdiani Opp., ed. Koch. 6
82 CLAVDII CLAVDIANI
Palpitat et vanos scopulis inlidit hiatus.
Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis
Spe nutrire leves improvisusque repente^
Dum gravibus marcent epulis liostique catenas
Inter vina crepant^ largo sopita Lyaeo 435
Castra subit. Pereunt alii^ dum membra cubili
Tarda levant; alii leto iunxere soporem;
Ast alios vicina palus sine more ruentes
Excipit et cumulis inmanibus aggerat undas.
Ipse Leo damma cervoque fugacior ibat 440
Sudanti tremebundus equo: qui pondere postquam
Decidit^ implicitus limo cunctantia pronus
Per vada reptabat. Caeno subnixa tenaci
Mergitur et pingui suspirat corpore moles
More suis^ dapibus quae iam devota futuris 445
Turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco
Armatur cingitque sinus secumque volutat^
Quas figat verubus partes^ quae frusta calenti
Mandet aquae quantoque cutem distendat echino:
Flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu; 450
Contexit varius penetrans Calcliedona nidor.
Ecce levis frondes a tergo concutit aura:
Credit tela Leo; valuit pro vulnere terror
Implevitque vicem iaculi^ vitamque nocentem
Integer et sola formidine saucius efflat. 455
Quis tibi tractandos pro pectine^ degener^ enses,
Quis solio campum praeponere suasit avito?
Quam bene texentum laudabas carmina tutus
Et matutinis pellebas frigora mensis!
Hic miserande iaces; liic^ dum tua vellera vitas, 460
Tandem fila tibi neverunt ultima Parcae.
lam vaga pallentem densis terroribus aulam
Fama quatit; stratas acies^ deleta canebat
Agmina, Maeonios foedari caedibus agros^
Pamphylos Pisidasque rapi. Metuendus ab omni 465
Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum
In GalataSj modo Bithynis incumbere fertur.
(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS. 83
Sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro^
Sunt qui correptis ratibus terraque marique
Adventare ferant; geminantur vera pavoris 470
Ingenio: longe spectari puppibus urbes
AccensaSj lucere fretum ventoque citatas
Omnibus in pelago velis haerere favillas.
Hos inter strepitus funestior advolat alter
Nuntius: armatam rursus Babylona minari 475
Rege novo; resides Parthos ignava perosos
Otia Romanae finem iam quaerere paci.
Rarus apud Medos regum cruor; unaque cuncto
Poena manet generi: quamvis crudelibus aeque
Paretur dominis. Sed quid non audeat annus 480
Eutropii? socium nobis fidumque Saporem
Perculit et Persas in regia vulnera movit
Rupturasque fidem^ leto pars ne qua vacaret,
Eumenidum taedas trans flumina Tigridis egit.
Tum vero cecidere animi tantisque procellis 485
Deficiunt. Saepti latrantibus undique bellis
Infensos tandem superos et consulis omen
Agnovere sui^ nec iam revocabile damnum
Eventu stolido serum didicere magistro.
Namque ferunt geminos uno de semine fratres 490
lapetionidas generis primordia nostri
Dissimili finxisse manu: quoscumque Prometheus
Excoluit multumque innexuit aethera limo^
Hi longe ventura notant dubiisque parati
Casibus occurrunt fabro meliore politi. 495
Deteriore luto pravus quos edidit auctor^
Quem merito Grai perhibent Epimethea vates^
Et nihil aetherii sparsit per membra vigoris,
Hi pecudum ritu non impendentia vitant
Nec res ante vident^ accepta clade queruntur 500
Et seri transacta gemunt.
lam sola renidet
489 serum] Birtius ; renim.
6*
84 CLAVDII CLAYDIANI
Iii Stilichone salus, et cuius semper acerbum
Ingratumque sibi factorum conscius horror
Credidit adventum^ quem si procedere tantum
Alpibus audissent^ mortem poenasque tremebant^ 505
lam cuncti venisse volunt^ scelerumque priorum
Paenitet; hoc tantis bellorum sidus in undis
Sperant^ hoc pariter iusti sontesque precantur:
Ceu pueri^ quibus alta pater trans aequora merces
Devehit^ intenti ludo studiisque soluti 510
Latius amoto passim custode vagantur;
Si gravis auxilio vacuas invaserit aedes
Vicinus laribusque suis proturbet inultos^
Tum demum patrem implorant et nomen inani
Voce cient frustraque oculos ad litora tendunt. 515
Omnes supplicio dignos letoque fatentur,
Qui se tradiderint famulis Stilichone relicto.
Mutati stupuere diu sensuque reducto
Paulatim proprii mirantur monstra furoris
Avertuntque oculos (proiectis fascibus horret 520
Lictor et infames labuntur sponte secures):
Quales Aonio Thebas de monte reversae
Maenades infectis Pentheo sanguine thyrsis^
Cum patuit venatus atrox matrique rotatum
Conspexere caput^ gressus caligine iigunt 525
Et rabiem desisse dolent. Quin protinus ipsa
Tendit ad Italiam supplex Aurora potentem
Non radiis redimita comam^ non flammea vultu
Nec croceum vestita diem; stat livida luctu^
Qualis erat^ Phrygio tegeret cum Memnona busto.
Quam simul agnovit Stilicho nec causa latebat^ 531
Restitit; illa manum victricem amplexa moratur
Altaque vix lacrimans inter suspiria fatur:
"^Tantane te nostri ceperunt taedia mundi?
Sic me ludibrium famulis risumque relinquis 535
Dux quondam rectorque meus? solamque tueris
Hesperiam? domiti nec te post bella tyranni
Cernere iam licuit? Sic te victoria nobis
(XX.) IN EVTROPIVM LIBER SECVJSIDVS. 85
Eripuit Gallisque dedit? Rufinus origo
Prima mali: geminas inter discordia partes 540
Hoc auctore fuit. Sed iam maiora moventi
Occurrit iusta rediens exercitus ira^
Fortis adhuc ferrique memor. Brevis inde reluxit
Falsaque libertas; rursum Stilichonis habenis
Sperabam me posse regi. Pro caeca futuri 545
Gaudia! Fraterno coniungi coeperat orbis
Imperio (quis enim tanto terrore recentis
Exempli paribus sese committeret ausis?)^
Cum subito (monstrosa mitii turpisque relatu
Fabula) Rufini castratus prosilit lieres^ 550
Et similes iterum luctus Fortuna reduxit^
Vt solum domini sexum mutasse viderer.
^Hic primum tbalami claustris delicta tegebat
Clam timideque iubens; erat invidiosa potestas^
Sed tamen eunucbi^ necdum sibi publica iura 555
Sumere nec totas audebat vertere leges.
At postquam pulsisque bonis et faece retenta
Peiores legit socios dignusque satelles
Hinc Hosius stetit^ inde Leo, fiducia crevit
Regnandique palam flagravit aperta libido. 560
Patricius^ consul maculat quos vendit honores^
PIus maculat quos ipse gerit. lam signa tubaeque
MoIIescuntj ipsos ignavia fluxit in enses.
Exultant merito gentes facilisque volenti
Praeda sumus. lam Bistoniis Haemoque nivali 565
Vastior expulsis Oriens squalescit aratris.
Ei mihi^ quas urbes et quanto tempore Martis
Ignaras uno rapuerunt proelia cursu!
Nuper ab extremo veniens equitatus Araxe
Terruit Antiochi muros^ ipsumque decorae 570
Paene caput Syriae flammis hostilibus arsit.
Vtque gravis spoliis nulloque obstante profunda
Laetus caede redit^ sequitur mucrone secundo
Continuum vulnus; nec iam mihi Caucasus hostes
Nec -mittit gelidus Phasis; nascuntur in ipso 575
86 CLAVDII CLAVDIANI IN EVTROPIVM LIBER SECVNDVS.
Bella sinu. Legio pridem Romana Gruthungi^
lura quibus victis dedimus^ quibus arva domusque
Praebuimus^ Lydos Asiaeque uberrima vastant
Ignibus et si quid tempestas prima reliquit.
Nec vi nec numero freti; sed inertia nutrit 580
Proditioque ducum^ quorum per crimina miles
Captivis dat terga suis^ quos teste subegit
Danuvio, partemque timet qui reppulit omnes.
^Aula choris epulisque vacat nec perdita curat,
Dum superest aliquid. Ne quid tamen orbe reciso
Venditor amittat^ provincia quaeque superstes 586
Dividitur geminumque duplex passura tribunal
Cogitur alterius pretium sarcire peremptae.
Sic mihi restituunt populos; hac arte reperta
Rectorum numerum terris pereuntibus augent. 590
^ln te iam spes una mihi. Pro fronde Minervae
Has^ Stilicho^ tendo lacrimas: succurre ruenti^
Eripe me tandem^ servilibus eripe regnis.
Neve adeo cunctos paucorum crimine damnes
Nec nova tot meritis offensa prioribus obstet. 595
lamiam flecte animum. Suprema pericula semper
Dant veniam culpae. Quamvis iratus et exul
Pro patriae flammis non distulit arma Camillus.
Nec te subtrahimus Latio; defensor utrique
Sufficis. Armorum liceat splendore tuorum 600
In commune frui; clipeus nos protegat idem
Vnaque pro gemino desudet cardine virtus.'
592 Stilicbo, tendo] Birtins; tibi protendo.
FESCENNINA
^ DE NVPTIIS HONORII AVGVSTL
I. (XI.)
Princeps corusco sidere pulchrior,
Parthis sagittas tendere doctior,
Eques Gelonis imperiosior,
Quae digna mentis laus erit arduae?
Quae digna formae laus erit igneae? 5
Te Leda mallet quam dare Castorem;
Praefert Achilli te proprio Thetis;
Victum fatetur Delos ApoUinem;
Credit minorem Lydia Liberum.
Tu cum per altas impiger ilices 10
Freno citatum cornipedem reges
Ludentque ventis instabiles comae^
Telis iacebunt sponte tuis ferae
Gaudensque sacris vuhieribus leo
Admittet hastam morte superbior. 15
Venus reversum spernit Adonidem^
Damnat reductum Cynthia Virbium.
Cum post labores sub platani voles
Virentis umbra vel gelido specu
Torrentiorem fallere Sirium 20
Et membra somno fessa resolveris:
quantus uret tum Dryadas calor!
Quot aestuantes ancipiti gradu
Furtiva carpent oscula Naides!
11 Freno] Heimhis; praedo, praeda.
88 CLAYDII CLAVDIANI
Quis vero acerbis horridior Scytliis, 25
Quis beluarum corde furentior^
Qui^ cum micantem te prope viderit^
Non optet ultro servitium pati^
Qui non catenas adripiat libens
CoUoque poscat vincula libero? 30
Tu si nivalis per iuga Caucasi
Saevas petisses pulcber Amazonas,
Peltata pugnas desereret cohors
Sexu recepto; patris et inmemor ^
Inter frementes Hippolyte tubas 35
Strictam securim languida poneret
Et seminudo pectore cingulum
Forti negatum solveret Herculi^
Bellumque solus conficeret decor.
Beata^ quae te mox faciet virum 40
Primisque sese iunget amoribus.
IL (XII.)
Age cuncta nuptiali
Redimita vere tellus
Celebra toros eriles;
Omne nemus cum fluviis^
Omne canat profundum. 5
Ligures favete campi^
Veneti favete montes^
Subitisque se rosetis
Vestiat Alpinus apex
Et rubeant pruinae. 10
Atbesis strepat choreis
Calamisque flexuosus
Leve Mincius susurret
Et Padus electriferis
Admoduletur alnis; 15
Epulisque iam repleto
11. (XII.) FESCENNmA DE NVPTIIS HONORII AYGVSTI. 89
Resonet Quirite Thybris
Dominique laeta votis
Anrea septemgeminas
Roma coronet arces. 20
Procul audiant Hiberi^
Fluit unde semen aulae^
Vbi plena laurearum
Imperio feta domus
Vix numerat triumphos. 25
Habet hinc patrem maritus^
Habet binc puella matrem
Geminaque parte ductum
Caesareum flumineo
Stemma recurrit ortu. 30
Decorent yirecta Baetim^
Tagus intumescat auro
Generisque procreator
Sub yitreis Oceanus
Luxurietur antris. 35
Oriensque regna fratrum
Simul Occidensque plaudat;
Placide iocentur urbes^
Quaeque novo quaeque nitent
Deficiente Phoebo. 40
Aquiloniae procellae^
Rabidi tacete Cauri^
Taceat sonorus Auster.
Solus ovantem Zepbyrus
Perdominetur annum. 45
III. (XIII.)
Solitas galea fulgere comas^
Stilicbo^ moUi necte corona.
Cessent litui saevumque procul
Martem felix taeda releget.
90 CLAVDII CLAVDIANl
Tractus ab aula rursus in aulam 5
Redeat sanguis. Patris officiis
lunge potenti pignora dextra.
Gener Augusti pridem fueras^
Nunc rursus eris socer Augusti.
Quae iam rabies livoris erit? 10
Vel quis dabitur color invidiae?
Stilicho socer est^ pater est Stilicho.
IV. (XIV.)
AttoUens thalamis Idalium iubar
Dilectus Veneri nascitur Hesperus.
lam nuptae trepidat soUicitus pudor^
lam produnt lacrimas flammea simplices.
Ne cessa^ iuvenis^ comminus adgredi^ 5
Impacata licet saeviat unguibus.
Non quisquam fruitur veris odoribus
Hyblaeos latebris nec spoliat favos,
Si fronti caveat^ si timeat rubos;
Armat spina rosas^ mella tegunt apes. 10
Crescunt difficili gaudia iurgio
Accenditque magis^ quae refugit, Venus.
Quod flenti tuleris^ plus sapit osculum.
Dices "^o!' quotiens^ '^hoc mihi dulcius
Quam flavos deciens vincere Sarmatas!' 15
Adspirate novam pectoribus fidem
Mansuramque facem tradite sensibus.
Tam iunctis manibus nectite vincula^
Quam frondens hedera stringitur aesculus,
Quam lento premitur palmite populus^ 20
Et murmur querula blandius alite
Linguis adsiduo reddite mutuis.
Et labris animum conciliantibus
Alternum rapiat somnus anhelitum.
Amplexu caleat purpura regio 25
IV. (XIV.) FESCENNINA DE NVPTIIS HONORII AVG VSTI. 91
Et vestes Tyrio sanguine fulgidas
Alter virgineus nobilitet cruor.
Tum victor madiclo prosilias toro
Nocturni referens vulnera proelii.
Ducant pervigiles carmina tibiae 30
Permissisque iocis turba licentior
Exultet tetricis libera legibus.
Passim cum ducibus ludite milites^
Passim cum pueris ludite virgines.
Haec vox aetlieriis insonet axibus^ 35
Haec vox per populos, per mare transeat:
^Formosus Mariam ducit Honorius'.
EPITHALAMIVM
DE NVPTIIS HONORII AVGVSTL
PRAEFATIO.
(IX.)
Surgeret in thalamum ducto cum Pelion arcu
Nec caperet tantos hospita terra deos,
Cum socer aequoreus numerosaque turba sororum
Certarent epulis continuare dies
Praeberetque lovi communia pocula Chiron^ 5
MoUiter obliqua parte refusus equi^
Peneus gelidos mutaret nectare fontes,
Oetaeis fluerent spumea yina iugis:
Terpsichore facilem lascivo poUice movit
Barbiton et moUes duxit in antra choros. 10
Carmina nec superis nec dispUcuere Tonanti^
Cum teneris nossent congrua vota modis.
Centauri Faunique negant. Quae flectere Rhoeton^
Quae rigidum poterant plectra movere Pholum?
Septima lux aderat caelo totiensque renato 15
Viderat exactos Hesperus igne choros:
Tum Phoebus^ quo saxa domat^ quo pertrahit ornos,
Pectine temptavit nobiUore lyram
Venturumque sacris fidibus iam spondet AchiUem,
lam Phrygias caedes^ iam Simoenta canit. 20
Frondoso strepuit feUx Hymenaeus Olympo;
Reginam resonant Othrys et Ossa Thetim.
k
(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 93
EPITHALAMIVM.
(X.)
Hauserat insolitos promissae virginis ignes
Augustus primoque rudis flagraverat aestu;
Nec novus unde calor nec quid suspiria vellent^
Noverat incipiens et adhuc ignarus amandi.
Non illi venator equus^ non spicula curae^ 5
Non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat
In vulnus^ quod fixit Amor. Quam saepe meduUis
Erupit gemitus! quotiens incanduit ore
Confessus secreta rubor nomenque beatum
Iniussae scripsere manus! lam munera nuptae 10
Praeparat et pulcbros^ Mariae sed luce minores
Eligit ornatus^ quidquid venerabilis olim
Livia divorumque nurus gessere superbae.
Incusat spes aegra moras longique videntur
Stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe. 15
Scyria sic tenerum virgo flammabat Achillem
Fraudis adhuc expers bellatricesque docebat
Ducere fila manus et^ mox quos harruit Ide,
Thessalicos roseo nectebat poUice crines.
Haecetiam queritur secum: "^Quonam usque verendus
Cunctatur mea vota socer? quid iungere differt, 21
Quam pepigit^ castasque preces implere recusat?
Non ego luxuriem regum moremque secutus
Quaesivi vultum thalamis^ ut nuntia formae
Lena per innumeros iret pictura penates, 25
Nec variis dubium thalamis laturus amorem
Ardua commisi falsae conubia cerae.
Non rapio praeceps aUenae foedera taedae,
Sed quae sponsa mihi pridem patrisque reUcta
Mandatis uno materni sanguinis ortu 30
Communem partitur avum. Fastidia supplex
Deposui gessique procum; de limine sacro
Oratum misi proceres, qui proxima nobis
94 CLAVDII CLAVDIANI
lura tenent. Fateor^ Stilicho^ non parva poposci,
Sed certe mereor princeps hoc principe natus, 35
Qui sibi te generum fraterna prole revinxit^
Cui Mariam debes. Faenus mihi solve paternum,
Redde suos aulae. Mater fortasse rogari
MoUior. patrui germen^ cui nominis heres
Successi, sublime decus torrentis Hiberi^ 40
Stirpe soror^ pietate parens^ tibi creditus infans
Inque tuo crevi gremio^ partuque remoto
Tu potius Flaccilla mihi. Quid dividis ergo
Pignora? quid iuveni natam non reddis alumno?
Optatusne dies aderit? dabiturne iugalis 45
Nox umquam?'
Tali solatur vubiera questu.
Risit Amor placidaeque volat trans aequora matri
Nuntius et totas iactantior explicat alas.
Mons latus lonium Cypri praeruptus obumbrat^
Invius humano gressu^ Phariumque cubile 50
Proteos et septem despectat cornua Nili.
Hunc venti pulsare timent, hunc laedere nimbi, 53
Hunc neque candentes audent vestire pruinae. 52
Luxuriae Venerique vacat. Pars acrior anni
Exulat; aeterni patet indulgentia veris. 55
In campum se fundit apex; hunc aurea saepes
Circuit et fulvo defendit prata metallo.
Mulciber^ ut perhibent^ his oscula coniugis emit
Moenibus et tales uxorius obtulit arces.
Intus rura micant, manibus quae subdita nuUis 60
Perpetuum florent^ Zephyro contenta colono^
Vmbrosumque nemus^ quo non admittitur ales^
Ni probet ante suos diva sub iudice cantus:
Quae placuitj fruitur ramis; quae victa^ recedit.
Vivunt in Venerem frondes omnisque vicissim 65
Felix arbor amat; nutant ad mutua palmae
Foedera^ populeo suspirat populus ictu
52 post 53 transposui.
(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTIIS HONOHII AVGVSTI. 95
Et platani platanis alnoque adsibilat alnus.
Labuntur gemini fontes^ hic dulcis^ amarus
Alter^ et infusis corrumpunt mella venenis^ 70
Vnde Cupidineas armari fama sagittas.
Mille pharetrati ludunt in margine fratres^
Ore pares^ aevo similes^ gens moUis Amorum.
Hos Nymphae pariunt^ illum Venus aurea solum
Edidit. Ille deos caelumque et sidera cornu 75
Temperat et summos dignatur figere reges;
Hi plebem feriunt. Nec cetera numina desunt:
Hic habitat nullo constricta Licentia nodo
Et flecti faciles Irae vinoque madentes
Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum 80
Pallor et in primis titubans Audacia furtis
lucundique Metus et non secura Voluptas;
Et lasciva volant levibus Periuria ventis.
Quos inter petulans alta cervice luventas
Excludit Senium luco. 85
Procul atria divae
Permutant radios silvaque obstante virescunt.
Lemnius haec etiam gemmis extruxit et auro
Admiscens artem pretio trabibusque smaragdi
Supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.
Beryllo paries et iaspide lubrica surgunt 90
Limina despectusque solo calcatur achates.
In medio glaebis redolentibus area dives
Praebet odoratas messes-, hic mitis amomi^
Hic casiae matura seges^ Panchaeaque turgent
Cinnama^ nec sicco frondescunt vimina costo 95
Tardaque sudanti prorepunt balsama rivo.
Quo postquam delapsus Amor longasque peregit
Penna vias^ alacer passuque superbior intrat.
Caesariem tunc forte Venus subnixa corusco
Fingebat solio. Dextra laevaque sorores 100
Stabant Idaliae: largos haec nectaris imbres
Inrigat^ haec morsu numerosi dentis eburno
Multifidum discrimen arat; sed tertia retro
96 CLAVDII CLAVDIANI
Dat varios nexus et iusto dividit orbes
Ordinej neglectam partem studiosa relinquens: 105
Plus error decuit. Speculi nec vultus egebat
ludicio; similis tecto monstratur in omni
Et rapitur, quocumque videt, dum singula cernit^
Seque probat. Nati venientis conspicit umbram
Ambrosioque sinu puerum complexa ferocem iio
"^Quid tantum gavisus?' ait; ^quae proelia sudas
Improbe? quis iacuit telis? Iterumne Tonantem
Inter Sidonias cogis mugire iuvencas?
An Titana domas? an pastoralia Lunam
Rursus in antra vocas? Durum magnumque videris
Debellasse deum'. 116
Suspensus in oscula matris
IUe refert: ^Laetare^ parens; inmane tropaeum
RettulimuSj nostrum iam sensit Honorius arcum.
Scis Mariam patremque ducem^ qui cuspide Grallos
Italiamque fovet^ nec te praeclara Serenae 120
Fama latet. Propera; regalibus adnue votis:
lunge toros.^
Gremio natum Cytlierea removit
Et crines festina ligat peplumque fluentem
Adlevat et blando spirantem numine ceston
Cingitur^ impulsos pluviis quo mitigat amnes^ 125
Quo mare^ quo ventos irataque fulmina solvit.
Vt stetit ad litus^ parvos adfatur alumnos:
^Heus! quis erit^ pueri^ vitreas qui lapsus in undas
Huc rapidum Tritona vocet^ quo vecta per altum
Deferar? Haud umquam tanto mihi venerit usu. 130
Sacri^ quos petimus, thalami. Pernicius omnes
Quaerite^ seu concba Libycum circumsonat aequor,
Aegaeas seu frangit aquas. Quicumque repertum
Duxerit^ aurata donabitur ille pbaretra.^
Dixerat et sparsa diversi plebe feruntur 135
135 sparsa diversi] ex cod. Vat. Livinei; sparsi diversa,
sparsi divisa, pars adversi de.
(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 97
Exploratores pelagi. Sub fluctibus ibat
Carpathiis Triton obluctantemque petebat
Cymothoen. Timet illa ferum seseque sequenti
Subripit et duris elabitur uda lacertis.
^Heus'^ inquit speculatus Amor, ^non vestra sub imis
Furta tegi potuere vadis. Accingere nostram i4i
Vecturus dominam: pretium non vile laboris
Cymothoen facilem^ quae nunc detrectat, habebis.
Hac mercede veni.'
Prorupit gurgite torvus
Semifer; undosi verrebant brachia crines; 145
Hispida tendebant bifido vestigia cornu^
Qua pistrix commissa viro. Ter pectora movit;
lam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.
Vmbratura deam retro sinuatur in arcum
Belua; tum vivo squalentia murice terga 150
Purpureis moUita toris: hoc navigat antro
Fulta Venus; niveae delibant aequora plantae.
Prosequitur volucer late comitatus Amorum
TranquiUumque choris quatitur mare. Serta per omnem
Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit 155
Leucothoe^ frenatque rosis delphina Palaemon;
Alternas violis Nereus interserit algas;
Canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis.
Nec non et variis vectae Nereides ibant
Audito rumore feris (hanc pisce voluto 160
Sublevat Oceani monstrum Tartesia tigris;
Hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas
Trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae
Innatat; haec viridem trahitur complexa iuvencum)
Certatimque novis onerant conubia donis. 165
Cingula Cymothoe^ rarum Galatea monile
Et gravibus Psamathe bacis diadema ferebat
Intextum^ Rubro quas legerat ipsa profundo.
Mergit se subito vellitque corallia Doto:
167 Psamathe] Birtius; spatale, pigmea.
Clavdiani Opp., ed. Koch.
98 CLAVDII CLAVDIANI
Vimen erat dum stagna subit; processerat undis: 170
Gemma fuit.
Nudae Venerem cinxere catervae
Plaudentesque simul tali cum voce sequuntur:
^Hos Mariae cultus^ haec munera nostra precamur
Reginae regina feras. Dic talia numquam
Promeruisse Thetim nec cum soror Amphitrite 175
Nostro nupta lovi. Devotum sentiat aequor^
Agnoscat famulum virgo Stilichonia pontum.
Victrices nos saepe rates classemque paternam
VeximuSj attritis cum tenderet ultor Achivis.'
lam Ligurum terris spumantia pectora Triton 180
Adpulerat lassosque fretis extenderat orbes.
Continuo sublime volans ad moenia Gallis
Condita, lanigeri suis ostentantia pellem,
Pervenit. Adventu Veneris pulsata recedunt
Nubila^ clarescunt puris Aquilonibus Alpes. 185
Laetitiae causas ignorat dicere miles
Laetaturque tamen; Mavortia signa rubescunt
Ploribus et subitis animantur frondibus hastae.
lUa suum dictis adfatur talibus agmen:
"^Gradivum, nostri comites^ arcete parumper, 190
Vt soli vacet aula mihi. Procul igneus horror
Thoracum^ gladiosque tegat vagina minaces.
Stent bellatrices aquilae saevique dracones;
Fas sit castra meis hodie succumbere signis.
Tibia pro lituis et pro clangore tubarum 195
MoUe lyrae festumque canant. Epulentur ad ipsas
Excubias; mediis spirent crateres in armis.
Laxet terribiles maiestas regia fastus
Et sociam plebem non indignata potestas
Confundat turbae proceres. Solvantur habenis 200
Gaudia nec leges pudeat ridere severas.
^Tu festas^ Hymenaee, faces^ tu^ Gratia^ flores
Elige, tu geminaSj Concordia^ necte coronas.
Vos, pennata cohors^ quocumque vocaverit usus^
Divisa properate manu^ neu marceat uUa 205
(X.) EPITHALAMIVM DE NVPTIIS HONORII AVGVSTI. 99
Segnities: alii funalibus ordine ductis
Plurima yenturae suspendite lumina nocti-,
Hi nostra nitidos postes obducere myrto
Contendant; pars nectareis adspergite tecta
Fontibus et flamma lucos adolete Sabaeos; 210
Pars infecta croco velamina lutea Serum
Pandite Sidoniasque solo prosternite vestes.
Ast alii thalamum docto componite textu;
Stamine gemmato picturatisque columnis
Aedificetur apex^ qualem non Lydia dives 215
Erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo
Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.
IUic exuvias omnes cumulate parentum:
Quidquid avus senior Mauro vel Saxone victis,
Quidquid ab innumeris socio Stilictione tremendus 220
Quaesivit genitor bellis^ quodcumque Gelonus
Armeniusve dedit; quantum crinita sagittis
Attulit extremo Meroe circumflua Nilo;
Misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,
Cum supplex emeret Romanam Parthia pacem. 225
Nobilibus gazis opibusque cubilia surgant
Barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos.'
Sic ait et sponsae petit improvisa penates.
Illa autem secura tori taedasque parari
Nescia divinae fruitur sermone parentis 230
Maternosque bibit mores exemplaque discit
Prisca pudicitiae Latios nec volvere libros
Desinit aut Graios^ ipsa genetrice magistra^
Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus
Aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho 235
(Sic Triviam Latona monet; sic mitis in antro
Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):
Cum procul augeri nitor et iucundior aer
Attonitam lustrare domum fundique comarum
Gratus odor. Mox vera fides numenque refulsit. 240
Cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae,
Nimc flavam niveo miratur vertice matrem.
100 CLAVDII CLAVDIANI
Haec modo crescenti^ plenae par altera lunae:
Adsurgit ceu forte minor sub matre virenti
Laurus et ingentes ramos olimque futuras 245
Promittit iam parva comas; vel flore sub uno
Ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:
Haec largo matura die saturataque vernis
Roribus indulget spatio; latet altera nodo
Nec teneris audet foliis admittere soles. 250
Adstitit et blande Mariam Cytherea salutat:
^Salve sidereae proles augusta Serenae^
Magnorum suboles regum parituraque reges.
Te propter Paphias sedes Cyprumque reliqui,
Te propter libuit tantos explere labores 255
Et tantum transnare maris^ ne vilior ultra
Privatos paterere lares neu tempore longo
Dilatos iuvenis nutriret Honorius ignes.
Accipe fortunam generis^ diadema resume,
Quod tribuas natis^ et in haec penetralia rursus, 260
Vnde parens progressa^ redi. Fac nuUa subesse
Vincula cognatae: quamvis aliena fuisses
Principibus, regnum poteras hoc ore mereri.
Quae propior sceptris facies? qui dignior aula 264
Vultus erit? Non labra rosae^ non coUa pruinae^
Non crines aequant violae^ non lumina fiammae.
Quam iuncti leviter sese discrimine confert
Vmbra supercilii! miscet quam iusta pudorem
Temperies nimio nec sanguine candor abundat!
Aurorae vincis digitos umerosque Dianae; 270
Ipsam iam superas matrem. Si Bacchus amator
Dotali potuit caelum signare corona^
Cur nuUis virgo redimitur pulchrior astris?
lam tibi moHtur steUantia serta Bootes
Inque decus Mariae iam sidera parturit aether. 275
digno nectenda viro tantique per orbem
Consors imperii! iam te venerabitur Hister;
Nomen adorabunt popuU; iam Rhenus et AUois
Serviet; ^i^^^^dii^i^.^gina Sygambros.
f/ e,
> s^^ 'o \\ nOLLECT'
(X.) EPITHALAMIVMDEKVPTIISHONORIIAVGVSTL 101
Quid numerem gentes Atlanteosque recessus 280
Oceani? toto pariter donabere mundo/
Dixit et ornatus^ dederant quos nuper ovantes
NereideSj coUo membrisque micantibus aptat.
Ipsa caput distinguit acu^ substringit amictus;
Flammea virgineis accommodat ipsa capillis. 285
Ante fores iam pompa sonat^ pilentaque sacra
Praeradiant ductura nurum. Calet obvius ire
lam princeps tardumque cupit discedere solem:
Nobilis haud aliter sonipes^ quem primus amoris
SoUicitavit odor^ tumidus quatiensque decoras 290
Curvata cervice iubas Pharsalia rura
Pervolat et notos hinnitu flagitat amnes
Naribus accensis; mulcet fecunda magistros
Spes gregis et pulcbro gaudent armenta marito.
Candidus interea positis exercitus armis 295
Exultat socerum circa; nec signifer uUus
Nec miles pluviae flores dispergere ritu
Cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.
Haec quoque velati lauro myrtoque canebant:
^Dive parens^ seu te complectitur axis Olympi,
Seu premis Elysias animarum praemia valles, 301
En promissa tibi Stilicho iam vota peregit;
lam gratae rediere vices; cunabula pensat;
Acceptum reddit thalamum natoque reponit^
Quod dederat genitor. Numquam te^ sancte^ pigebit
ludicii nec te pietas suprema fefellit. 306
Dignus cui leges^ dignus cui pignora tanti
Principis et rerum commendarentur habenae.
Dicere possemus^ quae proelia gesta sub Haemo
Quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae, 810
Quam notus clipeo^ quanta vi fulminet hostem^
Ni prohiberet Hymen. Quae tempestiva relatu^
Nunc canimus. Quis consilio^ quis iuris et aequi
Nosse modum melior? Quod semper dissilit^ in te
Convenitj ingenio robur, prudentia forti. 315
Fronte quis aequali? quem sic Romana decerent
102 CLAVDII CLAVDIANI
Culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?
Stes licet in populo, clamet quicumque videbit:
Hic est, hic Stilicho! Sic se testatur et offert
Celsa potestatis species^ non voce feroci, 320
Non alto simulata gradu, non improba gestu.
Adfectant alii quidquid fingique laborant^
Hoc donat natura tibi. Pudor emicat una
Formosusque rigor vultusque auctura verendos-
Canities festina venit. Cum sorte remota 325
Contingat senio gravitas viresque iuventae^
Vtraque te cingit propriis insignibus aetas.
Ornatur Fortuna viro. Non uUa nocendi
Tela nec infecti iugulis civilibus enses.
Non odium terrore moves nec frena resolvit 330
Gratia; diligimus pariter pariterque timemus.
Ipse metus te noster amat^ iustissime legum
Arbiter^ egregiae pacis fidissime custos,
Optime ductorum^ fortunatissime patrum.
Plus iam, plus domino cuncti debere fatemur, 335
Quod gener est^ invicte^ tuus. Vincire corona;
Insere te nostris contempto iure choreis.
Sic puer Eucherius superet virtute parentem;
Aurea sic videat similes Thermantia taedas; ^
Sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro 340
Parvus Honoriades genibus considat avitis.'
PANEGYRICVS
DE TERTIO CONSVLATV HONORII AVGVSTL
PRAEFATIO.
(VI.)
Parvos noB aquilis fas est educere fetus
Ante fidem solis iudiciumque poli.
Nam pater^ e scisso saluit cum tegmine proles
Ovaque maternus rupit hiulca tepor,
Protinus implumes convertit ad aethera nidos 5
Et recto flammas imperat ore pati.
Consulit ardentes radios et luce magistra
Natorum vires ingeniumque probat.
Degenerem refugo torsit qui lumine visum^
Vnguibus hunc saevis ira paterna ferit. 10
Exploratores oculis qui pertulit ignes
Sustinuitque acie nobiliore diem^
Nutritur volucrumque potens et fulminis heres^
Gesturus summo tela trisulca lovi.
Me quoque Pieriis temptatum saepius antris 15
Audet magna suo mittere Roma deo.
lam dominas aures^ iam regia tecta meremur
Et chelys Augusto iudice nostra sonat.
3 e scisso] scripsi ; excusso.
104 CLAVDII CLAVDIANI
PANEGYRICVS.
(VIL)
Tertia Romulei sumant exordia fasces
Terque tuas ducat bellatrix pompa curules;
Festior annus eat cinctusque imitata Gabinos
Dives Hydaspeis augescat purpura gemmis;
Succedant armis trabeae^ tentoria lictor 6
Ambiat et Latiae redeant ad signa secures^
Tuque o qui patrium curis aequalibus orbem
Eoo cum fratre regis^ procede secundis
Alitibus Phoebique novos ordire meatus^
Spes votumque poli^ quem primo a limine vitae 10
Nutrix aula fovet^ strictis quem fulgida telis
Inter laurigeros aluerunt castra triumphos.
Ardua privatos nescit Fortuna penates
Et regnum cum luce dedit. Cognata potestas
Excepit Tyrio venerabile pignus in ostro 15
Lustravitque tuos aquilis victricibus ortus
Miles et in mediis cunabula praebuit hastis.
Te nascente ferox toto Grermania Rheno
Intremuit movitque suas formidine silvas
Caucasus et positis numen confessa pharetris 20
Ignavas Meroe traxit de crine sagittas.
Reptasti per scuta puer^ regumque recentes
Exuviae tibi ludus erant^ primusque solebas
Aspera complecti torvum post proelia patrem^
Signa triumphato quotiens flexisset ab Histro 25
Arctoa de strage calens, et poscere partem
De spoliis^ Scythicos arcus aut rapta Gelonis
Cingula vel iaculum Daci vel frena Suebi.
lUe coruscanti clipeo te saepe volentem
Sustulit adridens et pectore pressit anhelo 30
Intrepidum ferri galeae nec triste timentem
Fulgur et ad summas tendentem brachia cristas.
Tum sic laetus ait: ^Rex o stellantis Olympi^
(VII.) PANEGYR. DE TERTIO CONSVLATV HONORII. 105
Talis perdomito redeat mihi filius hoste^
Hyrcanas populatus opes aut caede superbus 35
Assyria^ sic ense rubens^ sic flamine crebro
Turbidus et grato respersus pulvere belli^
Armaque gaviso referat captiva parenti.^
Mox ubi firmasti recto vestigia gressu^
Non tibi desidias molles nec marcida luxu 40
Otia nec somnos genitor permisit inertes^
Sed nova per duros instruxit membra labores
Et cruda teneras exercuit indole vires:
Frigora saeva pati^ gravibus non cedere nimbis^
Aestivum tolerare iubar^ transnare sonoras 45
Torrentum furias^ ascensu vincere montes,
Planitiem cursu^ valles et concava saltu^
Nec non in clipeo vigiles producere noctes,
In galea potare nives^ nunc spicula cornu
Tendere^ nunc glandes Baleari spargere funda. 50
Quoque magis nimium pugnae inflammaret amorem^
Facta tui numerabat avi^ quem litus adustae
Horrescit Libyae ratibusque impervia Thyle:
Ille leves Mauros nec falso nomine Pictos
Edomuit Scottumque vago mucrone secutus 55
Fregit Hyperboreas remis audacibus undas
Et geminis fulgens utroque sub axe tropaeis
Tethyos alternae refluas calcavit harenas.
Hos tibi virtutum stimulos^ haec semina laudum,
Haec exempla dabat. Non ocius hausit Achilles 60
Semiferi praecepta senis^ seucuspidis artes
Sive lyrae cantus medicas seu disceret herbas.
Interea turbata fldes. Civilia rursus
Bella tonant dubiumque quatit discordia mundum.
Pro crimen superum^ longi pro dedecus aevi: 65
Barbarus Hesperias exul possederat urbes
Sceptraque deiecto dederat Romana clienti.
lam princeps molitur iter gentesque remotas
CoUigit Aurorae^ tumidus quascumque pererrat 69
Euphrates^ quas lustrat Halys^ quas ditat Orontes;
106 CLAVDII CLAVDIANI
Turiferos Arabes saltus^ vada Caspia Medi^
Armenii Pliasin^ Parthi liquere Niphaten.
Quae tibi tum Martis rabies quantusque sequendi
Ardor erat? quanto flagrabant pectora voto
Optatas audire tubas campique cruenta 75
Tempestate frui truncisque inmergere plantas?
Vt leo^ quem fulvae matris spelunca tegebat
Vberibus solitum pasci^ cum crescere sensit
Vngue pedes et terga iubis et dentibus ora^
lam negat imbelles epulas et rupe relicta 80
Gaetulo comes ire patri stabulisque minari
Aestuat et celsi tabo sordere iuvenci.
Ille vetat rerumque tibi commendat habenas
Et sacro meritos ornat diademate crines.
Tantaque se rudibus pietas ostendit in annis^ 85
Sic aetas animo cessit^ quererentur ut omnes
Imperium tibi sero datum.
Victoria velox
Auspiciis effecta tuis. Pugnastis uterque:
Tu fatis genitorque manu. Te propter et Alpes
Invadi faciles cauto nec profuit hosti 90
Munitis haesisse locis: spes inrita valli
Concidit et scopulis patuerunt claustra revulsis.
Te propter gelidis Aquilo de monte procellis
Obruit adversas acies revolutaque tela
Vertit in auctores et turbine reppulit hastas. 95
nimium dilecte deo, cui fundit ab antris
Aeolus armatas hiemes^ cui militat aether
Et coniurati veniunt ad classica venti.
Alpinae rubuere nives^ et Frigidus amnis
Mutatis fumavit aquis turbaque cadentum loo
Staret^ ni rapidus iuvisset flumina sanguis.
At ferus inventor scelerum traiecerat altum
Non uno mucrone latus^ duplexque tepebat
Ensis^ et ultrices in se converterat iras
Tandem iusta manus. lam libertate reducta, 105
Quamvis emeritum peteret natura reverti
(VII.) PANEGYR. DE TERTIO CONSVLATV HONORII. 107
Nuinen et auratas astrorum panderet arces
Nutaretque oneris venturi conscius Atlas^
Distulit Augustus cupido se credere caelo,
Dum tibi pacatum praesenti traderet orbem. . lio
Nec mora: Bistoniis alacer consurgis ab oris,
Inter barbaricas ausus transire cohortes
Impayido vultu; linquis Rbodopeia saxa
Orpheis animata modis; iuga deseris Oetes
Herculeo damnata rogo; post Pelion intras 115
Nereis inlustre toris; te pulcher Enipeus
Celsaque Dodone stupuit rursusque locutae
In te Cbaoniae moverunt carmina quercus.
lUyrici legitur plaga litoris; arva teruntur
Dalmatiae; Pbrygii numerantur stagna Timavi. 120
Gaudent Italiae sublimibus oppida muris
Adventu sacrata tuo^ summissus adorat
Eridanus blandosque iubet mitescere fluctus
Et Phaethonteas solitae deflere ruinas
Roscida frondosae revocant electra sorores. 125
Quanti tum iuvenes^ quantae sprevere pudorem
Spectandi studio matres^ puerisque severi
Certavere senes^ cum tu genitoris amico
Exceptus gremio mediam veherere per urbem
Velaretque pios communis laurea currus! 130
Quis non Luciferum roseo cum Sole videri
Credidit aut iunctum Bromio radiare Tonantem?
Floret cristatis exercitus undique turmis,
Quisque sua te voce canens. Praestringit aena
Lux oculos^ nudique seges Mavortia ferri 135
Ingeminat splendore diem. Pars nobilis arcu^
Pars longe iaculis^ pars comminus horrida contis;
Hi volucres toUunt aquilas^ hi picta draconum
CoUa levant^ multusque tumet per nubila serpens
Iratus stimulante Noto vivitque receptis 140
Flatibus et vario mentitur sibila tractu.
Vt ventum ad sedes^ cunctos discedere tectis
Dux iubet et generum compellat talibus ultro:
108 CLAVDII CLAVDIANI
^Bellipotens Stilicho^ cuius mihi robur in armis^
Pace probata fides: quid enim per proelia gessi 145
Te sine? quem merui te non sudante triumphum?
Odrysium pariter Getico foedavimus Hebrum
Sanguine^ Sarmaticas pariter prostravimus alas
Riphaeaque simul fessos porreximus artus
In glacie stantemque rota sulcavimus Histrum: 150
Ergo age. me quoniam caelestis regia poscit^
Tu curis succede meis, tu pignora solus
Nostra fove: geminos dextra tu protege fratres.
Per consanguineos thalamos noctemque beatam^
Per taedas^ quas ipsa tuo regina levavit 155
Coniugio socrusque nurum produxit ab aula^
Indue mente patrem^ crescentes dilige fetus
Vt duciSj ut soceri. lamiam securus ad astra
Te custode ferar; rupta si mole Typhoeus
Prosiliat^ vinclis Tityos si membra resolvat^ 160
Si furor Enceladi proiecta mugiat Aetna,
Opposito Stilichone cadent.''
Nec plura locutus^
Sicut erat^ liquido signavit tramite nubes
Ingrediturque globum Lunae limenque relinquit
Arcados et Veneris clementes advolat auras. 165
Hinc Phoebi permensus iter flammamque nocentem
Gradivi placidumque lovem; stetit arce suprema^
Algenti qua zona riget Saturnia tractu.
Machina laxatur caeli rutilaeque patescunt
Sponte fores. Arctoa parat convexa Bootes^ 170
Australes reserat portas succinctus Orion
Invitantque novum sidus pendentque vicissim^
Quas partes velit ipse sequi^ quibus esse sodalis
Dignetur stellis aut qua regione morari.
decus aetherium^ terrarum gloria quondam^ 175
Te tuus Oceanus natali gurgite lassum
Excipit et notis Hispania proluit undis.
156 socrusque] scripsi; sociaque.
(VII.) PANEGYR. DE TERTIO CONSVLATV HONORII. 109
Fortunate parens^ primos cum detegis ortus^
Adspicis Arcadium; cum te proclivior urges^
Occiduum visus remoratur Honorius ignem; 180
Bt quocumque vagos flectas sub cardine cursus^
Natorum per regna venis^ qui mente serena
Maturoque regunt iunctas moderamine gentes,
Saecula qui rursus formant meliore metallo.
Luget Avarities Stygiis innexa catenis 185
Cumque suo demens expellitur Ambitus auro.
Non dominantur opes nec corrumpentia sensus
Dona valent: emitur sola virtute potestas.
Vnanimi fratres^ quorum mare terraque fatis
Debetur^ quodcumque manus evasit avitas^ 190
Quod superest patri: vobis iam Mulciber arma
Praeparat et Sicula Cyclops incude laborat^
Brontes innumeris exasperat aegida signis^
Altum fulminea crispare in casside conuni
Festinat Steropes, nectit thoraca Pyragmon 195
Ignifluisque gemit Lipare fumosa cavernis.
Vobis lonia virides Neptunus in alga
Nutrit equos, qui summa freti per caerula possint
Ferre viam segetemque levi percurrere motu^
Nesciat ut spumas nec proterat ungula culmos. 200
lam video Babylona rapi Parthumque coactum
Non ficta trepidare fuga^ iam Bactra teneri
Legibus et famulis Gangen pallescere ripis
Gemmatosque humilem dispergere Persida cultus.
Ite per extremum Tanaim pigrosque Triones, 205
Ite per ardentem Libyam^ superate vapores
Solis et arcanos Nili deprendite fontes^
Herculeum finem, Bacchi transcurrite metas:
Vestri iuris erit, quidquid complectitur axis.
Vobis Rubra dabunt pretiosas aequora conchas^ 210
Indus ebur, ramos Panchaia, vellera Seres.
PANEGYRICVS
DE QVARTO CONSVL ATV HONORII AVGVSTI.
(VIII.)
Auspiciis iterum sese regalibus annus
Induit et nota fruitur iactantior aula,
Limina nec passi circum privata morari
Exultant reduces Augusto consule fasces.
Cernis ut armorum proceres legumque potentes 5
Patricios sumunt habitus et more Gabino
Discolor inc^dil legio positisque parumper
Bellorum signis sequitur vexilla Quirini?
Lictori cedunt aquilae ridetque togatus
Miles et in mediis effulget curia castris. 10
Ipsa Palatino circumvallata senatu
lam trabeam Bellona gerit parmamque removit
Et galeam sacras umeris vectura curules.
Nec te laurigeras pudeat^ Gradive, secures
Pacata gestare manu Latiaque micantem 15
Loricam mutare toga^ dum ferreus haeret
Currus et Eridani ludunt per prata iugales.
Haud indigna coli nec nuper cognita Marti
Vlpia progenies et quae diademata mundo
Sparsit Hibera domus. Nec tantam vilior unda 20
Promeruit gentis seriem: cunabula fovit
Oceanus; terrae dominos pelagique futuros
Inmenso decuit rerum de principe nasci.
Hinc processit avus, cui post Arctoa frementi
Classica Massylas adnexuit Africa laurus, 25
IUe, Caledoniis posuit qui castra pruinis^
Qui medios Libyae sub casside pertulit aestus,
(VIII.) panegyr.de QVARTO CONSVLATV HONORII. 11 1
Terribilis Mauro debellatorque Britanni
Litoris ac pariter Boreae vastator et Austri.
Quid rigor aeternus, caeli quid frigora prosunt 30
Ignotumque fretum? maduerunt Saxone fuso
Orcades; incaluit Pictorum sanguine Thyle;
Scottorum cumulos flevit glacialis Hiverne.
Quid calor obsistit forti? per vasta cucurrit
Aethiopum cinxitque novis Atlanta maniplis, 35
Virgineum Tritona bibit sparsosque venenis
Gorgoneos vidit thalamos et vile virentes
Hesperidum risit^ quos ditat fabula^ ramos.
Arx incensa lubae^ rabies Maurusia ferro
Cessit et antiqui penetralia diruta Bocchi. 40
Sed laudes genitor longe transgressus avitas
Subdidit Oceanum sceptris et margine caeli
Clausit opes^ quantum distant a Tigride Gades^
Inter se Tanais quantum Mlusque relinquunt:
Haec tamen, innumeris per se quaesita tropaeis^ 45
Non generis dono^ non ambitione potitus.
Dig-na legi virtus. Ultro se purpura supplex
Obtulit et solus meruit regnare rogatus.
Nam cum barbaries penitus commota gementem
Inrueret Rhodopen et mixto turbine gentes 50
lam deserta suas in nos transfunderet Arctos,
Danuvii totae vomerent cum proelia ripae^
Cum Geticis ingens premeretur Mysia plaustris
Flavaque Bistonios operirent agmina campos^
Omnibus adflictis et vel labentibus ictu 55
Yel prope casuris: unus tot funera contra
Restitit extinxitque faces agrisque colonos
Reddidit et leti rapuit de faucibus urbes.
NuIIa relicta foret Romani nominis umbra^
Ni pater ille tuus iamiam ruitura subisset 60
Pondera turbatamque ratem certaque levasset
Naufragium commune manu: velut ordine rupto
Cum procul insanae traherent Phaethonta quadrigae
Saeviretque dies terramque et stagna propinqui
112 CLAVDII CLAVDIANI
Haurirent radii^ solito cum murmure torvis 65
Sol occurrit equis; qui postquam rursus eriles
Agnoyere sonos^ rediit meliore magistro
Machina concentusque poli, currusque recepit
Imperium flammaeque modum.
Sic traditus illi
Servatusque Oriens. At non pars altera rerum 70
Tradita: bis possessa manu^ bis parta periclis.
Per varium gemini scelus erupere tyranni
Tractibus occiduis: hunc saeva Britannia fudit;
Hunc sibi Germanus famulum delegerat exul:
Ausus uterque nefas^ domini respersus uterque 75
Insontis iugulo. Novitas audere priori
Suadebat cautumque dabant exempla sequentem.
Hic nova moliri praeceps^ hic quaerere tuta
Providus; hic fusis, coUectis viribus ille;
Hic vagus excurrens^ bic intra claustra reductus. 80
Dissimiles^ sed morte pares. Evadere neutri
Dedecus aut mixtis licuit procumbere telis.
Amissa specie^ raptis insignibus ambo
In vultus rediere suos manibusque revinctis
Oblati gladiis summittunt coUa paratis 85
Et vitam veniamque rogant. Pro damna pudoris!
Qui modo tam densas nutu movere cohortes^
In quos iam dubius sese libraverat orbis^
Non hostes victore cadunt, sed iudice sontes;
Damnat voce reos^ petiit quos Marte tyrannos. 90
Amborum periere duces: hic sponte carina
Decidit in fluctus^ illum suus abs^lit ensis;
Hunc Alpes, hunc pontus habet. Solacia caesis
Pratribus haec ultor tribuit: necis auctor uterque
Labitur; Augustas par victima mitigat umbras. 95
Has dedit inferias tumulis, iuvenumque duorum
Purpureos merito placavit sanguine manes.
lUi iustitiam confirmavere triumphi^
Praesentes docuere deos. Hinc saecula discant
Indomitum nihi! ess^e pio tutumve nocenti: 100
(VIII.) PANEGYR. DE QVARTO CONSYLATY HONORIl. 113
Nuntius ipse sui longas incognitus egit
Praevento rumore yias, inopinus utrumque
Perculit et clausos montes^ ut plana^ reliquit.
Extruite inmanes scopulos^ attoUite turres^
Cingite vos fluviis, vastas opponite silvas, lO^S
Garganum Alpinis Appenninumque nivalem
Permixtis sociate iugis et rupibus Haemum
Addite Caucasiis^ involvite Pelion Ossae:
Non dabitis murum sceleri. Qui vindicet, ibit.
Omnia subsident meliori pervia causae. 110
Nec tamen oblitus civem cedentibus atrox
Partibus infremuit; non^Tnsultare iacenti
Malebat: mitis precibus^ pietatis abundans^
Poenae parcus erat; paci non intulit iram;
Post acies odiis idem qui terminus armis. 115
Profuit hoc vincente capi^ multosque subactos
Aspera laturae commendavere catenae.
Magnarum largitor opum, largitor honorum
Pronus et in melius gaudens convertere fata.
Hinc amor^ hinc validum devoto milite robur. 120
Hinc natis mansura fides.
Hoc nobilis ortu
Nasceris aequaeva cum maiestate creatus
NuUaque privatae passus contagia sortis.
Omnibus acceptis ultro te regia solum
Protulit et patrio felix adolescis in ostro, 125
Membraque vestitu numquam violata profano
In sacros cecidere sinus. Hispania patrem
Auriferis eduxit aquis^ te gaudet alumno
Bosphorus. Hesperio de limine surgit origo, 1
Sed nutrix Aurora tibi; pro pignore tanto 130*''"^''* '^
Certatur, geminus civem te vindicat axis.
Herculis et Bromii sustentat gloria Thebas,
Haesit ApoUineo Delos Latonia partu
Cretaque se iactat tenero reptata Tonanti;
Sed meUor Delo^ Dictaeis clarior oris 135
Quae dedit hoc numen regio; non Htora nostro
Clavdiani Opp., cd. Kocli. 8
114 CLAVDII CLAVDIANI
Sufficerent angusta deo. Nec inhospita Cyntlii
Saxa tuos artus duro laesere cubili:
Adclinis genetrix auro^ circumflua gemmis
In Tyrios enixa toros; ululata verendis 140
Aula puerperiis. Quae tunc documenta futuri?
Quae voces avium? quanti per inane volatus?
Qui vatum discursus erat? Tibi corniger Hammon
Et dudum taciti rupere silentia Delpbi^
Te Persae cecinere magi^ te sensit Etruscus 145
Augur et inspectis Babylonius borruit astris^
Cbaldaei stupuere senes Cumanaque rursus
Intonuit rupes^ rabidae delubra Sibyllae.
Nec te progenitum Cybeleius aere sonoro
Lustravit Corybas: exercitus undique fulgens 150
Adstitit; ambitur signis augustior infans,
Sentit adorantes galeas, redditque ferocem
Vagitum lituus.
Vitam tibi contulit idem
Imperiumque dies; inter cunabula consul
Proveheris, signas posito modo nomine fastos 155
Donaturque tibi^ qui te produxerat^ annus.
Ipsa Quirinali parvum te cinxit amictu
Mater et ad primas docuit reptare curules.
Vberibus sanctis inmortalique dearum
Crescis adoratus gremio: tibi saepe Diana 160
Maenalios arcus venatricesque pharetras
Suspendit, puerile decus; tu saepe Minervae
Lusisti clipeo fulvamque impune pererrans
Aegida tractasti blandos interritus angues;
Saepe tuas etiam iam tum gaudente marito 165
Velavit regina comas festinaque voti
Praesumptum diadema dedit, tum lenibns uLais
Sustulit et magno porrexit ad oscula patri.
Nec dilatus bonos: mutatur principe Caesar;
Protinus aequaris fratri. 170
Non certius umquam
Hortati superi, nuUis praesentior aether
(VIII.) PANEGYR. DE QYARTO CONSVLATV HONORII. 115
Adfuit ominibus. Tenebris involverat atra
Lumen biems densosque Notus coUegerat imbres.
Sed mox^ cum solita miles te voce levasset^
Nubila dissolvit Phoebus pariterque dabantur 175
Sceptra tibi mundoque dies: caligine liber
Bosphorus adversam patitur Calchedona cerni.
Nec tantum vicina nitent^ sed tota repulsis
Nubibus exuitur Thrace, Pangaea renident
Insuetosque palus radios Maeotia vibrat. 180
Nec Boreas nimbos aut sol ardentior egit:
Imperii lux illa fuit; praesagus obibat
Cuncta nitor risitque tuo natura sereno.
Visa etiam medio populis mirantibus audax
Stella die^ dubitanda nihil nec crine retuso 185
Languida^ sed quantus numeratur nocte Bootes,
Emicuitque plagis alieni temporis hospes
Ignis et agnosci potuit^ cum luna lateret:
Sive parens Augusta fuit^ seu forte reluxit
Divi sidus avi^ seu te properantibus Arctis 190
Cernere sol patiens caelum commune remisit.
Adparet quid signa ferant. Ventura potestas
Claruit Ascanio^ subita cum luce comarum
Innocuus flagraret apex Phrygioque volutus
Vertice fatalis redimiret tempora candor. 195
At tua caelestes inlustrant omina flammae.
Talis ab Idaeis primaevus luppiter antris
Possessi stetit arce poli famulosque recepit
Natura tradente deos; lanugine nondum
Vernabant vultus nec adhuc per colla fluebant 200
Moturae convexa comae; tum scindere nubes
Discebat fulmenque rudi torquere lacerto.
Laetior augurio genitor natisque superbus
lam paribus duplici fultus consorte redibat
Splendebatque pio complexus pignora curru. 205
Haud aliter summo gemini cum patre Lacones^
190 Arctis] ego; astris.
116 CLAVDII CLAVDIANI
Progenies Ledaea, sedent: in utroque relucet
Frater^ utroque soror; simili clilamys effluit auro;
Stellati pariter crines. luvat ipse Tonantem
Error et ambiguae placet ignorantia matri; 210
Eurotas proprios discernere nescit alumnos.
Vt domus excepit reduces^ ibi talia tecum
Pro rerum stabili fertur dicione locutus:
^Si tibi Parthorum solium Fortuna dedisset^
Care puer^ terrisque procul venerandus Eois 215
Barbarus Arsacio consurgeret ore tiaras:
Sufficeret sublime genus luxuque fluentem
Deside nobilitas posset te sola tueri.
Altera Romanae longe rectoribus aulae
Condicio. Virtute decet^ non sanguine niti. 220
Maior et utilior fato coniuncta potenti,
Vile latens virtus. Quid enim? submersa tenebris
Proderit obscuro veluti sine remige puppis
Vel lyra quae reticet vel qui non tenditur arcus.
^Hanc tamen haud quisquam, qui non agnoverit ante
Semet et incertos animi placaverit aestus^ 226
Inveniet; longis illuc ambagibus itur.
Disce orbi, quod quisque sibi:
'^Cum conderet artus
Nostros^ aetheriis miscens terrena, Prometheus^
Sinceram patri mentem furatus Olympo 230
Continuit claustris indignantemque revinxit
Et^ cum non aliter possent mortalia flngi^
Adiunxit geminas. IUae cum corpore lapsae
Intereunt, haec sola manet bustoque superstes
Evolat. Hanc alta capitis fundavit in arce 235
Mandatricem operum prospecturamque labori;
lUas inferius coUo praeceptaque summae
Passuras dominae digna statione locavit.
Quippe opifex veritus confundere sacra profanis
Distribuit partes animae sedesque removit. 240
Iram sanguinei regio sub pectore cordis
Protegit imbutam flammis avidamque nocendi
(VIII.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 117
Praecipitemque sui. Rabie succensa tumescit^
Contrahitur tepefacta metu. Cumque omnia secum
Duceret et requiem membris vesana negaret, 245
Invenit pulmonis opem madidumque furenti
Praebuit, ut tumidae ruerent in moUia fibrae.
At sibi cuncta petens^ nil conlatura cupido
In iecur et tractus imos compulsa recessit^
Quae^ velut inmanis reserat dum belua rictus^ 250
Expleri pascique nequit: nunc verbere curas
Torquet avaritiae, stimulis nunc flagrat amorum^
Nunc gaudet^ nunc maesta dolet satiataque rursus
Exoritur caesaque redit poUentius hydra.
^Hos igitur potuit si quis sedare tumultus^ 255
Inconcussa dabit purae sacraria menti.
Tu licet extremos late dominere per Indos^
Te Medus^ te moUis Arabs^ te Seres adorent:
Si metuis^ si prava cupis^ si duceris ira,
Servitii patiere iugum; tolerabis iniquas 260
Interius leges. Tunc omnia iure tenebis,
Cum poteris rex esse tui. Proclivior usus
In peiora datur suadetque licentia luxum
Inlecebrisque eflrena favet. Tum vivere caste
Asperius, cum prompta Venus; tum durius irae 265
Consulitur^ cum poena patet. Sed comprime motus
Nec tibi quid liceat^ sed quid fecisse decebit
Occurrat, mentemque domet respectus lionesti.
^Hoc te praeterea crebro sermone monebo,
Vt te totius medio telluris in ore 270
Vivere cognoscas^ cunctis tua gentibus esse
Facta palam nec posse dari regalibus usquam
Secretum vitiis; nam lux altissima fati
Occultum nibil esse sinit^ latebrasque per omnes
Intrat et abstrusos explorat fama recessus. 275
^Sis pius in primis; nam cum. vincamur in omni
Munere^ sola deos aequat clementia nobis.
Neu dubie suspectus agas neu falsus amicis
Rumorumve avidus: qui talia curat, inanes
118 CLAVDII CLAVDIANI
Horrebit strepitus nuUa noii anxius liora. 280
Non sic excubiae^ non circumstantia pila
Quam tutatur amor. Non extorquebis amari;
Hoc alterna fides^ hoc simplex gratia donat.
Nonne vides^ operum quod se pulcherrimus ipse
Mundus amore liget^ nec yi conexa per aeyum 285
Conspirent elementa sibi? quod limite Phoebus
Contentus medio^ contentus litore pontus
Et^ qui perpetuo terras ambitque vebitque^
Nec premat incumbens oneri nec cesserit aer?
Qui terret^ plus ipse timet; sors ista tyraimis 290
Convenit; invideant claris fortesque trucident,
Muniti gladiis vivant saeptique venenis,
Ancipites habeant arces trepidique minentur:
Tu civem patremque geras^ tu consule cunctis,
Non tibi, nec tua te moveant^ sed publica vota. 295
^ln commune iubes si quid censesque tenendum,
Primus iussa subi: tunc observantior aequi
Fit populus nec ferre negat, cum viderit ipsum
Auctorem parere sibi. Componitur orbis
Regis ad exemplum, nec sic inflectere sensus 300
Humanos edicta valent quam vita regentis.
Mobile mutatur semper cum principe vulgus.
"^His tamen effectis neu fastidire minores
Neu pete praescriptos bomini transcendere fines.
Inquinat egregios adiuncta superbia mores. 305
Non tibi tradidimus dociles servire Sabaeos^
Armeniae dominum non te praefecimus orae^
Nec damus Assyriam, tenuit quam femina^ gentem.
Romani^ qui cuncta diu rexere, regendi^
Qui nec Tarquinii fastus nec iura tulere 310
Caesaris. Annales veterum delicta loquuntur:
Haerebunt maculae. Quis non per saecula damnat
Caesar^ae portenta domus? quem dira Neronis
Funera^ quem rupes Caprearum taetra latebit
Incesto possessa seni? Victura feretur 315
Gloria Traiani^ non tam quod Tigride victo
(VIII.) PANEGYH. DE QVARTO CONSVLATY HONORII. 119
Nostra triumpliati fuerint provincia Parthi,
Alta quod invectus fractis Capitolia Dacis,
Quam patriae quod mitis erat. Ne desine tales^
Nate, sequi. 320
^Si bella canant, prius agmina duris
Exerce studiis et saevo praestrue Marti.
Non brumae requies, non hibernacula segnes
Enervent torpore manus. Ponenda salubri
Castra loco; praebenda vigil custodia vallo.
Disce, ubi denseri cuneos^ ubi cornua tendi 325
Aequius aut iterum fiecti; quae montibus aptae^
Quae campis acies^ quae fraudi commoda vallis^
Quae via difficilis. Fidit si moenibus hostis,
Tum tibi murali libretur machina pulsu;
Saxa rota; praeceps aries protectaque portas 330
Testudo feriat; ruat emersura iuventus
Effossi per operta soli. Si longa moretur
Obsidio, tum vota cave secura remittas
Inclusumve putes; multis damnosa fuere
Gaudia; dispersi pereunt somnove soluti; 335
Saepius incautae nocuit victoria turbae.
Neu tibi regificis tentoria larga redundent
Deliciis, neve imbelles ad signa ministros
Luxuries armata trahat. Neu flantibus Austris
Neu pluviis cedas^ neu defensura calorem 340
Aurea summoveant rapidos umbracula soles.
Inventis utere cibis. Solabere partes
Aequali sudore tuas: si coUis iniquus^
Primus ini; silvam si caedere provocat usus^
Sumpta ne pudeat quercum stravisse bipenni. 345
Calcatur si pigra palus^ tuus ante profundum
Pertemptet sonipes. Pluvios tu protere cursu
Haerentes glacie, liquidos tu scinde natatu.
Nunc eques in medias equitum te consere turmas;
Nunc pedes adsistas pediti. Tum promptius ibunt
Te socio, tum conspicuus gratusque geretur 351
Sub te teste labor.'
120 CLAVDII CLAVDIANI
Dicturum plura parentem
Voee subis: "^Equidem^ faveant modo numina coeptis,
Haec effecta dabo^ nec me fratrique tibique
Dissimilem populi commissaque regna yidebunt. 355
Sed cur non potius^ verbis quae disseris, usu
Experior? Gelidas certe nunc tendis in Alpes.
Duc tecum comitem; figantj sine^ nostra tyrannum
Spicula; pallescat nostro^ sine^ barbarus arcu.
Italiamne feram furiis praedonis acerbi 360
Subiectam? patiar Romam servire clienti?
Vsque adeone puer? nec me poUuta potestas
Nec pia cognati tanget vindicta cruoris?
Per strages equitare libet. Da protinus arma.
Cur annos obicis? pugnae cur arguor impar? 365
Aequalis mihi Pyrrbus erat^ cum Pergama solus
Verteret et patri non degeneraret Acbilli.
Denique si princeps castris baerere nequibo^
Vel miles veniam.'
Delibat dulcia nati
Oscula miratusque refert: '^Laudanda petisti; 370
Sed festinus amor. Veniet robustior aetas;
Ne propera. Necdum decimas emensus aristas
Adgrederis metuenda viris: vestigia magnae
Indolis agnosco. Fertur Pellaeus^ Eoum
Qui domuit Porum, cum prospera saepe Philippi 375
Audiret, laetos inter flevisse sodales
Nil sibi vincendum patris virtute relinqui.
Hos video motus. Fas sit promittere patri:
Tantus eris. Nostro nec debes regna favori^
Quae tibi iam natura dedit. Sic moUibus olim 380
Stridula ducturum pratis examina regem
Nascentem venerantur apes et pubHca mellis
lura petunt traduntque favos; sic pascua parvus
Vindicat et necdum firmatis cornibus audax
lam regit armentum vitulus. Sed proelia differ 385
In iuvenem patiensque meum cum fratre . tuere
Me bellante locum. Vos impacatus Araxes^
(VIII.) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 121
Vos celer Euptirates timeat^ sit Nilus ubique
Vester et emisso quidquid sol imbuit ortu.
Si pateant Alpes, habeat si causa secundoa 390
lustior eventus, aderis partesque receptas
Suscipies, animosa tuas ut Gallia leges
Audiat et nostros aequus modereris Hiberos.
Tunc ego securus fati laetusque laborum
Discedam, vobis utrumque regentibus axem. 395
^lnterea Musis animus, dum moUior, instet
Et quae mox imitere legat; nec desinat umquam
Tecum Graia loqui^ tecum Romana vetustas.
Antiquos evolve duces, adsuesce futurae
Militiae^ Latium retro te confer in aevum. 400
Libertas quaesita placet? mirabere Brutum.
Perfidiam damnas? Metti satiabere poenis.
Triste rigor nimius? Torquati despice mores.
Mors impensa bonum? Decios venerare ruentes.
Vel solus quid fortis agat, te ponte soluto 405
Oppositus Cocles^ Muci te flamma docebit;
Quid mora perfringat^ Fabius-, quid rebus in artis
Dux gerat, ostendet Gallorum strage Camillus.
Discitur binc nuUos meritis obsistere casus:
Prorogat aeternam feritas tibi Punica famam, 410
Regule; successus superant adversa Catonis.
Discitur binc quantum paupertas sobria possit:
Pauper erat Curius, reges cum vinceret armis,
Pauper Fabricius^ Pyrrbi cum sperneret aurum;
Sordida dictator flexit Serranus aratra: 415
Lustratae lictore casae fascesque salignis
Postibus adfixi; coUectae consule messes
Et sulcata diu trabeato rura colono.'
Haec genitor praecepta dabat: velut ille carinae
Longaevus rector^ variis quem saepe procellis 420
Exploravit biems, ponto iam fessus et annis
Aequoreas alni nato commendat babenas
Et casus artesque docet: quo dextra regatur
Sidere; quo fluctus possit moderamine falli;
122 CLAVDII CLAVDIANI
Quae nota nimborum; quae fraus infida sereni; 425
Quid sol occiduus prodat; quo saucia vento
Decolor iratos attoUat Cynthia Yultus.
Adspice nunc^ quacumque micas^ seu circulus Austri^
Magne parens^ gelidi seu te meruere Triones^
Adspice: completur votum. lam natus adaequat 430
Te meritis et^ quod magis est optabile^ vincit
Subnixus Stilicbone tuo^ quem fratribus ipse
Discedens clipeum defensoremque dedisti.
Pro nobis nihil ille pati nuUumque recusat lOJL
Discrimen temptare sui, non dura viarum^ 435^' ^
Non incerta maris^ Libyae squalentis harenas /3^'l
Audebit superare pedes madidaque cadente
Pleiade Gaetulas intrabit navita Syrtes.
Hunc tamen in primis populos lenire feroces
Et Rhenum pacare iubes. Volat Ule citatis 440
Vectus equis nuUaque latus stipante caterva^
Aspera nubiferas qua Raetia porrigit Alpes^
Pergit et hostiles (tanta est fiducia) ripas
Incomitatus adit. Totum properare per amnem
Attonitos reges humiU cervice videres. 445
Ante ducem nostrum flavam sparsere Sygambri
Caesariem pavidoque orantes murmure Pranci
Procubuere solo: iuratur Honorius absens
Imploratque tuum supplex Alamannia nomen.
Bastarnae venere truces^ venit accola silvae 450
Bructerus Hercyniae latisque paludibus exit
Cimber et ingentes Albim Uquere Cherusci.
Accipit iUe preces varias tardeque rogatus
Adnuit et magno pacem pro munere donat.
NobiUtant veteres Germanica foedera Drusos^ 455
Marte sed ancipiti^ sed multis cladibus empta.
Quis victum meminit sola formidine Rhenum?
Quod longis alii beUis potuere mereri^
Hoc tibi dat StiUchonis iter.
Post otia GaUi
Limitis hortaris Graias fulcire ruinas. 460
■\
(VIII.) PANEGYR. DE QYARTO CONSYLATY HONORII. 123
lonium tegitur yelis ventique laborant
Tot curyare sinus servaturasque Corinthum
Prosequitur facili Neptunus gurgite classes^
Et puer^ Istlimiaci iam pridem litoris exul^
Secura repetit portus cum matre Palaemon. 465
Plaustra cruore natant: metitur pellita iuv^tus:
Pars morbo^ pars ense perit. Non lustra Lycaei,
Non Erymantheae iam copia sufficit umbrae
Innumeris exusta rogis^ nudataque ferro
Sic flagrasse suas laetantur Maenala silvas. 470
Gens^ qua non Scythicos diffusior ulla Triones 474
Incoluit, cui parvus Athos angustaque Thrace, 475
Cum transiret^ erat^ per te viresque tuorum
Fracta ducum lugetque sibi iam rara superstes^
Et, quorum turbae spatium vix praebuit orbis^
Vno colle latent. Sitiens inclusaque vallo
Ereptas quaesivit aquas^ quas hostibus ante 480
Contiguas alio Stilicho deflexerat arcu
Mirantemque novas ignota per avia valles
lusserat averso fluvium migrare meatu. 483
Excutiat cineres Ephyre^ Spartanus et Arcas 471
Tutior exanguis pedibus proculcet acervos
Fessaque pensatis respiret Graecia poenis! 473
Obvia quid mirum vinci^^ cum barbarus ultro 484
lam cupiat servire tibi? Tua Sarmata discors 485
Sacramenta petit; proiecta pelle Gelonus
Militat*, in Latios ritus transistis Alani.
Vt fortes in Marte viros animisque paratos^
Sic iustos in pace legis longumque tueris
Electos crebris nec succedentibus urges. 490
ludicibus notis regimur^ fruimurque quietis
Militiaeque bonis, ceu bellatore Quirino,
Ceu placido moderante Numa. Non inminet ensis^
NuUae nobilium caedes; non crimina vulgo
Texuntur; patria maestus non truditur exul; 495
471 — 473 post 483 transposui auctore B.
124 CLAVDII CLAVDIANI .
Impia continui cessant augmenta tributi;
Non infelices tabulae; non basta refixas
Vendit opes; avida sector non voce citatur,
Nec tua privatis crescunt aeraria damnis.
Munificus largi, sed non et prodigus^ auri. 500
Perdurat non empta fides nec pectora merces
Adligat; ipsa suo pro pignore castra laborant;
Te miles nutritor amat.
Quae denique Romae
Cura tibi? quam fixa manet reverentia patrum?
Firmatur senium iuris priscamque resumunt 505
Canitiem leges emendanturque vetustae
Acceduntque novae. Talem sensere Solonem
Res Pandioniae; sic armipotens Lacedaemon
Despexit muros rigido munita Lycurgo.
Quae sub te vel causa brevis vel iudicis error 510
Neglegitur? dubiis quis litibus addere finem
lustior et mersum latebris educere verum?
Quae pietas quantusque rigor tranquillaque magni
Vis animi nuUoque levis terrore moveri
Nec nova mirari facilis! quam docta facultas 515
Ingenii linguaeque modus! Responsa verentur
Legati, gravibusque latet sub moribus aetas.
Quantus in ore pater radiat ! quam torva voluptas
Frontis et augusti maiestas grata pudoris!
lam patrias imples galeas; iam cornus avita 520
Temptatur vibranda tibi; promittitur ingens
Dextra rudimentis Romanaque vota moratur.
Quis decor, incedis quotiens clipeatus et auro
Squameus et rutilus cristis et casside maior!
Sic, cum Tbreicia primum sudaret in basta, 525
Flumina laverunt puerum Rhodopeia Martem.
Quae vires iaculis vel^ cum Gortynia tendis
Spicula, quam felix arcus certique petitor
Vulneris et iussum mentiri nescius ictum!
Scis, quo more Cydon^ qua dirigat arte sagittas 530
Armenius, refugo quae sit fiducia Partho:
(VIIL) PANEGYR. DE QVARTO CONSVLATV HONORII. 125
Sic Ampliioniae pulcher sudore palaestrae
Alcides pharetras Dircaeaque tela solebat
Praetemptare feris olim domitura Gigantes
Et pacem latura polo^ semperque cruentus 535
Ibat et Alcmenae praedam referebat ovanti;
Caeruleus tali prostratus ApoUine Python
Implicuit fractis moritura volumina silvis.
Cum vectaris equo simulacraque Martia ludis^
Quis moUis sinuare fugas^ quis tendere contum 540
Acrior aut subitos melior flexisse recursus?
Non te Massagetae^ non gens exercita campo
Thessala, non ipsi poterunt aequare bimembres;
Vix comites alae^ vix te suspensa sequuntur
Agmina ferventesque tument post terga dracones. 545
Vtque tuis primum sonipes calcaribus arsit^
Ignescunt patulae nares, non sentit harenas
Vngula discussaeque iubae sparguntur in armos;
Turbantur phalerae, spumosis morsibus aurum
Fumat, anhelantes exundant sanguine gemmae. 550
Ipse labor pulvisque decet confusaque motu
Caesaries; vestis radiato murice solem
Combibitj ingesto crispatur purpura vento.
Si dominus legeretur equis^ tua posceret ultro
Verbera Nereidum stabulis nutritus Arion 555
Serviretque tuis contempto Castore frenis
Cyllarus et flavum Xanthus sprevisset Achillem. •
Ipse tibi famulas praeberet Pegasus alas
Portaretque libens melioraque pondera passus
Bellerophonteas indignaretur habenas. 560
Quin etiam velox Aurorae nuntius Aethon,
Qui fugat hinnitu stellas roseoque domatur
Lucifero, quotiens equitem te cernit ab astris,
Invidet inque tuis mavult spumare lupatis.
Nunc quoque quoshabitus^ quantae miracula pompae
Vidimus, Ausonio cum iam succinctus amictu 566
Per Ligurum populos solito conspectior ires
Atque inter niveas alte veherere cohortes^
126 CLAVDII CLAVDIANI
Obnixisque simul pubes electa lacertis
Sidereum gestaret onus. Sic numina Memphis 570
In Yulgus proferre solet; penetralibus exit
Effigies^ brevis illa quidem: sed plurimus infra
Liniger imposito suspirat vecte sacerdos
Testatus sudore deum; Nilotica sistris
Ripa sonat Pbariosque modos Aegyptia ducit 575
Tibia; summissis admugit cornibus Apis.
Omnis nobilitas^ omnis tua sacra frequentat
Tbybridis et Latii suboles; convenit in unum
Quidquid in orbe fuit procerum^ quibus auctor bonoris
Vel tu vel genitor. Numeroso consule consul 580
Cingeris et socios gaudes admittere patres.
Lilustri te prole Tagus, te Gallia doctis
Civibus et toto stipavit Roma senatu.
Portatur iuvenum cervicibus aurea sedes
Ornatuque novo gravior deus. Asperat Indus 585
Velamenta lapis pretiosaque fila smaragdis
Ducta virent; ametbystus inest et fulgor Hiberus
Temperat arcanis byacinthi caerula flammis.
Nec rudis in tali suffecit gratia textu;
Auget acus meritum picturatumque metallis 590
Vivit opus: multa remorantur iaspide vultus
Et variis spirat Nereia baca figuris.
Quae tantum potuit digitis moUire rigorem
Ambitiosa colus? vel cuius pectinis arte
Traxerunt solidae gemmarum stamina telae? 595
Invia quis calidi scrutatus stagna profundi
Tetbyos invasit gremium? quis divitis algae
Germina flagrantes inter quaesivit barenas?
Quis iunxit lapides ostro? quis miscuit ignes
Sidonii Rubrique maris? Tribuere colorem 600
Phoenices^ Seres subtegmina, pondus Hydaspes.
Hoc si Maeonias cinctu graderere per urbes,
In te pampineos transferret Lydia tbyrsos,
In te Nysa choros; dubitassent orgia Bacclii^
Cui furerent; irent blandae sub vincula tigres. 605
(Vin.) PAISFEGYR. DE QVARTO CONSYLATV HONORII. 127
Talis Erytliraeis intextus nebrida gemmis
Liber agit currus et Caspia flectit eburnis
CoUa iugis: Satyri circum crinemque solutae
Maenades adstringunt hederis victricibus Indos;
Ebrius hostili yelatur palmite Ganges. 610
Auspice mox- laetum sonuit clamore tribunal
Te fastos ineunte quater. SoUemnia ludit
Omina libertas; deductum Vindice morem
Lex celebrat^ famulusque iugo laxatus erili
Ducitur et grato remeat securior ictu. 615
Tristis condicio pulsata fronte recedit;
In ciyem rubuere genae, tergoque removit
Verbera permissi felix iniuria voti.
Prospera Romuleis sperantur tempora rebus
In nomen ventura tuum. Praemissa futuris 620
Dant exempla fidem: quotiens te cursibus aevi
Praefecitj totiens accessit laurea patri.
Ausi Danuvium quondam transnare Grutbungi
In lyntres fregere nemus; ter mille ruebant
Per fluvium plenae cuneis inmanibus alni. 625
Dux Odotbaeus erat. Tantae conamina classis
Incipiens aetas et primus contudit annus:
Summersae sedere rates; fluitantia numquam
Largius Arctoos pavere cadavera pisces;
Corporibus premitur Peuce; per quinque recurrens 630
Ostia barbaricos vix egerit unda cruores^
Confessusque parens Odotbaei regis opima
Rettulit exuviasque tibi. Civile secundis
Conficis auspiciis bellum. Tibi debeat orbis
Fata Grutliungorum debellatumque tyrannum: 635
Hister sanguineos egit te consule fluctus;
Alpinos genitor rupit te consule montes.
Sed patriis olim fueras successibus auctor,
Nunc eris ipse tuis. Semper venere triumplii
Cum trabeis sequiturque tuos victoria fasces. 640
Sis, precor, adsiduus consul Mariique relinquas
Et senis Augusti numerum. Quae gaudia mundo^
128 CL. CLAYDIANI PAN. DE QYARTO CONS. HONORIL
Per tua lanugo cum serpere coeperit ora,
Cum tibi protulerit festas nox pronuba taedas!
Quae tali devota toro, quae murice fulgens 645
Ibit in amplexus tanti regina mariti?
Quaenam tot diyis veniet nurus^ omnibus arvis
Et toto donanda mari? quantusque feretur
Idem per Zepbyri metas Hymenaeus et Euri!
mihi si liceat tbalamis intendere carmen 650
Conubiale tuis^ si te iam dicere patrem!
Tempus erit^ cum tu trans Rbeni cornua victor,
Arcadius captae spoliis Babylonis onustus
Communem maiore toga signabitis annum;
Crinitusque tuo sudabit fasce Suebus^ 655
Vltima fraternas borrebunt Bactra secures.
PANEGYRICVS
DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLL
PEAEFATIO.
(XVI.)
Audebisne^ precor^ tantae subiecta catervae^
Inter tot proceres^ nostra Tbalia^ loqui?
Nec te fama vetat^ vero quam celsius auctam
Vel servasse labor vel minuisse pudor?
An tibi continuis crevit fiducia castris 5
Totaque iam vatis pectora miles habet?
Culmina Romani maiestatemque senatus
Et, quibus exultat Gallia^ cerne viros.
Omnibus audimur terris mundique per aures
Ibimus. Ah nimius consulis urget amor! 10
luppiter^ ut perhibent^ spatium cum discere vellet
Naturae regni nescius ipse sui^
Armigeros utrimque duos aequalibus alis
Misit ab Eois Occiduisque plagis.
Parnasus geminos fertur iunxisse volatus; 15
Contulit alternas Pythius axis aves.
Princeps non aquilis terras cognoscere curat;
Certius in vobis aestimat imperium.
Hoc ego concilio coUectum metior orbem;
Hoc video coetu quidquid ubique micat. 20
Clavdiani Opp., ed. Koch.
130 CLAVDII CLAVDIANI
PANEGYRICVS.
(XVII.)
Ipsa quidem Virtus pretium sibi^ solaque late
Portunae seeura nitet nec fascibus uUis
Erigitur plausuve petit clarescere vulgi.
Nil opis externae cupiens^ nil indiga laudis,
Divitiis animosa suis inmotaque cunctis 5
Casibus ex alta mortalia despicit arce.
Attamen invitam blande vestigat et ultro
Ambit Honor: docuit totiens ad rura profectus
Lictor et in mediis consul quaesitus aratris.
Te quoque naturae sacris mundique vacantem^ 10
Emeritum pridem desudatisque remotum
ludiciis eadem rursum complexa potestas
Evehit et reducem notis imponit habenis.
Accedunt trabeae: nil iam^ Tbeodore^ relictum^
Quo virtus animo crescat vel splendor honori. 15
Culmen utrumque tenes.
Talem te protinus anni
Pormavere rudes^ et dignum vita curuli
Struxit iter primaeque senes cessere iuventae.
lam tum canities animi^ iam dulce loquendi
Pondus et attonitas sermo qui duceret aures. 20
Mox undare foro victrix opulentia linguae
Tutarique reos. Ipsa haec amplissima sedes
Orantem stupuit, bis laudatura regentem.
Hinc te pars Libyae moderantem iura probavit,
Quae nunc tota probat; longi sed pignus amoris 25
Exiguae peperere morae populumque clientem
Publica mansuris testantur vocibus aera.
Inde tibi Macetum tellus et credita Pellae
Moenia^ quae famulus quondam ditavit Hydaspes;
Tantaque commissae revocasti gaudia genti 30
8 ad rura] a rure. 15 honori] Birtius; honore.
18 Struxit] ego,- traxit.
(XVII.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLL 131
Mitibus arbitriis^ quantum bellante Philippo
Floruit aut nigri cecidit cum regia Pori.
Sed non ulterius te praebuit urbibus aula:
Maluit esse suum; terris edicta daturus^
Supplicibus responsa venis. Oracula regis 35
Eloquio crevere tuo^ nec dignius umquam
Maiestas meminit sese Romana locutam.
Hinc sacrae mandantur opes orbisque tributa
Possessi^ quidquid fluviis evolvitur auri^
Quidquid luce procul venas rimata sequaces 40
Abdita pallentis fodit soUertia Bessi.
Ac velut exertus lentandis navita tonsis
Praeficitur lateri custos; hinc ardua prorae
Temperat et fluctus tempestatesque futuras
Edocet; adsiduo cum Dorida vicerit usu^ 45
lam clavum totamque subit torquere carinam:
Sic cum clara diu mentis documenta dedisses^
Non te parte sui^ sed in omni corpore sumpsit
Imperium cunctaque dedit tellure regendos
Rectores. Hispana tibi Germanaque Tetbys 50
Paruit et nostro diducta Britannia mundo^
Diversoque tuas coluerunt gurgite voces
Lentus Arar Rhodanusque ferox et dives Hiberus.
quotiens doluit Rhenus^ qua barbarus ibat^
Quod te non geminis frueretur iudice ripis! 55
Vnius fit cura viri^ quodcumque rubescit
Occasu^ quodcumque dies devexior ambit.
Tam celer adsiduos explevit cursus honores;
Vna potestatum spatiis interfuit aetas
Totque gradus fati iuvenilibus intulit annis. 60
Postquam parta quies et summum nacta cacumen
lam secura petit privatum gloria portum^
Ingenii redeunt fructus aliique labores^
Et vitae pars nuUa perit: quodcumque recedit
LitibuSj incumbit studiis^ animusque vicissim 65
Aut curam imponit populis aut otia Musis.
Omnia Cecropiae relegis secreta senectae
132 CLAVDII CLAVDIANI
Discutiens^ quid quisque novum mandaverit aevo
Quantaque diversae producant agmina sectae.
Namque aliis princeps rerum disponitur aer; 7C
Hic confidit aquis; hic procreat omnia flammis.
Alter in Aetnaeas casurus sponte favillas
Dispergit revocatque deum rursusque receptis
Nectit amicitiis quidquid discordia solvit.
Corporis liic damnat sensus verumque videri 75
Pernegat. Hic semper lapsurae pondera terrae
Conatur rapido caeli fulcire rotatu
Accenditque diem praerupti turbine saxi.
IUe ferox unoque tegi non passus Olympo
Inmensum per inane volat finemque perosus 80
Parturit innumeros angusto pectore mundos.
Hi vaga coUidunt caecis primordia plagis.
Numina constituunt alii casusque relegant.
Graiorum obscuras Romanis floribus artes
Inradias^ vicibus gratis formare loquentes 85
Suetus et alterno verum contexere nodo.
Quidquid Socratico manavit ab ordine^ quidquid
Docta Cleantheae sonuerunt atria turbae^
Inventum quodcumque tuo^ Chrysippe^ recessu^
Quidquid Democritus risit dixitque tacendo 90
Pythagoras^ «uno se pectore cuncta vetustas
Condidit et maior coUectis viribus exit.
Ornantur veteres et nobiliore magistro
In Latium spretis Academia migrat Athenis^
Vt tandem propius discat^ quo flne beatum 95
Dirigitur, quae norma boni^ qui limes honesti;
Quaenam membra sui virtus divisa domandis
Obiectet vitiis; quae pars iniusta recidat^
Quae vincat ratione metus^ quae frenet amores;
Aut quotiens elementa doces semperque fluentis 100
Materiae causas: quae vis animaverit astra
Impuleritque choros; quo vivat machina motu;
Sidera cur septem retro nitantur in ortus
Obluctata polo; variisne meatibus idem
(XVII.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLT. 133
Arbiter an gemmae convertant aethera mentes; 105
Sitne color proprius rerumj lucisne repulsu
Eludant aciem; tumidos quae luna recursus
Nutriat Oceani; quo fracta tonitrua vento^
Quis trahat iml^riferas nubes^ quo saxa creentur 109
Grandinis-, unde rigor nivibus; quae flamma per auras
Excutiat rutilos tractus aut fulmina velox
Torqueat aut tristem figat crinita cometem.
lam tibi compositam fimdaverat ancora puppim^
Telluris iam certus eras; fecimda placebant
Otia; nascentes ibant in saecula libri: 115
Cum subito liquida cessantem vidit ab aetbra
lustitia et tanto viduatas iudice leges.
Continuo frontem limbo velata pudicam
^u Deserit Autumni portas^ qua vergit in Austrum
V Signifer et noctis reparant dispendia Cbelae. 120
Pax avibuSj quacumque volat^ rabiemque frementes
Deposuere ferae; laetatur terra reverso
Numine^ quod prisci post tempora perdidit auri.
lUa per occultum Ligurum se moenibus infert
Et castos levibus plantis ingressa penates 125
Invenit aetberios signantem pulvere cursus^
Quos pia soUicito deprendit poUice Memphis:
Quae moveant momenta polum^ quam certus in astris
Error^ quis tenebras solis causisque meantem
Defectum indicat numerus^ quae linea Phoeben 130
Damnet et excluso pallentem fratre relinquat.
Vt procul adspexit fulgentia Virginis ora
Cognovitque deam^ vultus veneratus amicos
Occurrit scriptaeque notas confundit harenae.
Tum sic diva prior: ^Manli^ sincera bonorum 135
Congeries^ in quo veteris vestigia recti
Et ductos video mores meliore metallo:
lam satis indultum studiis^ Musaeque tot annos
Eripuere mihi. Pridem te iura reposcunt:
Adgredere et nostro rursum te redde labori 140
Nec tibi sufficiat transmissae gloria vitae.
134 CLAYDII CLAVDIAKI
Humanum curare genus quis terminus umquam
Praescripsit? nuUas recipit prudentia metas.
Adde quod haec multis potuit contingere sedes^
Sed meriti tantum redeunt actusque priores 145
Commendat repetitus honos virtusque reducit,
Quos fortuna regit. Melius magnoque petendum
Credis in abstrusa rerum ratione morari?
Scilicet illa tui patriam praecepta Platonis
Erexere magis^ quam qui responsa secutus 150
Obruit Eoas classes urbemque carinis
Vexit et arsuras Medo subduxit Athenas?
Spartanis potuit robur praestare Lycurgus
Matribus et sexum leges yicere severae
Civibus et vetitis ignavo credere muro 155
Tutius obiecit nudam Lacedaemona bellis:
At non Pythagorae monitus annique silentes
Famosum Oebalii luxum pressere Tarenti.
"^Quis vero insignem tanto sub principe curam
Respuat? aut quando meritis maiora patebunt 160
Praemia? Quis demens adeo qui iungere sensus
Cum Stilichone neget? Similem quae protulit aetas
Consilio vel Marte virum? Nunc Brutus amaret
Vivere sub regno^ tali succumberet aulae
Pabricius, cuperent ipsi servire Catones. 165
Nonne vides, ut nostra soror Clementia tristes
Obtundat gladios fratresque amplexa serenos
Adsurgat Pietas^ fractis ut lugeat armis
Perfidia et laceris morientes crinibus hydri
Lambant invalido Furiarum vincla veneno? 170
Exultat cum Pace Fides. lam sidera cunctae
Liquimus et placidas inter discurrimus urbes.
Nobiscum^ Theodore^ redi.'
Subit ille loquentem
Talibus: ^Agrestem dudum me, diva, reverti
Cogis et infectum longe rubigine ruris 175
Ad tua signa vocas. Nam quae mihi cura tot annis
Altera quam duras sulcis moUire novales,
(XVII.) PAN. DICTYS MANLIO THEODORO CONSYLI. 135
Nosse soli vires^ nemori quae commoda rupes^
Quis felix oleae tractus, quae glaeba faveret
Frugibus et quales tegeret vindemia coUes? 180
Terribiles rursum lituos veteranus adibo
Et desueta vetus temptabo caerula vector?
CoUectamque diu et certis utcumque locatam
Sedibus in dubium patiar deponere famam?
Nec me^ quid valeat natura fortior usus^ 185
Praeterit aut quantum neglectae defluat arti.
Desidis aurigae non audit verbera currus,
Nec manus agnoscit quem non exercuit arcum.
Esse sed iniustum fateor quodcumque negatur
lustitiae. Tu prima hominem silvestribus antris 190
Elicis et foedo deterges saecula victu.
Te propter colimus leges animosque ferarum
Exuimus. Nitidis quisquis te sensibus hausit,
Inruet intrepidus flammis^ hiberna secabit
Aequora, confertos hostes superabit inermis. 195
lUe vel Aethiopum pluviis solabitur aestus;
lUum trans Scythiam vernus comitabitur aer'.
Sic fatus tradente dea suscepit habenas
Quattuor ingenti iuris temone refusas.
Prima Padum Thybrimque ligat crebrisque micantem 200
Vrbibus Italiam; Libyas Poenosque secunda
Temperat; lUyrico se tertia porrigit orbi;
Vltima Sardiniam^ Cyrnum trifldamque retentat
Sicaniam et quidquid Tyrrhena tunditur unda
Vel gemit lonia. Nec te tot lumina rerum 205
Aut tantum turbavit onus; sed ut altus Olympi
Vertex, qui spatio ventos hiemesque relinquit,
Perpetiium nuUa temeratus nube serenum
Celsior exurgit pluviis auditque ruentes
Sub pedibus nimbos et rauca tonitrua calcat: 210
Sic patiens animus per tanta negotia liber
Emergit similisque sui, iustique tenorem
201 Libyas] Scaliger; lidos, lydos.
136 CLAVDII CLAVDIANI
riectere non odium cogit, non gratia suadet.
Nam spretas quis opes intactaque pectora lucro
Commemoret? Fuerint aliis haec forte decori: 215
Nulla potest laus esse tibi^ quae crimina purget.
Servat inoffensam divina modestia vocem:
Temperiem seryant oculi; nec lumina fervor
Asperat aut rabidas suffundit sanguine venas
NuUaque mutati tempestas proditur oris. 220
Quin etiam sontes expulsa corrigis ira
Et placidus delicta domas; nec dentibus umquam
Instrepis borrendum, fremitu nec verbera poscis.
Qui fruitur poena^ ferus est legumque videtur
Vindictam praestare sibi; cum viscera felle 225
Canduerint, ardet stimulis ferturque nocendi
Prodigus^ ignarus causae: dis proximus ille^
Quem ratio, non ira movet, qui facta rependens
Consilio punire potest. Mucrone cruento
Se iactent alii, studeant feritate timeri 230
Addictoque hominum cumulent aeraria censu.
Lene fluit Nilus, sed cunctis amnibus extat
Vtilior nuUo confessus murmure vires;
Acrior ac rapidus tacitas praetermeat ingens
Danuvius ripas; eadem clementia sani 235
Gurgitis inmensum deducit in ostia Gangen.
Torrentes inmane fremant lassisque minentur
Pontibus et volvant spumoso vertice silvas:
Pax maiora decet; peragit tranquilla potestas^
Quod violenta nequit^ mandataque fortius urget 240
Imperiosa quies.
Idem praedurus iniquas
Accepisse preces, rursus^ quae digna petitu,
Largior et facilis; nec quae comitatur bonores,
Ausa tuam leviter temptare superbia mentem.
Frons privata manet nec se meruisse fatetur, 245
Quae crevisse putat; rigidi sed plena pudoris
\S6 et Tolvant] Birtius; et volvat, involvant.
(XVII.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 137
Elucet gravitas fastu iucunda remoto.
Quae non seditio^ quae non insania vulgi
Te viso lenita cadat? quae dissona ritu
Barbaries, medii quam non reverentia frangat? 250
Vel quis non sitiens sermonis mella politi
Deserat Orplieos blanda testudine cantus?
Qualem te legimus teneri primordia mundi
Scribentem aut partes animae^ per singula talem
Cernimus et similes agnoscit pagina mores. 255
Nec dilata tuis Augusto iudice merces
Officiis^ illumque babitum^ quo iungitur aulae
Curia^ qui socio proceres cum principe nectit^
Quem quater ipse gerit^ perfecto detulit anno tjj^:^^
Deposuitque suas te succedente curules. 260
Crescant virtutes fecundaque floreat aetas.
Ingeniis patuit campus certusque merenti
Stat favor: ornatur propriis industria donis.
Surgite sopitae^ quas obruit ambitus^ artes.
Nil licet invidiae, Stilicho dum prospicit orbi 265
Sidereusque gener. Non hic violata curulis^
Turpia non Latios incestant nomina fastos;
Fortibus haec concessa viris solisque gerenda
Patribus et Romae numquam latura pudorem.
Nuntia votorum celeri iam Pama volatu 270
Moverat Aonios audito consule lucos.
Concinuit felix Helicon fluxitque Aganippe
Largior et docti riserunt floribus amnes.
Vranie redimita comas^ qua saepe magistra
Manlius igniferos radio descripserat axes^ 275
Sic alias bortata deas:
^Patimurne^ sorores^
Optato procul esse die nec limina nostri
Consulis et semper dilectas visimus aedes?
[Notior est Stilichone domus. Gestare curules]
En fasces subiisse libet. Miracula plebi 280
CoIIigite et claris nomen celebrate theatris.
^Tu lovis aequorei summersam fluctibus aulam
138 CLAVDII CLAYDIANl
Oratum volucres, Erato^ iam perge quadrigas^
A quibus haud umquam palmam rapturus Arion.
Inlustret circum sonipes^ quicumque superbo 285
Perstrepit binnitu Baetin^ qui splendida potat
Stagna Tagi madidoque iubas adspergitur auro.
^Calliope^ liquidas Alciden posce palaestras:
Cuncta Palaemoniis manus explorata coronis
Adsit et Eleo pubes laudata Tonanti. 290
^Tu iuga Taygeti frondosaque Maenala^ Clio^
I Triyiae supplex; non aspernata rogantem
Ampbitlieatrali fayeat Latonia pompae.
Audaces legat ipsa viros^ qui coUa ferarum
Arte ligent certoque premant venabula nisu. 295
Ipsa truces fetus captivaque ducat ab antris
Prodigia et caedis sitientem differat arcum.
Conveniant ursi^ magna quos mole ruentes
Torva Lycaoniis Helice miretur ab astris,
Perfossique rudant populo pallente leones, 300
Quales Mygdonio curru frenare Cybebe
Optet et Herculei mallent fregisse lacerti.
Obvia fulminei properent ad vulnera pardi
Semine permixto geniti^ cum forte leaenae
Nobiliorem uterum viridis corrupit adulter; 305
Hi maculis patres referunt et robore matres.
Quidquid monstriferis nutrit Gaetulia campis,
Alpina quidquid tegitur nive, Gallica siquid
Silva tenet^ iaceat; largo ditescat harena
Sanguine; consumant totos spectacula montes. 310
^Nec moUes egeant nostra dulcedine ludi:
Qui laetis risum salibus movisse facetus^
Qui nutu manibusque loquax^ cui tibia fiatu,
Cui plectro pulsanda chelys^ qui pulpita socco
Personat aut alte graditur maiore cothurno^ 315
Et qui magna levi detrudens murmura tactu
Innumeras voces segetis moderatus aenae
300 rudant] Birtius; ruant.
(XVII.) PAN. DICTVS MANLIO THEODORO CONSVLI. 139
Intonet erranti digito penitusque trabali
Vecte laborantes in carmina concitet undas^
Vel qui more avium sese iaculentur in auras 820
Corporaque aedificent celeri crescentia nexu^
Quorum compositam puer anientatus in arcem
Emicet et vinctu plantae vel cruribus haerens
Pendula librato figat vestigia saltu.
Mobile ponderibus descendat pegma reductis 325
Inque cliori speciem spargentes ardua fiammas
Scaena rotet uarios et fingat Mulciber orbis
Per tabulas impune vagus pictaeque citato
Ludant igne trabes et non permissa morari
Fida per innocuas errent incendia turres. 330
Lascivi subito confiigant aequore lembi
Stagnaque remigibus spument inmissa canoris.
^Consul per populos idemque gravissimus auctor
Eloquii^ duplici vita subnixus in aevum
Procedat pariter libris fastisque legendus. 335
Accipiat patris «xemplum tribuatque nepoti
Eilius et coeptis ne desit fascibus heres.
Decurrat trabeata domus tradatque secures
Mutua posteritas servatoque ordine fati
Manlia continuo numeretur consule proles'. 340
DE CONSVLATV STILICHONIS
LIBEE PRIMVS.
(XXI.)
ContirLuant superi pleno Romana favore
Gandia successnsque novis successibus augent:
Conubii necdum festivos regia cantus
Sopierat^ cecinit faso Gildone triumplios^
Et calidis tbalami successit laurea sertis^ 5
Sumeret ut pariter princeps nomenque mariti
Victorisque decus; Libyae post proelia crimen
Concidit Eoum^ rursusque Oriente subacto
Consule defensae surgunt Stiliclione secures.
Ordine vota meant. Equidem si carme^ in unum lo
Tantarum sperem cumulos advolvere rerum^
Promptius imponam glaciali Pelion Ossae.
Si partem tacuisse velim, quodcumque relinquam^
Maius erit. Veteres actus primamque iuventam
Prosequar? ad sese mentem praesentia ducunt. 15
Narrem iustitiam? plus splendet gloria Martis.
Armati referam vires? plus egit inermis.
Quod floret Latium^ Latio quod reddita servit ^
Africa^ vicinum quod nescit Hiberia Maurum^
Tuta quod imbellem miratur Gallia Rbenum^ 20
Aut gelidam Tliracen decertatosque labores
Hebro teste canam? Magnum mibi panditur aequor^
Ipsaque Pierios lassant proclivia currus
Laudibus innumeris.
Etenim mortalibus ex quo
Tellus coepta coli^ numquam sincera bonorum 25
(XXI.) DE CONSVLATY STILICHONIS LIBER PRIMVS. 141
Sors ulli concessa viro. Quem vultus honestat^
Dedecorant mores; animus quem pulchrior ornat^
Corpus destituit. Bellis insignior ille^
Sed pacem foedat vitiis. Hic publica felix^
Sed privata minus. Partitum; singula quemque - 30
Nobilitant: hunc forma decens^ hunc robur in armis^
Hunc rigor, hunc pietas^ illum sollertia iuris^
Hunc suboles castique tori. Sparguntur in omnes^
In te mixta fluunt; et quae divisa beatos
Efficiunt, coUecta tenes. 35
Ne facta revolvam
Militiamque patris^ cuius producere famam,
Si nihil egisset clarum nec fida Valenti
Dextera duxisset rutilantes crinibus alas^
Sufficeret natus Stilicho: mens ardua semper
A puero^ tenerisque etiam fulgebat in annis 40
Fortunae maioris honos. Erectus et acer
Nil breve moliri^ nuUis haerere potentum
Liminibus fatisque loqui iam digna futuris.
larQ tum conspicuus^ iam tum venerabilis ibas
Spondebatque ducem celsi nitor igneus oris 45
Membrorumque modus^ qualem nec carmina fingunt
Semideis. Quacumque alte gradereris in urbe^
Cedentes spatiis adsurgentesque videbas
Quam\is miles adhuc. Taciti suffragia vulgi
lam tibi detulerant, quidquid mox debuit aula. 50
Vix primaevus eras, pacis cum mitteris auctor
Assyriae; tanta foedus cum gente ferire
Commissum iuveni. Tigrim transgressus et altum
Euphraten Babylona petis. Stupuere severi
Parthorum proceres^ et plebs pharetrata videndi 55
Flagravit studio, defixaeque hospite pulchro
Persides arcanum suspiravere calorem.
Turis odoratae cumulis et messe Sabaea
Pacem conciliant arae; penetralibus ignem
Sacratum rapuere adytis rituque iuvencos 60
Chaldaeo stravere magi. Rex ipse micantem
142 CLAYDII CLAYDIANI
Inclinat dextra pateram secretaqne Beli
Et vaga testatur volventem sidera Mithram.
Si quando sociis tecum venatibus ibant^
Quis Stilicbone prior ferro penetrare leones 65
Comminus aut longe virgatas figere tigres?
Flectenti faciles cessit tibi Medus babenas; ^
Torquebas refugum Parttiis mirantibus arcum.
Nubilis interea maturae virginis aetas
Vrgebat patrias suspenso principe curas, 70
Quem simul imperioque ducem nataeque maritum
Prospiceret; dubius toto quaerebat ab axe
Dignum coniugio generum tbalamisque Serenae.
ludicium virtutis erat; per castra^ per urbes^
Per populos animi cunctantis libra cucurrit. 75
Tu legeris tantosque viros, quos obtulit orbis,
Intra consilium vincis sensumque legentis^
Et gener Augustis olim socer ipse futurus
Accedis. Radiis auri Tyriaque superbit
Maiestate torus; comitata parentibus exit 80
Purpureis virgo. Stabat pater inde tropaeis
Inclitus; inde pium matris regina gerebat
Obsequium gravibus subnectens flammea gemmis.
Tunc et Solis equos, tunc exultasse ctioreis
Astra ferunt mellisque lacus et flumina lactis 85
Erupisse solo^ cum floribus aequora vernis
Bosphorus indueret roseisque evincta coronis
Certantes Asiae taedas Europa levaret.
Felix arbitrii princeps^ qui congrua mundo
ludicat et primus censet^ quod cernimus omnes. 90
Talem quippe virum natis adiunxit et aulae,
Cui neque luxuries bello nec blanda periclis
Otia nec lucis fructus pretiosior umquam
Laude fuit. Quis enim Visos in plaustra feroces
Reppulit aut saeva Promoti caede tumentes 95
Basternas una potuit delere ruina?
62 Beli] Scaliger; belli.
(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PEIMVS. 143
Pallantis iugulum Turno moriente piavit
AeneaSj tractusque rotis ultricibus Hector
Irato yindicta fuit vel quaestus AcliiUi:
Tu neque vesano raptas venalia curru 100
Funera nec vanam corpus meditaris in unum
Saevitiam; turmas equitum peditumque catervas
Hostilesque globos tumulo prosternis amici;
Inferiis gens tota datur. Nec Mulciber auctor
Mendacis clipei fabricataque vatibus arma 105
Conatus iuvere tuos: tot barbara solus
Milia iam pridem miseram vastantia Thracen
Finibus exiguae vallis conclusa tenebas.
Nec te terrisonus stridor venientis Alani
Nec vaga Chunorum feritas^ non falce Gelonus^ 110
Non arcu pepulere Getae^ non Sarmata conto.
Extinctique forent penitus^ ni more maligno ^ ^ ^
Falleret Augustas occultus proditor aures i ■ ^KM/iJ^, ^
Obstrueretque moras strictumque retunderet ensem^ ^
Solveret obsessos^ praeberet foedera captis. 115
Adsiduus castris aderat^ rarissimus urbi^
Si quando trepida princeps pietate vocaret;
Vixque salutatis Laribus^ vix coniuge visa^
Deterso necdum repetebat sanguine campum
Nec stetit Eucberii dum carperet oscula saltem 120
Per galeam. Patris stimulos ignisque mariti
Vicit cura ducis. Quotiens sub pellibus egit
Edonas hiemes et tardi flabra Bootae
Sub divo Riphaea tulit! cumque igne propinquo
Frigora vix ferrent alii^ tunc iste rigentem 125
Danuvium calcabat eques nivibusque profundum
Scandebat cristatus Athon lateque corusco
Curvatas glacie silvas umbone ruebat.
Nunc prope Cimmerii tendebat litora Ponti,
Nunc dabat hibernum Rhodope nimbosa cubile. 130
Vos Haemi gelidae valles^ quas saepe cruentis
Stragibus aequavit Stilicho^ vos Thracia testor
Flumina^ quae largo mutastis sanguine fluctus;
4 4f|
144 CLAYDII CLAVDIANI
Dicite, Bisaltae yel qui Pangaea iuvencis
Scinditis^ offenso quantae sub Yomere putres 135
Dissiliant glaebis galeae vel qualia rastris
Ossa peremptorum resonent inmania regum.
Singula complecti cuperem; sed densior instat
Gestorum series laudumque sequentibus undis
Obruimur. Genitor caesi post bella tyranni 140
lam tibi commissis conscenderat aethera terris.
Aoicipites rerum ruituro culmine lapsus
Aequali cervice subis: sic Hercule quondam
Sustentante polum melius librata pependit
Macbina nec dubiis titubavit Signifer astris 145
Perpetuaque senex subductus mole parumper
Obstupuit proprii spectator ponderis Atlas.
NuUi barbariae motus; nil turbida rupto
Ordine temptavit novitas^ tantoque remoto
Principe mutatas orbis non sensit habenas. 150
Nil inter geminas acies^ ceu libera frenis,
Ausa manus. Certe nec tantis dissona linguis
Turba nec armorum cultu diversior umquam
Confluxit populus: totam pater undique secum
Moverat Auroram; mixtis hic Colchus Hiberis^ 155
Hic mitra velatus Arabs^ hic crine decorus
Armenius; hic picta Saces fucataque Medus^
Hic gemmata niger tentoria fixerat Indus;
Hic Rhodani procera cohors^ hic miles alumnus
Oceani. Ductor Stilicho tot gentibus unus^ 160
Quot vel progrediens vel conspicit occiduus soL
In quo tam vario vocum generumque tumultu
Tanta quies iurisque metus servator honesti
Te moderante fuit, nuUis ut vinea furtis
Vel seges erepta fraudaret messe colonum^ 165
Vt nihil aut saevum rabies aut turpe libido
Suaderet, placidi servirent legibus enses.
Scilicet in vulgus manant exempla regentum^
Vtque ducum lituos^ sic mores castra sequuntur.
Denique felices aquilas quocumque moveres^ 170
(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 145
Arebant tantis epoti milibus amnes.
lUyricum peteres: campi montesque latebant.
Vexillum navale dares: sub puppibus ibat
lonium. NuUum succincta Ceraunia nimbis
Nec iuga Leucatae feriens spumantia fluctu 175
Deterrebat hiems. Tu si glaciale iuberes
Vestigare fretum, securo miUte ducti
Stagna reluctantes quaterent Saturnia remi;
Si deserta Noti, fontem si quaerere NiU,
Aetbiopum medios penetrassent vela vapores. 180
Te memor Eurotas^ te rustica Musa Lycaei,
Te pastoraH modulantur Maenala cantu
Partheniumque nemus^ quod te pugnante resurgens
Aegra caput mediis erexit Graecia flammis.
Plurima Parrhasius tunc inter corpora Ladon 185
Haesit et Alpheus Greticis angustus acervis
Tardior ad Siculos etiamnunc pergit amores.
Miramur rapidis hostem succumbere beUis^
Cum solo terrore ruant? Non classica Francis
IntuHmus: iacuere tamen. Non Marte Suebos 190
Contudimus^ quis iura damus. Quis credere pOssit?
Ante tubam nobis audax Grermania servit.
Cedant^ Druse^ tui^ cedant, Traiane, labores:
Vestra manus dubio quidquid discrimine gessit,
Transcurrens egit StiUcho totidemque diebus 195
Edomuit Rhenum, quot vos potuistis in annis;
Quem ferro: adloquiis; quem vos cum miUte: solus.
Impiger a primo descendens fluminis ortu
Ad bifidos tractus et iuncta pahidibus ora
Fulmineum perstrinxit iter; ducis impetus undas 200
Vincebat celeres^ et pax a fonte profecta
Cum Rheni crescebat aquis. Ingentia quondam
Nomina, crinigero flaventes vertice reges,
Qui nec principibus donis precibusque vocati
Paruerant^ iussi properant segnique verentur 205
Offendisse mora; transvecti lyntribus amnem
Occursant ubicumque veUt. Nec fama fefeUit
Clavdiani Opp., ed. Koch. 10
146 CLAVDII CLAVDIANI
lustitiae: videre pium, videre fidelem.
Quem veniens timuit^ rediens Grermanus amavit.
lUi terribiles, quibus otia vendere semper 210
Mos erat et foeda requiem mercede pacisci,
Natis obsidibus pacem tam supplice vultu
Captivoque rogant, quam si post terga revincti
Tarpeias pressis subeant cervicibus arces.
Omne^ quod Oceanum fontesque interiacet Histri, 215
XJnius incursu tremuit; sine caede subactus
Servitio Boreas exarmatique Triones.
Tempore tam parvo tot proelia sanguine nuUo
Perficis et luna nuper nascente profectus
Ante redis, quam tota fuit, Rbenumque minacem 220
Cornibus infractis adeo mitescere cogis,
Vt Salius iam rura colat flexosque Sygambrus
In falcem curvet gladios, geminasque viator
Cum videat ripas, quae sit Romana^ requirat;
Vt iam trans fluvium non indignante Chauco 225
Pascat Belga pecus^ mediumque ingressa per Albim
Gallica Francorum montes armenta pererrent;
Vt procul Hercyniae per vasta silentia silvae
Venari tuto liceat^ lucosque vetusta
Religione truces et robur numinis instar 230
Barbarici nostrae feriant impune bipennes.
Vltro quin etiam devota mente tuentur
Victorique favent. Quotiens sociare catervas
Oravit iungique tuis Alamannia signis!
Nec doluit contempta tamen^ spretoque recessit 235
Auxilio laudata fides. Provincia missos
Expellet citius fasces quam Prancia reges,
Quos dederis. Acie nec iam pulsare rebelles,
Sed vinclis punire licet; sub iudice nostro
Regia Romanus disquirit crimina carcer: 240
Marcomeres Sunnoque docet; quorum alter Etruscum
Pertulit exilium; cum se promitteret alter
Exulis ultorem^ iacuit mucrone suorum:
Res avidi concire novas odioque furentes
(XXI.) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 147
Pacis et mgenio scelemmque cupidine fratres. 245
Post domitas Arctos alio prorupit ab axe
Tempestas et, ne qua tuis intacta tropaeis
Pars foret, Australis sonuit tuba. Moverat omnes
Maurorum Gildo populos^ quibus inminet Atlas
Et quos interior nimio plaga sole relegat: 250
Quos vagus umectat Cinyps et proximus hortis
Hesperidum Triton et Gir notissimus amnis
Aethiopum, simili mentitus gurgite Nilum;
Venerat et parvis redimitus Nuba sagittis
Et velox Garamas, nec quamvis tristibus Hammon 255
Responsis alacrem potuit Nasamona morari."?!
Stipantur Numidae campi^ stant pulvere Syrtes
Gaetulae, Poenus iaculis obtexitur aer.
Hi virga moderantur equos; his fulva leones
Velamenta dabant ignotarumque ferarum 260
Exuviae^ vastis Meroe quas nutrit harenis;
Serpentum patulos gestant pro casside rictus;
Pendent vipereae squamosa pelle pbaretrae.
Non sic intremuit Simois^ cum montibus Idae
Nigra coloratus produceret agmina Memnon, 265
Non Ganges^ cum tela procul vibrantibus Indis
Inmanis medium vectaret belua Porum.
Porus Alexandro^ Memnon prostratus Achilli,
Gildo nempe tibi.
Nec solum fervidus Austrum,
Sed partes etiam Mavors agitabat Eoas. 270
Quamvis obstreperet pietas^ bis ille regendae
Transtulerat nomen Libyae scelerique profano
Fallax legitimam regni praetenderat umbram.
Surgebat geminum varia formidine bellum,
Hoc armis, hoc triste dolis. Hoc Africa saevis 275
Cinxerat auxiliis, hoc coniuratus alebat
Insidiis Oriens. Illinc edicta meabant
Corruptura duces; hinc frugibus atra negatis
Vrgebat trepidamque fames obsederat urbem.
Exitiale palam Libycum; civile pudoris 280
10*
148 CLAVDII CLAVDIANI
Obtentu tacitum.
Tales utrimque procellae
Cum fremerent lacerumque alternis ictibus anceps
Imperium pulsaret hiems, nil fessa remisit
Officii virtus contraque minantia fata
Pervigil eventusque sibi iatura secundos 285
Maior in adversis micuit: velut arbiter alni,
Nubilus Aegaeo quam turbine vexat Orion,
Exiguo clavi flexu declinat aquarum
Verbera, nunc recta, nunc obliquante carina
Callidus, et pelagi caelique obnititur irae. 290
Quid primum, Stilicho^ mirer? quod cautus ad onmes
Restiteris fraudes, ut te nec noxia furto
Littera nec pretio manus inflammata lateret?
Quod nihil in tanto circum terrore locutus
Indignum Latio? responsa quod ardua semper 295
Eois dederis, quae mox eff^ecta probasti
Securus^ quamvis et opes et rura tenerent
Insignesque domos? Levis haec iactura; nec umquam
Publica privatae cesserunt commoda causae.
Dividis ingentes curas teque omnibus unum 300
Obicis, inveniens animo quae mente gerenda,
Efficiens patranda manu, dictare paratus
Quae scriptis peragenda forent. Quae brachia centum,
Quis Briareus aliis numero crescente lacertis
Tot simul obiectis posset confligere rebus: 305
Evitare dolos; veteres flrmare cohortes,
Explorare novas; duplices disponere classes,
Quae fruges aut bella ferant; aulaeque tumultum
Et Romae lenire famem? Quot nube soporis
Inmunes oculi per tot discurrere partes, 310
Tot loca sufflcerent et tam longinqua tueri?
Argum fama canit centeno lumine cinctum
Corporis excubiis unam servasse iuvencam!
Vnde tot adlatae segetes? quae silva carinas
Texuit? Vnde rudis tanto tirone iuventus 315
Emicuit senioque iterum vernante resumpsit
(XXL) DE CONSVLATV STILICHONIS LIBER PRIMVS. 149
Gallia bis fractas Alpino vnlnere vires?
Non ego dilectu, Tyrii sed vomere Cadmi
Tam subitas acies concepto dente draconis
Exiluisse reor: Dircaeis qualis in arvis 320
Messis cum proprio mox bellatura colono
Cognatos strinxit gladios^ cum semine iacto
Terrigenae galea matrem nascente ferirent
Armifer et viridi floreret milite sulcus.
Hoc quoque non parva fas est cum laude relinqui^ 325
Quod non ante fretis exercitus adstitit ultor,
Ordine quam prisco censeret bella senatus.
Neglectum Stilicbo per tot iam saecula morem
Rettulit, ut ducibus mandarent proelia patres
Decretoque togae felix legionibus iret 330
Tessera. Romuleas leges rediisse fatemur,
Cum procerum iussis famulantia cernimus arma.
Tyrrbenum poteras cunctis transmittere signis
Et ratibus Syrtes^ Libyam complere maniplis;
Consilio stetit ira minor^ ne territus ille 335
Te duce suspecto Martis graviore paratu
Aut in harenosos aestus zonamque rubentem
Tenderet aut solis fugiens transiret in ortus
Missurusve sibi certae solacia mortis
Oppida dirueret flammis. Res mira relatu: 340
Ne timeare times et, quem vindicta manebat,
Desperare vetas. Quantum fiducia nobis
Profuit! hostilis salvae Cartbaginis arces;
Inlaesis Tyrii gaudent cultoribus agri^
Quos potuit vastare fuga. Spe captus inani 345
Nec se subripuit poenae nostrisque pepercit
Demens: qui numero tantum^ non robore mensus
Romanos rapidis ibat ceu protinus omnes
Calcaturus equis et, quod iactare solebat,
Solibus effetos mersurus pulvere Gallos. 350
Sed didicit non Aetbiopum geminata venenis
Vulnera^ non fusum crebris hastilibus imbrem,
Non equitum nimbos Latiis obsistere pilis.
150 CLAYDII CLAVDIANI
Sternitur ignavus Nasamon, nec spicula supplex
lam torquet Garamas; repetunt deserta fugaces 355
Autololes; pavidus proiecit missile Mazax.
Cornipedem Maurus nequiquam hortatur anhelum;
Praedonem lembo profugum ventisque repulsum
Suscepit merito fatalis Tabraca portu
Expertum^ cpwd nuUa tuis elementa paterent 360
Hostibus^ et laetae passurum iurgia plebis
Fracturumque reos humili sub iudice vultus.
Nil tribuat Fortuna sibi. Sit prospera semper
IUa quidem; sed non uni certamina pugnae
Credidimus totis nec constitit alea castris 365
Nutatura semel; si quid licuisset iniquis
Casibus^ instabant aliae post terga biremes;
Venturus dux maior erat.
Victoria nuUa
Clarior aut hominum votis optatior umquam
Contigit. An quisquam Tigranen armaque Ponti 370
Vel Pyrrhum Antiochique fugam vel vincla lugurthae
Conferat aut Persen debeUatumque PhiUppum?
Hi propagandi ruerant pro Umite regni;
Hic stabat Romana salus. Ibi tempora tuto
Traxerunt dilata moras; hic vincere tarde 375
Vinci paene fuit. Discrimine Roma supremo
Inter suppUcium popuU deforme pependit;
Et tantum Libyam fructu maiore recepit
Quam peperit^ quantum graviorem amissa dolorem
Quam necdum quaesita movent. Quis Punica gesta^ 380
Quis vos^ Scipiadae^ quis te iam^ Regule^ nosset,
Quis lentum caneret Fabium, si iure perempto
Insultaret atrox famula Carthagine Maurus?
Haec omnis veterum revocavit adorea laurus.
Restituit StiUcho cunctos tibi, Roma^ triumphos. 385
384 laurus] scripsi; lauros.
(XXII.) DE eONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 151
DE CONSVLATV STILICHONIS.
LIBER SECVNDVS.
(XXII.)
Hactenus armatae laudes: nunc qualibus orbem
Moribus et quanto frenet metuendus amore,
Quo tandem flexus trabeas auctore rogantes
Induerit fastisque suum concesserit annum^
Mitior incipiat fidibus iam Musa remissis. 5
Principio magni custos Clementia mundi,
Quae lovis incoluit zonam^ quae temperat aethram
Frigoris et flammae medio; quae maxima natu
Caelicolum. Nam prima chaos Clementia solvit
Congeriem miserata rudem vultuque sereno 10
Discussis tenebris in lucem saecula fudit.
Haec dea pro templis et ture calentibus aris
Te fruitur posuitque suas boc pectore sedes.
Haec docet ut poenis hominum vel sanguine pasci
Turpe ferumque putes; ut ferrum^ Marte cruentum, 15
Siccum pace feras; ut non infensus alendis
Materiem praestes odiis; ut sontibus ultro
Ignovisse velis, deponas ocius iram
Quam moveas^ precibus numquam implacabilis obstes^
Obvia prosternas prostrataque more leonum 20
Despicias, alacres ardent qui frangere tauros,
Transiliunt praedas humiles. Hac ipse magistra
Das veniam victis, hac exorante calores
Horrificos et quae, numquam nocitura, timentur
lurgia contentus solo terrore coerces
Aetherii patris exemplo^ qui cuncta sonoro
Concutiens tonitru Cyclopum spicula differt
In scopulos et monstra maris nostrique cruoris
Parcus in Oetaeis exercet fulmina silvis.
Huic divae germana Fides eademque sorori 30
Corde tuo delubra tenens sese omnibus actis
152 CLAVDII CLAVDIANI
Inserit. Haec docuit nuUo livescere fuco,
Numquam falsa loqui^ numquam promissa morari;
Invisos odisse palam^ non virus in alto
Condere^ non laetam speciem praemittere fraudi^ 35
Sed certum mentique parem componere vultum;
Occulto saevire vetat^ prodesse remittit.
Haec et amicitias longo plus tempore firmat
Mansuroque adamante ligat; nec mobile mutat
Ingenium: parvae strepitu nec vincula noxae 40
Dissolvi patitur nec fastidire priorem
Inlicitur veniente novo. Benefacta tenere^
Respuere offensas facilis, pariterque minoris
Officii magnique memor superare laborat
Vtque hostes armis^ meritis sic vincit amicos. 45
Haec fovet absentes^ haec longe sola remotis
Consulit^ haec nuUis avidam rumoribus aurem
Pandit, ut ignarum numquam laesura clientem
Insidiosa tuos alienent murmura sensus.
Nec vivis adnexus amor meminisse sepultos 50
Desinit; in prolem transcurrit gratia patrum.
Hac tu Tbeodosium^ tenuit dum sceptra^ colebas,
Hac etiam post fata colis; nec pignora curas
Plus tua quam natos, dederat quos ille monendos
Tutandosque tibi. lustos nimiumque fideles 55
Fama putat, qui^ cum possint commissa negare,
Maluerint nuUo violati reddere quaestu.
At Stiliclio non divitias aurique relictum
Pondus, sed geminos axes tantumque reservat
Depositum teneris^ quantum sol igneus ambit. 60
Quid non intrepidus credas^ cui regia tuto
Creditur?
Hoc clipeo munitus Honorius altum
Non gemuit patrem vitaeque et lucis in ipso
Limine, contemptus numquam^ dat iura subactis
Gentibus et secum sentit crevisse triumpbos. 65
Quem tu sic placida formas^ sic mente severa^
Vt neque desidiae tradas, dum pronus ad omne
(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 153
Quod libet obsequeris^ nec contra nixus ovantem
Confringas animum-, secreto consona regno
Ceu iuvenem doceas, moles quid publica poscat: 70
Ceu sanctum venerere senem patriisque gubernes
Imperium monitis; dominum summissus adores,
Obsequiis moderere ducem^ pietate parentem.
Hinc fuit ut primos in coniuge disceret ignes
Ordirique virum non luxuriante iuventa^ 75
Sed cum lege tori, casto cum foedere vellet.
Principe tu felix genero: felicior ille
Te socero.
Fratrem levior nec cura tuetur
Arcadium; nec, si quid iners atque impia turba
Praetendens proprio nomen regale furori 80
Audeat^ adscribis iuveni. Discordia quippe
Cum fremeret^ numquam Stilicho sic canduit ira,
Saepe lacessitus probris gladiisque petitus,
Vt bello Furias ultum^ quas pertulit^ iret
Inlicito causamque daret civilibus armis: 85
Cuius falta fide mediis dissensibus aulae
Intemeratorum stabat reverentia fratrum.
Quin et Sidonias chlamydes et cingula bacis
Aspera gemmatasque togas viridesque smaragdo
Loricas galeasque redundantes hyacintbis 90
Gestatosque patri capulis radiantibus enses
Et vario lapidum distinctas igne coronas
Dividis ex aequo: ne non augusta supellex
Ornatusque pares geminis beredibus essent.
Mittitur et miles, quamvis certamine partes 95
lam tumeant. Hostem muniri robore mavis ^^ v -^^^,
Quam peccare fidem: permittis iusta petenti *% ^
Idque negas solum^ cuius mox ipse repulsa
Gaudeat et quidquid fuerat deforme mereri.
Omnes praeterea^ puro quae crimina pellunt 100
Ore^ deae iunxere choros unoque receptae
Pectore diversos tecum cinguntur in usus.
lustitia utilibus rectum praeponere suadet
154 CLAYDII CLAVDIANI
Communesque sequi leges iniustaque numquam
Largiri sociis. Durum Patientia corpus 105
Instruit, ut nulli cupiat cessisse labori;
Temperies, ut casta petas; Prudentia^ ne quid
Inconsultus agas; Constantia^ futtile ne quid
Infirmumque geras. Procul importuna fugantur
Numina, monstriferis quae Tartarus edidit antris: lio
Ac primam scelerum matrem^ quae semper habendo
Plus sitiens patulis rimatur faucibus aurum^
Trudis Avaritiam; cuius foedissima nutrix
Ambitio, quae vestibulis foribusque potentum
Excubat et pretiis commercia pascit honorum^ 115
Pulsa simul. Nec te gurges corruptior aevi
Traxit ad exemplum^ qui iam firmaverat annis
Crimen et in legem rapiendi verterat usum.
Denique non dives sub te pro rure paterno
Vel laribus pallet; non insidiator oberrat 120
Facturus quemcumque reum; non obruta virtus
Paupertate latet. Lectos ex omnibus oris
Evebis et meritum, non quae cunabula, quaeris
Et qualis, non unde satus. Sub teste benigno
Vivitur; egregios invitant praemia mores. 125
Hinc priscae redeunt artes; felicibus inde
Ingeniis aperitur iter despectaque Musae
CoUa levant opibusque fluens et pauper eodem
Nititur ad fructum studio^ cum cernat uterque
Quod nec inops iaceat probitas nec inertia surgat 130
Divitiis.
Nec te iucunda fronte fefellit
Luxuries^ praedulce malum, quae dedita semper
Corporis arbitriis hebetat caligine sensus
Membraque Circaeis effeminat acrius herbis^
Blanda quidem vultus, sed qua non taetrior uUa 135
Interius: fucata genas et amicta dolosis
Inlecebris torvos auro circumlinit hydros.
lUa voluptatum multos innexuit hamis:
Te numquam conata capit. Non prava libido
(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 155
Stupris advigilat; non tempora somnus agendi uo
Frustratur; nuUo citharae convivia cantu^
Non pueri lasciva sonant. Quis cernere curis
Te vacuum potuit? quis tota mente remissum
Aut indulgentem dapibus^ ni causa iuberet
Laetitiae? Non indecores aeraria lassant 145
Expensae; parvo non improba littera libro
Absentum condonat opes. A milite parcus
Diligeris; neque enim neglectas pace cohortes
Tunc ditas^ cum bella fremunt. Scis nulla placere
Munera, quae metuens illis, quos spreverat^ ofFert 150
Serus et incassum servati prodigus auri.
Antevenis tempus non expectantibus ultro
Munificus mensaeque adhibes et nomine quemque
Compellas clari, sub te quod gesserat olim,
Admonitum facti figendaque sensibus addis 155
Verba, quibus magni geminatur gratia nodi.
Nec, si quid tribuas, iactatum saepius idem
Exprobrare soles nec, quos promoveris^ alto
Turgidus adloqueris fastu nec prospera fiatus
AttoUunt nimios. Quin ipsa Superbia longe 160
Discessit, vitium rebus soUemne secundis
Virtutumque ingrata comes. Contingere passim
Adfarique Hcet. Non inter pocula sermo
Captatur^ pura sed Ubertate loquendi
Seria quisque iocis nuUa formidine miscet. 165
Quem videt Augusti socerum regnique parentem,
Miratur conviva parem, cum tanta potestas
Civem lenis agat. Te doctus prisca loquentem,
Te matura senex audit, te fortia miles
Adspersis saUbus^ quibus liaud Amphiona quisquam 170
Praefe^at Aonios meditantem carmine muros
Nec velit Orpheo migrantes pectine silvas.
Hinc amor, hinc veris et non faUacibus omnes
Pro te soUiciti votis; hinc nomen ubique
Plausibus, auratis celebrant hinc ora figuris. 175
Quae non incudes streperent, quae flamma vacaret
156 CLAVDII CLAVDIAlsI
Fabrilis, quantis fluerent fornacibus aera
Effigies ductura tuas^ quis devius esset
Angulus aut regio quae non pro numine vultus
Dilectos coleret^ talem ni semper honorem 180
Respueres? Decus hoc rapiat^ quem falsa timentum
Munera decipiunt^ qui se diffidit amari.
Hoc solus sprevisse potest^ qui iure meretur.
Vndique legati properant generique sub ore
In tua centenas optant praeconia voces. 185-
Grates Gallus agit^ quod limite tutus inermi
Et metuens bostile nihil nova culmina totis
Aedificat ripis et saevum gentibus amnem
Tbybridis in morem domibus praevelat amoenis.
Hinc Poeni cumulant laudes^ quod rura tyranno 190
Libera possideant; binc obsidione solutus
Pannonius potorque Savi^ quod clausa tot annis
Oppida laxatis ausus iam pandere portis
Rursum cote novat nigras rubigine falces
Exesosque situ cogit splendere ligones 195
Agnoscitque casas et coUibus oscula notis
Pigit et impresso glaebis non credit aratro^
Exsectisque^ inculta dabant quas saecula^ silvis
Restituit terras et opacum vitibus Histrum
Conserit et patrium vectigal solvere gaudet, 200-
Inmunis qui clade fuit. Te sospite fas est
Vexatum laceri corpus iuvenescere regni.
Sub tot principibus quaecumque amisimus olim,
Tu reddis. Solo poterit Stilicbone medente
Crescere Romanum vulnus tectura cicatrix; 205»
Inque suos tandem fines redeunte colono
Illyricis iterum ditabitur aula tributis.
Nec tamen humano cedit caeleste favori
ludicium: cingunt superi concordibus unum
Praesidiis bostesque tuos aut litore produnt 210
Aut totum oppositi claudunt fugientibus aequor
198 Exsectisque] Birtius; exsectis.
(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECYNDVS. 157
Aut in se vertunt furiis aut militis ense
Bacchati laniant Pentlieo corpora ritu;
Insidias retegunt et in ipsa cubilia fraudum
Ducunt ceu tenera venantem nare Molossi. 215
Ominibus ventura notant aut alite monstrant
Aut monitos certa dignantur imagine somnos.
Pro quibus innumerae trabearum insignia terrae
Certatim petiere tibi. Poscentibus ipse
Restiteras et mens^ aliorum prona favori, 220
ludex dura sui, facibus succensa pudoris
Tarda verecundis excusat praemia causis.
Ergo avidae tantosque novi spe consulis annos
Elusae dominae pergunt ad limina Romae^
Si minus adnuerit precibus^ vel cogere certae 225
Cunctantem votoque moras auferre paratae.
Conveniunt ad tecta deae^ quae candida lucent
Monte Palatino. Glaucis tum prima Minervae
Nexa comam foliis fulvaque intexta micantem
Veste Tagum tales profert Hispania voces: 230
^Cuncta mihi semper Stilicho^ quaecumque poposci,
Concessit tantumque suos invidit honores.
Augusti potuit soceri contemnere fasces:
lam negat et genero. Si non ut ductor ab orbe
Quem regit, accipiat saltem cognatus ab aula. 235
Exiguunme putat, quod sic amplexus Hiberam
Progeniem nostros inmoto iure nepotes
Sustinet^ ut patrium commendet purpura Baetim?
Quod pulchro Mariae fecundat germine regnum?
Quod dominis speratur avus?' 240
Tum flava repexo
Gallia crine ferox evinctaque torque decoro
Binaque gaesa tenens animoso pectore fatur:
^Qui mihi Grermanos solus Francosque subegit,
Cur nondum legitur fastis? cur pagina tantum
Nescit adhuc nomen^ quod iam numerare decebat? 245
239 fecundat] Birtius; fecundet.
158 CLAVDII CLAVDIANI
Vsque adeone levis pacati gloria Rheni?'
Inde Caledonio velata Britannia monstro^
Perro picta genas, cuius vestigia verrit
Caerulus Oceanique aestum mentitur amictus:
^Me quoque vicinis pereuntem gentibus' inquit 250
^Munivit Stilicho^ totam cum Scottus Hivernen
Movit et infesto spumavit remige Tetliys.
lUius effectum curis^ ne tela timerem
Scottica, ne Pictum tremerem^ ne litore toto
Prospicerem dubiis venturum Saxona ventis'. 255
Tum spicis et dente comas inlustris eburno
Et calido rubicunda die sic Africa fatur:
^Sperabam nuUas trabeis Gildone perempto
Nasci posse moras. Etiam nunc iUe repugnat
Et tanto dubitat fasces praebere triumpho, 260
Qui mibi Maurorum penitus lacrimabile nomen
Ignorare dedit?'
Post bas Oenotria lentis
Vitibus intorquens bederas et palmite largo
Vina fluens: ^Si vos adeo StiUchone curules
Augeri flagratis' ait '^quas sola iuvare 265
Pama potest^ quanto me dignius incitat ardor,
Vt praesente fruar conscendentemque tribunal
Prosequar atque anni pandentem claustra salutem?'
TaUbus alternant studiis Romamque precantes,
Pro cunctis, hortantur^ eat. Nec segnius iUa 270
Paruit officio^ raptis sed protinus armis
Ocior excusso per nubila sidere tendit^
Transvehitur Tuscos Appenninusque volatu
Stringitur. Eridanus clipei iam fulgurat umbra;
Constitit ante ducem tetrica nec PaUade vultum 275
Deterior nec Marte minor. Tremit orbe corusco
lam domus et summae tangunt laquearia cristae/
Tum prior attonitum gratis adfata quereUis:
^Servatas, StiUcho^ per te, venerande, curules,
Ornatas necdum fateor. Quid profuit anni 280
Servilem pepuUsse notam? Defendis honorem,
(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 159
Quem fugis, et spernisj tota quem mole tueris?
Respuis oblatum^ pro quo labente resistis?
Quae iam causa morae? quo me cunctabere rursus
Ingenio? NuUus Boreae metus^ omnis et Austri 285
Ora silet: cecidit Maurus^ Germania cessit
Et lanum pax alta ligat. Te consule necdum
Digna feror? Titulumne levem parvique nitoris
Credimus^ Augusti quo se decorare fatentur^
Sub iuga quo gentes captivis regibus egi? 290
^Non^ si prodigiis casus natura futuros
Signat^ poUuimur macula. Quod reris^ Eois
Omen erat. Quamquam nuUis mihi cognita rebus
Fabula; vix tanto risit de crimine rumor.
Opprobrii stat nuUa fides nec littera venit 295
Vulgatura nefas: in quo vel maxima virtus
Est tua quod^ nostros qui consulis omnia patres^
De monstris tq^ceas. Pellendi denique nuUa
Dedecoris sanctum violant oracula coetum
Nec mea funestum versavit curia nomen. 300
Pars sceleris dubitasse fuit: quaecumque profana
Pagina de primo venisset limine Pboebi^
Ante fretum deleta mibi^ ne turpia castis
Auribus Italiae fractorum exempla nocerent.
Publicus ille furor^ quantum tua cura peregit, 305
Secretum meruit. Laetetur quisquis Eoos
Scribere desierit fastos: portenta Gabinos
Ista latent; propriam labem texisse laborent.
Cur ego, quem numquam didici sensive creatum,
Gratuler exemptum? Delicti paenitet illos: 310
Nos nec credidimus.
^Fuerit tamen omnibus unum
Crimen et ad nostras manaverit usque secures:
Plus ideo sumenda tibi fastigia vitas^
Ne pereat tam priscus bonos^ qui portus bonorum
Semper erat. NuUo sarciri consule damnum 315
304 fractorum] scrijpsi; factorum, fatorum.
160 CLAVDII CLAYDIANI
Excepto Stiliclione potest. Bene praescia tempus
Mens tua distulerat; titulo tunc crescere posses,
Nunc per te titulus. Consul succurre gravatis
Consulibus, quicumque fuit, quicumque futurus;
Annum redde tuum^ quem iam secura sequatur 320
Posteritas nec iam doleat defensa vetustas.
Sic trabeis ultor Stilicho Brutusque repertor.
Libertas populi primo tunc consule Bruto
Reddita per fasces; bic fascibus expulit ipsis
Servitium. Instituit sublimem Brutus honorem; 325
Adseruit Stiliclio. Plus est servasse repertum,
Quam quaesisse novum. Quid tardius ore rubenti
Adnuis et solitus frontem circumfluit ignis?
Tandem vince tuum^ vincis qui cuncta, pudorem.
^Hos etiam, quamvis corrumpi munere nuUo 330
Posse queas^ mirare libens ac suscipe cinctus,
Quos tibi divino mecum Tritonia duxit
Pectine: tincta simul repetito murice fila
Contulimus pensis et eodem nevimus auro,
Aurea quo Lacbesis sub te mihi saecula texit. 335
Hic ego promissam subolem sperataque mundo
Pignora praelusi. Veram mox ipse probabis
Me vatem nostraeque fidem venientia telae
Fata dabunt.^
Dixit gremioque rigentia profert
Dona^ graves auro trabeas. Insigne Minervae 340
Spirat opus. Rutilis hic pingitur aula columnis
Et sacri Mariae partus; Lucina dolores
Solatur; residet fulgente puerpera lecto;
SoUicitae iuxta paUescunt gaudia matris.
Susceptum puerum redimitae tempora Nymphae 345
Auri fonte lavant: teneros de stamine risus
Vagitusque audire putes. lam creverat infans
Ore ferens patrem: Stilicho maturior aevi
Martia recturo tradit praecepta nepoti.
Parte aUa spumis fucantem Serica frena 350
Sanguineis primae signatus flore iuventae
<XXII.) DE CONSYL. STILICHONIS LIBER SECVNDVS. 161
Euclierius flectebat equum iaculisque vel arcu ,
Aurea purpureos toUentes cornua cervos \
Aureus ipse ferit. Venus liic invecta columbis \
Tertia regali iungit conubia nexu, 355
Pennatique nurum circumstipantur Amores
Progenitam Augustis Augustorumque sororem.
"A
Eucherius trepido iam flammea sublevat ore
Virginis; adridet retro Thermantia fratri.
lam domus haec utroque petit diademata sexu 360
Reginasque parit reginarumque maritos.
Talibus invitat donis dextraque gerendum
Diva simul porrexit ebur; soUemnibus urnam
Commovet auspiciis avibusque incepta secundat.
Tunc habiles armis umeros iam vestibus ambit 365
Romuleis; Latii sederunt pectore cultus
Loricaeque locum decuit toga. Talis ab Histro
Vel Scythico victor rediens Gradivus ab axe
Deposito mitis clipeo candentibus urbem
Ingreditur trabeatus equis; spatiosa Quirinus 370
Frena regit currumque patris Bellona cruentum
Ditibus exuviis tendens ad sidera quercum
Praecedit^ lictorque Metus cum fratre Pavore
Barbara ferratis innectunt coUa catenis
Velati galeas lauro^ propiusque iugales 375
Formido ingentem vibrat succincta securim.
Vidit ut optato se consule Roma potitam:
^Nunc' ait ^Elysii lucos inrumpere campi,
Nunc libet, ut tanti Curiis miracula voti
Fabriciisque feram, famae qui vulnere nuper 380
Calcatam flevere togam: iam prata choreis
Pulsent nec rigidos pudeat lusisse Catones.
Audiat hoc senior Brutus Poenisque tremendi
Scipiadae, geminis tandem quod libera damnis
Vnius auxilio fasces Libyamque recepi. 385
Quod superest unum precibus^ fortissime consul^
Adde meis, urbique tuum largire parumper^
Quem rogat, adventum: quam tu belloque fameque
CiiAVDiANi Opp., ed. Koch. 11
162 CLAVDII CLAVDIANI
Depulsa terris iterum regnare dedisti.
Splendida suscipiant alium te rostra Camillum, 390
Vltorem videant servatoremque Quirites
Et populus quem ductor ames: quibus Africa per te
Nec prius auditas Rliodanus iam donat aristas,
Vt mihi vel Massyla Ceres vel Gallica prosit
Fertilitas messesque veliat nunc umidus Auster, 395
Nunc Aquilo, cunctis ditescant horrea ventis.
^Quae tunc Flaminiam stipabunt milia vulgi!
Fallax o quotiens pulvis deludet amorem
Suspensum, veniens omni dum crederis hora!
Spectabunt cupidae matres, spargentur et omnes 400
Flore viae, superet cum Pincia culmina consul
Arduus, antiqui species Romana senatus.
Pompeiana dabunt quantos proscaenia plausus!
Ad caelum quotiens vallis tibi Murcia ducet
^omen Aventino Pallanteoque recussum! 405
Nunc te conspiciam castris^ permitte, relictis
Mox et cum genero trabeis visura secundis.^
Haec dum Roma refert, iam Fama loquacibus alis
Pervolat Oceanum^ linguis et mille citatos
Festinare iubet proceres^ nuUique senectus, 410
Non iter hibernis obstant nec flatibus Alpes:
Vincit amor. Meriti pridem clarique vetustis
Fascibus ad socii properant et vindicis annum.
Sic ubi fecunda reparavit morte iuventam
Et patrios idem cineres coUectaque portat 415
Vnguibus ossa piis Nilique ad litora tendens
Vnicus extremo Phoenix procedit ab Euro:
Conveniunt aquilae cunctaeque ex orbe volucres^
Vt Solis mirentur avem; procul ignea lucet
Ales^ odorati redolent et cinnama busti. 420
Nec minor in caelo chorus est; exultat uterque
Theodosius divique tui; Sol ipse quadrigis
Vere coronatis dignum tibi praeparat annum.
Est ignota procul nostraeque impervia genti^
424 genti] Koenigius; menti.
(XXII.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER SECYNDVS. 163
Vix adeunda deis^ annorum sqiialida mater, 425
Inmensi spelimca aevi^ quae tempora vasto
Suppeditat revocatque sinu. Complectitur antrum^
Omnia qui placido consumit numine^ serpens
Perpetuumque viret squamis caudamque reductam
Ore vorat tacito relegens exordia lapsu. 430
Vestibuli custos vultu longaeva decoro
Ante fores Natura sedet, cunctisque volantes
Dependent membris animae. Mansura verendus
Scribit iura senex^ numeros qui dividit astris
Et cursus stabilesque moras^ quibus omnia vivunt 435
Ac pereunt fixis cum legibus. IUe recenset^
Incertum quid Martis iter certumque Tonantis
Prospiciat mundo; quid velox semita Lunae
Pigraque Saturni; quantum Cytherea sereno
Curriculo Phoebique comes Cyllenius erret. 440
lUius ut magno Sol limine constitit antri^
Occurrit Natura potens seniorque superbis
Canitiem inclinat radiis. Tum sponte reclusus
Laxavit postes adamas^ penetrale profandum
Panditur et sedes aevique arcana patescunt. 445
Hic habitant vario facies distincta metallo
Saecula certa locis: illic glomerantur aena^
Hic ferrata rigent^ illic argentea candent.
Eximia regione domus^ contingere terris
Difficilis, rutili stabat grex aureus anni: 450
Quorum praecipuum pretioso corpore Titan
Signandum Stilichone legit; tunc imperat omnes
Pone sequi dictisque simul compellat euntes:
^En^ cui distuHmus melioris saecla metalli,
Consul adest. Ite optati mortalibus anni, 455
Ducite virtutes; hominum florescite rursus
Ingeniis hilares Baccho frugumque feraces.
Non inter geminos Anguis glaciale Triones
Sibilet^ inmodico nec frigore saeviat Vrsa.
Non toto fremat ore Leo^ nec brachia Cancri 460
Vrat atrox aestas^ madidae nec prodigus urnae
11*
164 CLAVDII CLAVDIANI
Semina praerupto dissolvat Aquarius imbre.
Phrixeus roseo producat fertile cornu
Ver Aries, pingues nec grandine tundat olivas
Scorpius; autumni maturet germina Virgo, 465
Lenior et gravidis adlatret Sirius uvis/
Sic fatus croceis rorantes ignibus ortus
Ingreditur vallemque suam^ quam flammeus ambit
Rivus et inriguis largum iubar ingerit herbis^
Quas Solis pascuntur equi; flagrantibus inde 470
Caesariem sertis et lutea lora iubasque
Subligat alipedum. Gelidas hinc Lucifer ornat^
Hinc Aurora comas iuxtaque adludit habenis
Aureus et nomen praetendit consulis Annus:
Inque novos iterum revoluto cardine cursus 475
Scribunt aetheriis Stilichonem sidera fastis.
DE CONSVLATV STILICHONIS.
LIBER TERTIVS. PRAEFATIO.
(XXIII.)
Maior Scipiades^ Italis qui solus ab oris
In proprium vertit Punica bella caput^
Non sine Pieriis exercuit artibus arma:
Semper erat vatum maxima cura duci.
Gaudet enim virtus testes sibi iungere Musas; 5
Carmen amat quisquis carmine digna gerit.
Ergo seu patriis primaevus manibus ultor
Subderet Hispanum legibus Oceanum^
Seu Tyrias certa fracturus cuspide vires
Inferret Libyco signa tremenda mari: lo
Haerebat doctus lateri castrisque solebat
Omnibus in medias Ennius ire tubas.
(XXIII.) m CONS. STILICH. LIBER TERTIVS. PRAEF. 165
lUi post lituos pedites favere canenti
Laudavitque nova caede cruentus eques.
Cumque triumpharet gemina Carthagine victa 15
(Hanc vindex patri vicerat^ hanc patriae)^
Cum longi Libyam tandem post funera belli
Ante suas maestam cogeret ire rotas:
Advexit reduces secum Victoria Musas
Et sertum vati Martia laurus erat. 20
Noster Scipiades StilichOj quo concidit alter
Hannibal antiquo saevior Hannibale^
Te mihi post quintos annorum^ Roma^ recursus
Reddidit et votis iussit adesse suis.
LIBER TERTIVS.
(XXIV.)
Quem populi plausu^ procerum quem voce petebas^
Adspice, Roma^ virum. lam tempora desine longae
Dinumerare viae visoque adsurgere semper
Pulvere: non dubiis ultra torquebere votis.
Totus adest oculis^ aderat qui mentibus olim, 5
Spe maior, fama melior. Venerare curulem,
Quae tibi restituit fasces; complectere dextram^
Sub iuga quae Poenos iterum Romana redegit.
Excipe magnanimum pectus^ quo frena reguntur
Imperii, cuius libratur sensibus orbis. 10
Os sacrum, quod in aere colis, miraris in auro, - Cf»4:</j/i^
Cerne libens: hic est felix bellator ubique, fi i)
Defensor Libyae, Rheni pacator et Histri. " ''
Ostentare suos prisco si more labores
Et gentes cuperet vulgo monstrare subactas^ 15
Certassent utroque pares a cardine laurus:
Haec Alamannorum spoliis^ Australibus illa
Ditior exuviis; illinc flavente Sygambri
Caesarie^ nigris hinc Mauri crinibus irent.
166 CLAVDII CLAVDIANI
Ipse albis velieretur equis currumque secutus 20
Laurigerum festo fremuisset carmine miles.
Hi famulos traherent reges; lii facta metallo
Oppida yel montes captivaque flumina ferrent.
Hinc Libyci fractis lugerent cornibus amnes;
Inde catenato gemeret Germania Rlieno. 25
Sed non inmodicus proprii iactator honoris
Consul, Roma, tuus. Non illum praemia tantum
Quam labor ipse iuvat; strepitus fastidit inanes
Inque animis hominum pompa meliore triumphat.
Non alium certe Romanae clarius arces 30
Suscepere ducem^ nec cum cedente rediret
Pabricius Pyrrlio nec cum Capitolia curru
Pellaeae domitor PauUus conscenderet aulae.
Nec similis Latias patefecit gloria portas
Post Numidas Mario, post classica Martis Eoi 35
Pompeio. NuUi pars aemula defuit umquam^
Quae gravis obstreperet laudi, stimulisque malignis
Facta sequebatur quamvis ingentia livor:
Solus hic invidiae fines virtute reliquit
Humanumque modum. Quis enim livescere possit^ 40
Quod numquam pereant stellae? quod luppiter olim
Possideat caelum? quod noverit omnia Phoebus?
Est aliquod meriti spatium, quod nuUa furentis
Invidiae mensura capit. Ductoribus iUis
Praeterea diversus erat favor: aequior iUe 45
Patribus invisus plebi; popularibus iUi
Munito studiis languebat gratia patrum.
Omnis in hoc uno variis discordia cessit
Ordinibus; laetatur eques plauditque senator
Votaque patricio certant plebeia favori. 50
feUx servata vocat quem Roma parentem!
mundi communis amor, cui miUtat omnis
GaUia^ quem regum thalamis Hispania nectit
Cuius et adventum crebris petiere Quirites
Vocibus et genero meruit praestante senatus! 55
Non sic virginibus flores^ non frugibus imbres,
(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TEETIVS. 167
Prospera non fessis optantur flamina nantis^
Vt tuus adspectus populo. Quae numine tanto
Litora fatidicas attoUunt Delia laurus^
Venturi quotiens adfalsit ApoUinis arcus? 60
Quae sic aurifero Pactoli fonte tumescit
Lydia^ cum domitis adparuit Euhius Indis?
Nonne vides et plebe vias et tecta latere
Matribus? His^ Stilicho, cunctis inopina reluxit
Te victore salus! Septem circumspice montes^ 65
Qui solis radios auri fulgore lacessunt^
Indutosque arcus spoliis aequataque templa
Nubibus et quidquid tanti struxere triumphi.
Quantum profueris^ quantam servaveris urbem^
Attonitis metire oculis. Haec fabula certe 70
Cuncta forentj si Poenus adhuc incumberet Austro.
Mos erat in veterum castris^ ut tempora quercu
Velaret, validis fuso qui viribus hoste
Casurum potuit morti subducere civem.
At tibi quae poterit pro tantis civica reddi 75
Moenibus? aut quantae pensabunt facta coronae?
Nec solam populi vitam debere fatetur
Armis Roma tuis; sed^ quo iucundior esset
Lucis honoratae fructus^ venerabile famae
Pondus et amissas vires et regna recepit. 80
lam non praetumidi supplex Orientis ademptam ^ f-p
Legatis poscit Libyam famulosve precatur ^Awvf^^^.'^^^^ w
(Dic?u turpe) suos: sed robore freta Gabino
Te duce Romana tandem se vindicat ira.
Ipsa iubet signis bellaturoque togatus 85
Imperat et spectant aquilae decreta senatus.
Ipsa tibi trabeas ultro dedit^ ipsa curulem
Obtulit ultori fastosque ornare coegit.
Nil perdit decoris prisci nec libera quaerit
Saecula, cum donet fasces, cum proelia mandet; 90
Seque etiam crevisse videt. Quis Gallica rura,
Quis meminit Latio Senonum servisse ligones?
Aut quibus exemplis fecunda Thybris ab Arcto
168 CLAVDII CLAVDIANI
Vexit Lingonico sudatas vomere messes?
lUa seges non auxilinm modo praebuit urbi, 95
Sed fuit indicio, quantum tibi^ Roma^ liceret:
Admonuit dominae gentes instarque tropaei
Rettulit ignotum gelidis vectigal ab oris.
Hoc quoque maiestas augescit plena Quirini,
Rectores Libyae populo quod iudice pallent 100
Et post emeritas moderator quisque secures
Discrimen letale subit: quid Poenus arator
Intulerit^ madidus quantum transmiserit Auster.
Ardua qui late terris responsa dedere,
Hic trepidant humiles; tremuit quos Africa nuper, 105
Cernunt rostra reos. Cani virtutibus aevi
Materiam pandit Stiliclio populumque vetusti
Culminis imnemorem dominandi rursus in usum
Excitatj ut magnos calcet metuendus bonoreSj
Pendat iustitia crimen^ pietate remittat iio
Errorem purosque probet damnetque nocentes
Et patrias iterum clemens exerceat artes.
Fallitur egregio quisquis sub principe credit -v •
Servitium. Numquam libertas gratior extat •> r
Quam sub rege pio. Quos praeficit ipse regendis 115 ,
RebuSj ad arbitrium plebis patrumque reducit /\'>.J^^
Conceditque libens, meritis seu praemia poscant
Seu punire velint. Posito iam purpura fastu
De se iudicium non indignatur haberi.
Sic docuit regnare socer, sic cauta iuventae 120
Prena dedit^ teneros sic moribus induit annos
Verior Augusti genitor^ fiducia belli^
Pacis consilium: per quem squalore remoto
Pristina Romuleis infloruit artibus aetas^
Per quem fracta diu translataque paene potestas 125
Non oblita sui servilibus exulat arvis^
In proprium sed ducta larem victricia reddit
Fata solo fruiturque iterum, quibus haeserat olim,
Auspiciis capitique errantia membra reponit.
Proxime dis consul^ tantae qui prospicis urbi^ 130
(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 169
Qua niliil in terris complectitur altius aether,
Cuius nec spatium visus nec corda decorem
Nec laudem vox uUa capit; quae luce metalli
Aemula vicinis fastigia conserit astris;
Quae septem scopulis zonas imitatur Olympi; 135
Armorum legumque parens quae fundit in omnes
Imperium primique dedit cunabula iuris.
Haec est exiguis quae finibus orta tetendit
In geminos axes parvaque a sede profecta
Dispersit cum sole manus. Haec obvia fatis 140
Innumeras uno gereret cum tempore pugnas,
Hispanas caperet^ Siculas obsideret urbes
Et Gallum terris prosterneret, aequore Poenum^
Numquam succubuit damnis et territa nuUo
Vubiere post Cannas maior Trebiamque fremebat 145
Et^ cum iam premerent flammae murumque feriret
Hostis^ in extremos aciem mittebat Hiberos
Nec stetit Oceano remisque ingressa profundum
Vincendos alio quaesivit in orbe Britannos.
Haec est in gremium victos quae sola recepit 150
Humanumque genus communi nomine fovit
Matris^ non dominae ritu^ civesque vocavit
Quos domuit nexuque pio longinqua revinxit.
Huius pacificis debemus moribus omnes^
Quod veluti patriis regionibus utitur hospes; 155
Quod sedem mutare licet; quod cernere Thylen
Lusus et borrendos quondam penetrare recessus;
Quod bibimus passim Rliodanum^ potamus Orontem;
Quod cuncti gens una sumus. Nec terminus umquam
Romanae dicionis erit. Nam cetera regna 160
Luxuries vitiis odiisque superbia vertit:
Sic male sublimis fregit Spartanus Athenas
Atque idem Thebis cecidit; sic Medus ademit
Assyrio Medoque tulit moderamina Perses;
Subiecit Persen Macedo^ cessurus et ipse 165
Romanis. Haec auguriis firmata Sibyllae^
Haec sacris animata Numae. Hinc fulmina vibrat
170 CLAVDII CLAYDIANI
luppiter; lianc tota Tritonia Gorgone velat.
Arcanas huc Vesta faces^ huc orgia secum
Transtulit et Plirygios genetrix turrita leones; 170
Huc depulsurus morbos Epidaurius hospes
Reptayit placido tractu, vectumque per undas
Insula Paeonium texit Tiberina draconem.
Hanc tu cum superis^ Stilicho praeclare^ tueris^
Protegis hanc clipeo patriam regumque ducumque 175
Praecipueque tuam. Dedit haec exordia lucis
Eucherio puerumque ferens hic regia mater
Augusto monstravit avo; laetatus at ille
Sustulit in Tyria reptantem veste nepotem^
Romaque venturi gaudebat praescia fati^ 180
Quod te iam tanto meruisset pignore civem.
Nec tamen ingratum nec, qui benefacta referre
Nesciat, hunc credas populum. Si volvere priscos
Annales libeat: quotiens hic proelia sumpsit
Pro sociis! quotiens dono concessit amicis 185
Regibus Ausonio quaesitas sanguine terras!
Publica sed numquam tanto se gratia fudit
Adsensu: quis enim princeps non omnibus egit
Obsequiis dominum sese patremque vocari^
Quod tibi continuis resonant convexa diebus? 190
Macte novis consul titulis! Mavortia plebes
Te dominum Bruto non indignante fatetur
Et, quod adhuc nuUo potuit terrore coacta
Libertas Romana pati^ Stilichonis amori
Detulit. Exultant avidi^ quocumque decorus 195
Conspiciare loco^ nomenque ad sidera toUunt
Nec vaga dilecto satiantur lumina vultu:
Seu circum trabeis fulgentibus aureus intres^
Seu celebres ludos^ soUo seu fultus eburno
Cingas iure forum^ denso seu turbine vulgi 200
Circumfusa tuae conscendant rostra secures.
Quae vero procerum voces^ quam certa fuere
Gaudia^ cum totis exurgens ardua pennis
Ipsa duci sacras Victoria panderet aedes!
(XXIY.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 171
palma yiridi gaudens et amica tropaeis 205
Custos imperii yirgo^ quae sola mederis
Vulneribus nuUumque doces sentire laborem:
Seu tibi Dictaeae placuerunt astra Coronae
Seu magis aestivo sedes vicina Leoni,
Seu sceptrum sublime lovis seu Palladis ambis 210
Aegida, seu fessi mulces suspiria Martis:
Adsis perpetuum Latio votisque senatus
Adnue, diva^ tui. Stilicbo tua saepius ornet
Limina teque simul rediens in castra reducat.
Hunc bellis comitare favens^ hunc redde togatum 215
Consiliis. Semper placidis te moribus egit
Servavitque piam victis nec poUuit umquam
Laurum saevitia. Cives nec fronte superba
Despicit aut trepidam vexat legionibus urbem;
Sed verus patriae consul cessantibus armis 220
Contentus lictore venit nec inutile quaerit
Ferri praesidium solo munitus amore.
Magnarum nec parcus opum geminare profundas
Distulit impensas^ sed post miracula castris
Edita vel genero Romae maiora reservat. 225
Auratos Rhodiis imbres nascente Minerva
Indulsisse lovem perhibent^ Baccboque paternum
lam pulsante femur mutatus palluit Hermus
In pretium^ votique famem passurus avari
Ditabat rutilo quidquid Mida tangeret auro 230
(Pabula seu verum canitur): tua copia vicit
Fontem Hermi tactumque Midae pluviamque Tonantis.
Obscurat veteres obscurabitque futuros
Par donis armisque manus: si solveret ignis
Quot dedit inmanes vili pro pondere niassas 235
Argenti^ potuere lacus et flumina fundi.
Nec tibi^ quae pariter silvis dominaris et astris^
Exiguam Stilicbo movit^ Latonia^ curam:
Tu quoque nobilibus spectacula nostra laboras
Inlustrare feris summoque in vertice rupis 240
Alpinae socias arcu cessante pudicas
172 CLAVDII CLAYDIANI
Et pharetratarum comitum inviolabile cogis
Concilium. Veniunt umeros et bracliia nudae
Armataeque manus iaculis et terga sagittis^
Incomptae pulchraeque tamen; sudoribus ora 245
Pulverulenta rubent^ sexum nec cruda fatetur
Virginitas; sine lege comae; duo cingula vestem
Crure tenus pendere vetant. Praecedit amicas
Plava Leontodame, sequitur nutrita Lycaeo
Nebropbone telisque domat quae Maenala Thero, 250
Ignea Cretaea properat Britomartis ab Ida
Et cursu Zephyris numquam cessura Lycaste.
Iimgunt se geminae metuenda feris Hecaerge
Et soror, optatum numen venantibus, Opis
Progenitae Scytbia: divas nemorumque potentes 255
Fecit Hyperboreis Delos praelata pruinis.
Hae septem venere duces; exercitus alter
Nympbarum incedunt^ acies formosa Dianae^
Centum Taygeti, centum de vertice Cyntbi
Et totidem casto genuit quas flumine Ladon. 260
Has ubi coUectas vidit^ sic Delia coepit:
^O sociae, mecum tbalami quae iura perosae
Virgineo gelidos percurritis agmine montes,
Cernitis ut Latio superi communibus ornent
Hunc annum studiis? quantos Neptunus equorum 265
Donet ab orbe greges? laudi quod nuUa canendae
Pratris plectra vacent? Nostram quoque sentiat idem
Quam meritis debemus opem. Non spicula poscit
Iste labor; maneant clausis nunc sicca pbaretris,
Omnis et a solitis noster venatibus arcus 270
Temperet; in solam cruor bic servetur tiarenam.
Retibus et clatris dilata morte tenendae
Ducendaeque ferae. Cupidas arcete sagittas;
Consulis in plausum casuris parcite monstris.
Acceleret divisa manus: mibi cursus anhelas 275
Tenditur ad Syrtes^ mecum Dictynna Lycaste
Et comes Opis eat; steriles iuvat ire per aestus:
Namque feras aliis tellus Maurusia donum
(XXIV.) DE CONSVL. STILICHONIS LIBER TERTIVS. 173
Praebuit, huic soli debet sed victa tributum.
Dum nos borribiles Libyae scrutamur alumnos, 280
Europae vos interea perquirite saltus
Et scopulos. Posita ludat formidine pastor
Securisque canat Stilicbonem fistula silvis.
Pacet muneribus montes qui legibus urbes.'
Dixit et extemplo frondosa fertur ab Alpe 285
Trans pelagus ; cervi currum subiere iugales,
Quos decus esse deae primi sub limine caeli
Roscida fecundis concepit Luna cavernis:
Par nitor intactis nivibus; frons discolor auro
Germinat et spatio summas aequantia fagos 290
Cornua ramoso surgunt procera metallo.
Opis frena tenet^ fert retia rara Lycaste
Auratasque plagas^ inmortalesque Molossi
Latrantes mediis circum iuga nubibus ibant.
Quinque aliae paribus (Phoebe sic iusserat) armis 295
Diversa regione ruunt ducitque cobortem
Quaeque suam. Variae formis et gente sequuntur
Ingenioque canes. lUae gravioribus aptae
Morsibus^ hae pedibus celeres^ hae nare sagaces,
Hirsutaeque fremunt Cressae tenuesque Lacaenae 300
Magnaque taurorum fracturae coUa Britannae.
Dalmatiae lucos abruptaque brachia Pindi
Sparsa comam Britomartis agit. Tu Gallica cingis
Lustra, Leontodame, Germanorumque paludes
Eruis et si quis defensus harundine Rheni 305
Vastus aper nimio dentes curvaverat aevo.
Nubiferas Alpes Appenninique recessus
Garganique nives Hecaerge prompta fatigat.
Speluncas canibus Thero rimatur Hiberas
Informesque cavis ursos detrudit ab antris, 310
Quorum saepe Tagus manantes sanguine rictus
Non satiavit aquis et quos iam frigore segnes
Pyrenaea tegit latebrosis frondibus ilex.
Cyrnaeis Siculisque iugis venata virago
Nebrophone cervos aliasque in vincula cogit 315
174 CLAVDII CLAVDIANI
Non saevas pecudes^ sed luxuriantis harenae
Delicias, pompam nemorum.
Quodcumque tremendum
Dentibus aut insigne iubis aut nobile cornu
Aut rigidum saetis^ capitur decus omne timorque
Silvarum. Non cauta latent^ non mole resistunt 320
Fortia, non volucri fugiunt pernicia cursu.
Haec laqueis innexa gemunt; baec clausa feruntur
Ilignis domibus. Fabri nec tigna polire
Sufficiunt; rudibus fagis texuntur et ornis
Frondentes caveae. Ratibus pars ibat onustis 325
Per freta vel fluvios: exanguis dextera torpet
Remigis et propriam metuebat navita mercem.
Per terram pars ducta rotis, longoque morantur
Ordine plaustra vias montanis plena triumphis
Et fera soUicitis vehitur captiva iuvencis, 330
Explebat quibus ante famem, quotiensque reflexi
Conspexere boves^ pavidi temone recedunt.
lamque pererratis Libyae flagrantibus oris
Legerat eximios Phoebi germana leones,
Hesperidas qui saepe fugant ventoque citatis 335
Terrificant Atlanta iubis armentaque longe
Vastant Aetbiopum quorumque impune fragosa
Murmura pastorum numquam venere per aures.
Non illos taedae ardentes, non strata superne
Lapsuro virgulta solo^ non vocibus haedi 340
Pendentis stimulata fames, non fossa fefellit;
Vltro se voluere capi gaudentque videri
Tantae praeda deae. Respirant pascua tandem;
Agricolae reserant iam tuta mapalia Mauri.
Tum virides pardos et cetera coUigit Austri 345
Prodigia inmanesque simul Latonia dentes^
Qui secti ferro in tabulas auroque micantes
Inscripti rutilum caelato consule nomen
Per proceres et vulgus eant. Stupor omnibus Indis
Plurimus ereptis elephas inglorius errat 350
Dentibus: insedit nigra cervice gementum
(XXIV.) DE CONSYL. STJLICHONIS LIBER TEETIVS. 175
Et fixum dea quassat ebur penitusque cruentis
Stirpibus avulsis patulos exarmat hiatus.
Ipsos quin etiam nobis miracula vellet
Ducere: sed pigra cunctari mole veretur. 355
Tyrrbenas fetus Libycos amplexa per undas
Classis torva sonat^ caudamque in puppe retorquens
Ad proram iacet usque leo: vix sublevat unum
Tarda ratis! Premitus stagnis auditur in imis
Cunctaque prosiliunt cete terrenaque Nereus 360
Confert monstra suis et non aequare fatetur.
Aequora sic victor quotiens per rubra Lyaeus
Navigat^ intorquet clavum Silenus et acres
Adsudant tonsis Satyri taurinaque pulsu
Baccliarum Bromios invitant tympana remos: 365
Transtra ligant bederae^ malum circumflua vestit
Pampinus, antennis inlabitur ebria serpens^
Perque mero madidos currunt saliuntque rudentes
Lynces et insolitae mirantur carbasa tigres.
357 torva] Birtius; turba.
PANEGYRICVS
DE SEXTO CONSVLATV HONORII AVGVSTL
PEAEFATIO.
(XXVII.)
Omnia, quae sensu volvuntur vota diurno,
Pectore sopito reddit amica quies.
Venator defessa toro cum membra reponit,
Mens tamen ad silvas et sua lustra redit.
ludicibus lites^ aurigae somnia currus 5
Vanaque nocturnis meta cavetur equis.
Furto gaudet amans^ permutat navita merces
Et vigil elapsas quaerit avarus opes^
Blandaque largitur frustra sitientibus aegris
Inriguus gelido pocula fonte sopor. 10
Me quoque Musarum studium sub nocte silenti
Artibus adsuetis soUicitare solet.
Namque poli media stellantis in arce videbar
Ante pedes summi carmina ferre lovis;
Vtque favet somnus^ plaudebant numina dictis 15
Et circumfusi sacra corona cbori.
Enceladus mihi carmen erat victusque Typhoeus:
Hic subit Inarimen^ hunc gravis Aetna domat.
Quam laetum post bella lovem susceperat aether
Phlegraeae referens praemia militiae! 20
Additur ecce fides nec me mea lusit imago^
Inrita nec falsum somnia misit ebur.
(XXVII.) (XXVIII.) PANEGYR. DE SEXTO CONS. HON. 177
En princeps^ en orbis apex aequatus Olympo!
En quales memini^ turba yerenda^ deos!
Pingere nil maius potuit sopor^ altaque vati 25
Conyentum caelo praebuit aula parem.
PANEGYRICVS.
(XXVIII.)
Aurea Portunae Reduci si templa priores
Ob reditum vovere ducum^ non dignius umquam
Haec dea pro meritis amplas sibi posceret aedes^
Quam sua cum pariter trabeis reparatur et urbi
Maiestas: neque enim campus soUemnis et urna 6
Luditur in morem^ species nec dissona coetu
Aut peregrina nitet simulati iuris imago.
Indigenas habitus nativa palatia sumunt^
Et^ patriis plebem castris sociante Quirino,
Mars Augusta sui renovat suffragia campi. 10
Qualis erit terris^ quem mons Euandrius offert
Romanis avibus^ quem Tbybris inaugurat^ annus?
Quamquam omnes^ quicumque tui cognominis^ anni
Semper inoffensum dederint successibus omen
Sintque tropaea tuas semper comitata secures^ 15
Hic tamen ante omnes miro promittitur ortu^
Vrbis et Augusti geminato numine felix.
Namque velut stellas Babylonia cura salubres^
Optima tunc spondet mortalibus edere fata^
Caelicolae cum celsa tenent summoque feruntur 20
Cardine nec radios humili statione recondunt:
Haud aliter Latiae sublimis Signifer aulae,
Imperii sidus propria cum sede locavit^
Auget spes Italas; et certius omina surgunt
Victrici concepta solo. 25
Cum pulcher ApoUo
Lustrat Hyperboreas Delphis cessantibus aras^
Clavdiani Opp., ed. Koch. 12
178 CLAVDII CLAVDIANI
Nil tiim Castaliae rivis communibus undae
Dissimiles^ yili nec discrepat arbore laurus^
Antraque maesta silent inconsultique recessus.
At si Pboebus adest et frenis grypha iugalem 30
Riphaeo tripodas repetens detorsit ab axe^
Tunc silvae^ tunc antra loqui^ tunc vivere fontes,
Tunc sacer liorror aquis adytisque effunditur Ecbo
Clarior et doctae spirant praesagia rupes.
Ecce Palatino crevit reverentia monti 35
Exultatque habitante deo potioraque Delphis
Supplicibus late populis oracula pandit
Atque suas ad signa iubet revirescere laurus.
Non alium certe decuit rectoribus orbis
Esse larem^ nulloque magis se colle potestas 40
Aestimat et summi sentit fastigia iuris.
AttoIIens apicem subiectis regia rostris
Tot circum delubra videt tantisque deorum
Cingitur excubiis! luvat infra tecta Tonantis
Cernere Tarpeia pendentes rupe Gigantas 45
Caelatasque fores mediisque volantia signa
Nubibus et densum stipantibus aethera templis
Arvaque vestitis numerosa puppe columnis
Consita subnixasque iugis inmanibus aedes^
Naturam cumulante manu^ spoliisque micantes 50
Innumeros arcus. Acies stupet igne metalli
Et circumfuso trepidans obtunditur auro.
Agnoscisne tuos^ princeps venerande^ penates?
Haec sunt, quae primis olim miratus in annis
Patre pio monstrante puer. Nil optimus ille 55
Divorum toto meruit felicius aevo^
Quam quod Romuleis victor sub moenibus egit
Te consorte dies^ cum se melioribus addens
Exemplis civem gereret terrore remoto^
Alternos cum plebe iocos dilectaque passus 60
lurgia patriciasque domos privataque passim
48 Arvaque] ego; Aeraque.
(XXYIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 179
Visere deposito dignatus limina fastu.
Publicus hinc ardescit amor^ cum moribus aequis
Inclinat populo regale modestia culmen.
Teque rudem yitae^ quamjis diademate necdum 65
Cingebare comas^ socium sumebat bonorum
Purpureo fotum gremio^ paryumque triumphis
Imbuit et magnis docuit praeludere fatis.
Te linguis variae gentes missique rogatum
Foedera Persarum proceres cum patre sedentem 70
Hac quondam yidere domo positoque tiaram
Summisere genu. Tecum praelarga vocavit
Ditandas ad dona tribus; fulgentia tecum
CoUecti trabeatus adit delubra senatus
Romano puerum gaudens offerre favori^ 75
Vt novus imperio iam tunc adsuesceret heres.
Hinc tibi concreta radice tenacius baesit
Et penitus totis inolevit Roma meduUis,
Dilectaeque urbis tenero conceptus ab ungue
Tecum crevit amor. Nec te mutare reversum 80
Evaluit propria nutritor Bosphorus arce. . / ? '"^^f
Et quotiens optare tibi quae moenia maUes
Adludens genitor regni pro parte dedisset,
Divitis Aurorae soUum sortemque paratam
Sponte remittebas fratri: "^regat iUe volentes 85
Assyrios; habeat Pharium cum Tigride Nilum;
Contingat mea Roma mihi.^ Nec vota fefeUit
Eventus. Fortuna novum moHta tyrannum
lam tibi quaerebat Latium beUoque secundo
Protinus Eoa velox accitus ab aula 90
Suscipis Hesperiam patrio bis Marte receptam.
Ipsa per lUyricas urbes Oriente reUcto
Ire Serena comes nuUo deterrita casu^
Materna te mente fovens Latioque futurum
Rectorem generumque sibi seniore supernas 95
lam repetente plagas. lUo sub cardine rerum
Sedula servatum per tot discrimina pignus
Restituit sceptris patrui castrisque mariti.
12*
180 CLAVDII CLAVDIANI •
Certavit pietate domus^ fidaeque reductum
Coniugis officio Stilichonis cura recepit. loo
Felix ille parens^ qui te securus Olympum
Succedente petit! quam laetus ab aethere cernit
Se factis crevisse tuis! Duo namque fuere
Europae Libyaeque bostes: Maurusius Atlas
Gildonis Furias^ Alaricum barbara Peuce 105
Nutrierat, qui saepe tuum sprevere profana
Mente patrem. Thracum venientem finibus alter
Hebri clausit aquis; alter praecepta vocantis
Respuit auxiliisque ad proxima bella negatis
Abiurata palam Libyae possederat arva: iio
Quorum nunc meritam repetens non inmemor iram
Suppliciis fruitur natoque ultore triumphat.
Ense Thyestiadae poenas exegit Orestes^
Sed mixtum pietate nefas dubitandaque caedis
Gloria^ materno laudem cum crimine pensat; 115
Pavit luleos inviso sanguine manes
Augustus^ sed falsa pii praeconia sumpsit
In luctum patriae civili strage parentans:
At tibi causa patris rerum coniuncta saluti
Bellorum duplicat laurus^ isdemque tropaeis 120
Reddita libertas orbi^ vindicta parenti.
Sed mihi iam pridem captum Parnasia Maurum
Pieriis egit fidibus chelys; arma Getarum
Nuper apud socerum plectro celebrata recenti.
Adventus nunc sacra tui libet edere Musis 125
Grrataque patratis exordia sumere bellis.
lam PoUentini tenuatus funere campi
Concessaque sibi (rerum sic admonet usus)
Luce, tot amissis sociis atque omnibus una
Direptis opibus^ Latio discedere iussus 130
Hostis et inmensi revolutus culmine fati
Turpe retexit iter. Qualis piratica puppis^
Quae cunctis infensa fretis scelerumque referta
Divitiis multasque diu populata carinas
Incidit in magnam bellatricemque triremim, 135
(XXVIIL) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 181
Dum praedam de more putat; viduataque caesis
Remigibus^ scissis velorum debilis alis^
Orba gubernaclisj antennis saucia fractis
Ludibrium pelagi vento iactatur et unda^
Vastato tandem poenas luitura profundo: 140
Talis ab urbe minas retro flectebat inanes
Italiam fugiens^ et quae venientibus ante
Prona fuit^ iam difficilis^ iam dura reversis.
Clausa putat sibi cuncta pavor^ retroque relictos
Quos modo temnebat^ rediens exhorruit amnes. 145
Vndosa tum forte domo vitreisque sub antris
Rerum ignarus adhuc ingentes pectore curas
Volvebat pater Eridanus: quis bella maneret
Exitus? imperiumne lovi legesque placerent
Et vitae Romana quies^ an iura perosus 150
Ad priscos pecudum damnaret saecnla ritus?
Talia dum secum movet anxius^ advolat una
Naiadum resoluta comam^ complexaque patrem:
^En Alaricus' ait ^non qualem nuper ovantem
Vidimus; exangues^ genitor^ mirabere vultus. 155
Percensere manum tantaque ex gente iuvabit
Relliquias numerasse breves. lam desine maesta
Fronte queri Nympbasque choris iam redde sorores'.
Dixerat; ille caput placidis sublime fluentis
Extulitj et totis lucem spargentia ripis 160
Aurea roranti micuerunt cornua vultu.
Non illi madidum vulgaris barundine crinem
Velat honos; rami caput umbravere virentes
HeHadum totisque fluunt electra capillis.
Palla tegit latos umeros^ curruque paterno 165
Intextus Phaethon glaucos incendit amictus.
Fultaque sub gremio caelatis nobilis astris
Aetherium probat urna decus. Namque omnia luctus
Argumenta sui Titan signavit Olympo:
Mutatumque senem plumis et fronde sorores 170
Et fluvium^ nati qui vulnera lavit anheli;
Stat gelidis Auriga plagis; vestigia fratris
182 CLAVDII CLAVDIANI
Germanae servant Hyades, Cygnique sodalis
Lacteus extentas adspergit circulus alas;
Stelliger Eridanus sinuatis flexibus errans 175
Clara Noti convexa rigat gladioque tremendum
Gurgite sidereo subterluit Oriona.
Hoc deus effulgens habitu prospexit euntes
Deiecta cervice Getas; tunc talia fatur:
'^Sicine nmtatis properas^ Alarice^ reverti 180
Consiliis? Italae sic te iam paenitet orae?
Nec iam cornipedem Thybrino gramine pascis,
Vt rebare^ tuum? Tuscis nec figis aratrum
CoUibus? cunctis Erebi dignissime poenis,
Tune Giganteis urbem temptare deorum 185
Adgressus furiis? nec te meus, improbe^ saltem
Terruit exemplo Phaethon, qui fulmina praeceps
In nostris efflavit aquis^ dum flammea caeli
Flectere terrenis meditatur frena lacertis
Mortalique diem sperat difi^undere vultu? 190
Crede mihi^ simili bacchatur crimine^ quisquis
Adspirat Romae spoliis aut Solis habenis'.
Sic fatus Ligures Venetosque erectior amnes
Magna voce ciet. Frondentibus umida ripis
Colla levant: pulcher Ticinus et Addua visu 195
Caerulus et velox Athesis tardusque meatu
Mincius inque novem consurgens ora Timavus.
Insultant omnes profugo pacataque laetum
Invitant ad prata pecus; iam Pana Lycaeum,
lam Dryadas revocant et rustica numina Paunos. 200
Tu quoque non parvum Gretico^ Verona^ triumpho
Adiungis cumulum^ nec plus PoUentia rebus
ContuHt Ausoniis aut moenia vindicis Hastae.
Hic^ rursus dum pacta movet damnisque coactus
Extremo mutare parat praesentia casu^ 205
Nil sibi periurum sensit prodesse furorem
Converti nec fata loco^ multisque suorum
Diras pavit aves^ inimicaque corpora volvens
lonios Athesis mutavit sanguine fiuctus.
(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORIL 183
Oblatum Stilicho violato foedere Martem 210
Omnibus adripuit votis^ ubi Roma periclo
lam procul et belli medio Padus arbiter ibat.
lamque opportimam motu strepuisse rebelli
Gaudet perfidiam praebensque exempla labori
Sustinet accensos aestivo pulvere soles. 215
Ipse manu metuendus adest inopinaque cunctis
Instruit arma locis et, qua vocat usus^ ab omni
Parte venit. Fesso si deficit agmine miles^
Vtitur auxiliis damni securus^ et astu
Debilitat saevum cognatis viribus Histrum 220
Et duplici lucro committens proelia vertit
In se barbariem nobis utrimque cadentem.
Ipsum te caperet letoque^ Alarice, dedisset,
Ni calor incauti male festinatus Alani
Dispositum turbasset opus; prope captus anhelum 225
Verbere cogis equum^ nec te vitasse dolemus.
I potius genti reliquus tantisque superstes
Danuvii populis^ i^ nostrum vive tropaeum.
Non tamen ingenium tantis se cladibus atrox
Deicit: occulto temptabat tramite montes^ 230
Si qua per scopulos subitas exquirere posset
In Raetos Gallosque vias. Sed fortior obstat
Cura ducis. Quis enim divinum fallere pectus
Possit et excubiis vigilantia lumina regni?
Cuius consilium non umquam repperit liostis 235
Nec potuit texisse suum. Secreta Getarum
Nosse prior celerique dolis occurrere sensu.
Omnibus exclusus coeptis consedit in uno
CoUe tremens; frondesque licet depastus amara^
Arboreo figat sonipes in cortice morsus 240
Et taetris coUecta cibis annique vapore
Saeviat aucta lues et miles probra superbus
Ingerat obsesso captivaque pignora monstret:
Non tamen aut morbi tabes aut omne periclum
Docta subire fames aut praedae luctus ademptae 245
Aut pudor aut dictis movere procacibus irae^
184 CLAYDII CLAVDIANI
Vt male temptato totiens se credere campo
Comminus anderet. NuUa est yictoria maior^
Quam quae confessos animo quoque subiugat hostes.
lamque frequens rarum decerpere transfuga robur 250
Coeperat inque dies numerus decrescere castris^
Nec iam deditio paucis occulta parari^
Sed cunei totaeque palam discedere turmae.
Consequitur vanoque fremens clamore retentat
Cumque suis iam bella gerit; mox nomina supplex 255
Cum fletu precibusque ciet veterumque laborum
Admonet et frustra iugulum parcentibus offert^
Defixoque malis animo sua membra suasque
Cernit abire manus: qualis Cybeleia quassans
Hyblaeus procul aera senex revocare fugaces 260
Tinnitu conatur apes^ quae sponte relictis
Descivere favis^ sonituque exhaustus inani
Raptas mellis opes solitaeque oblita latebrae
Perfida deplorat vacuis examina ceris.
Ergo ubi praeclusae voci laxata remisit 265
Frena dolor, notas oculis umentibus Alpes
Adspicit et nimium diversi stamine fati
Praesentes reditus fortunatosque revolvit
Ingressus : solo peragens tum murmure bellum
Protento leviter frangebat moenia conto 270
Inridens scopulos; nunc desolatus et expes
Debita pulsato reddit spectacula monti.
Tunc sic Ausonium respectans aetbera fatur:
^Heu regio funesta Getis^ heu terra sinistris
Auguriis calcata mibi^ satiare nocentum 275
Cladibus et tandem nostris inflectere poenis!
En ego^ qui toto sublimior orbe ferebar
Ante tuum felix aditum^ ceu legibus exul
Addictusque reus flatu propiore sequentum
Terga premor. Quae prima miser^ quae funera dictis
Posteriora querar? Non me PoUentia tantum 281
Nec captae cruciastis opes; boc aspera fati
Sors tulerit Martisque vices. Non funditus armis
(XXVIII.) PANEGYRICYS DE SEXTO CONS. HONORII. 185
Concideram; stipatus adtiuc equitumque catervis
Integer ad montes reliquo cum robore cessi^ 285
Quos Appenninum perhibent. Hunc esse ferebat
Incola^ qui Siculum porrectus ad usque Pelorum
Finibus ab Ligurum populos complectitur omnes
Italiae geminumque latus stringentia longe
Vtraque perpetuo discriminat aequora tractu. 290
Haec ego continuum si per iuga tendere cursum,
Vt prior iratae fuerat sententia menti^
lam desperata voluissem luce^ quid ultra?
Omnibus oppeterem fama maiore perustis!
Et certe moriens propius te^ Roma^ viderem^ 295
Ipsaque per cultas segetes mors nostra secuto
Victori damnosa foret. — Sed pignora nobis
Romanus carasque nurus praedamque tenebat. —
Hoc magis exertum raperem succinctior agmen.
^Heu^ quibus insidiis^ qua me circumdedit arte 300
Fatalis semper Stilicho! Dum parcere fingit^
Rettulit hostiles animos bellumque remenso
Evaluit transferre Pado. Pro foedera saevo
Deteriora iugo! tunc vis extincta Getarum;
Tunc mihi^ tunc letum pepigi. Violentior armis 305
Omnibus expugnat nostram clementia gentem^
Mars gravior sub pace latet^ capiorque vicissim
Fraudibus ipse meis. Quis iam solacia fesso
Consiliumve dabit? Socius suspectior hoste.
^Atque utinam cunctos licuisset perdere bello! 310
Nam quisquis duro cecidit certamine^ numquam
Desinit esse meus. Melius mucrone perirent^
Auferretque mihi luctu leviore sodales
Victa manus quam laesa fides. NuIIusne clientum
Permanet? oflfensi comites^ odere propinqui. 315
Quid moror invisam lucem? qua sede recondam
Naufragii fragmenta mei? quaeve arva requiram^
In quibus haud umquam Stilicho nimiumque potentis
Italiae nomen nostras circumsonet aures?' 3i9
Haec memorans instante fugam Stilichone tetendit
186 CLAVDII CLAVDIANI
Expertas liorrens aquilas; comitatur euntem
Pallor et atra Fames et saucia lividus ora
Luctus et inferno stridentes agmine Morbi.
Lustralem tum rite facem^ cui lumen odorum
Sulphure caeruleo nigroque bitumine fumat^ 325
Circum membra rotat doctus purganda sacerdos
Rore pio spargens^ et dira fugantibus berbis
Numina purificumque lovem Triyiamque precatus
Trans caput aversis manibus iaculatur in Austrum
Secum rapturas cantata piacula taedas. 330
Acrior interea visendi principis ardor
Accendit cum plebe patres et saepe negatum
Flagitat adventum; nec tali publica vota
Consensu tradunt atavi caluisse per urbem^
Dacica bellipotens cum fregerat Vlpius arma 335
Atque indignantes in iura redegerat Arctos^
Cum fasces cinxere Hypanin mirataque leges
Romanum stupuit Maeotia terra tribunaL
Nec tantis patriae studiis ad templa vocatus^
Clemens Marce^ redis, cum gentibus undique cinctam
Exuit Hesperiam paribus Fortuna periclis. 341
Laus ibi nuUa ducum; nam flammeus imber in hostem
Decidit; bunc dorso trepidum fumante ferebat
Ambustus sonipes; hic tabescente solutus
Subsedit galea liquefactaque fulgure cuspis 345
Canduit et subitis fluxere vaporibus enses.
Tum contenta polo mortalis nescia teli
Pugna fuit: Cbaldaea mago seu carmina ritu
Armavere deos, seu^ quod reor, omne Tonantis
Obsequium Marci mores potuere mereri. 350
Nunc quoque praesidium Latio non deesset Olympi,
Deficeret si nostra manus; sed providus aether
Noluit bumano titulos auferre labori^
Ne tibi iam^ princeps^ soceri sudore paratam^
Quam meruit virtus^ ambirent fulmina laurum. 355
lam totiens missi proceres responsa morandi
Rettulerant^ donec differri longius urbis
(XXVIII.) PANEGYEICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 187
Communes non passa preces penetralibus altis
Prosiluit vultusque palam confessa coruscos
Impulit ipsa suis cunctantem Roma querellis: 360
^Dissimulata diu tristes in amore repulsas
Vestra parens^ Auguste^ queror. Quonam usque tenebit
Praelatus mea vota Ligus? vetitumque propinqua
Luce frui^ spatiis discernens gaudia parvis^
Torquebit Rubicon vicino numine Tliybrim? 365
Nonne semel sprevisse satis^ cum reddita bellis
Africa venturi lusit spe principis urbem
Nec duras tantis precibus permovimus aures?
Ast ego frenabam geminos^ quibus altior ires,
Electi candoris equos et nominis arcum 370
lam molita tui^ per quem radiante decorus
Ingrederere toga^ pugnae monumenta dicabam
Defensam titulo Libyam testata perenni.
lamque parabantur pompae simulacra futurae
Tarpeio spectanda lovi: caelata metallo 375
Classis ut auratum sulcaret remige fluctum^
Vt Massyla tuos anteirent oppida currus
Palladiaque comas innexus harundine Triton
Edomitis veheretur aquis et in aere trementem
Succinctae famulum ferrent Atlanta cohortes. 380
Ipse lugurthinam subiturus carcere poenam
Praeberet fera colla iugo^ vi captus et armis^
Non Bocchi Syllaeque dolis.
^Sed prima remitto.
Num praesens etiam Getici me laurea belli
Declinare potest? sedesve capacior ulla 385
Tantae laudis erit? Tua te benefacta morantem
Conveniunt^ meritisque suis obnoxia virtus
Quod servavit amat. lam flavescentia centum
Messibus aestivae detondent Gargara falces^
Spectatosque iterum nulli celebrantia ludos 390
Circumflexa rapit centenus saecula consul:
365 numine] Gesnerus; nomine.
188 CLAVDII CLAVDIANI
His aimis^ qui lustra milii bis dena recensent,
Nostra ter Augustos intra pomeria vidi^
Temporibus variis; eadem sed causa tropaei
Civilis dissensus erat. Venere superbi^ 395
Scilicet ut Latio respersos sanguine currus
Adspicerem! Quisquamne piae laetanda parenti
Natorum lamenta putet? periere tyranni,
Sed nobis periere tamen. Cum Gallica vulgo
Proelia iactaret^ tacuit Pharsalica Caesar. 400
Namque inter socias acies cognataque signa
Vt vinci miserum^ numquam vicisse decorum.
Restituat priscum per te iam gloria morem
l^erior^ et fructum sincerae laudis ab hoste
Desuetum iam redde mibi iustisque furoris 405
Externi spoliis sontes absolve triumplios.
^Quem^ precor^ ad finem laribus seiuncta potestas
Exulat imperiumque suis a sedibus errat?
Cur mea quae cunctis tribuere palatia nomen
Neglecto squalent senio? nec creditur orbis 410
lUinc posse regi? Medium non deserit umquam
Caeli Pboebus iter^ radiis tamen omnia lustrat.
Segnius an veteres Histrum Rbenumque tenebant,
Qui nostram coluere domum? leviusve timebant
Tigris et Eupbrates, cum foedera Medus et Indus 415
Hinc peteret pacemque mea speraret ab arce?
Hic illi mansere viri^ quos mutua virtus
Legit et in nomen Romanis rebus adoptans
ludicio pulcbram seriem, non sanguine duxit;
Hic proles atavum deducens Aelia Nervam 420
Tranquillique Pii bellatoresque Severi.
Hunc civis dignare chorum conspectaque dudum
Ora refer^ pompam recolens ut mente priorem,
Quem tenero patris comitem susceperat aevo^ 424
Nunc duce cum socero iuvenem te Tbybris adoret.'
Orantem medio princeps sermone refovit:
^Numquam aliquid frustra per me voluisse dolebis,
dea, nec legum fas est occurrere matri.
(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 189
Sed nec post Libyam (falsis ne perge querellis
Incusare tuos) patriae mandata vocantis 430
Sprevimus: advectae misso Stilichone curules^
Vt nostras tibi^ Roma^ vices pro principe consul
Impleret generoque socer. Vidistis in illo
Me quoque; sic credit pietas non sanguine solo^
Sed claris potius factis experta parentem. 435
Cuncta quidem centum nequeam perstringere linguis^
Quae pro me mundoque gerit; sed ab omnibus unum,
Si fama necdum patuit, te^ Roma^ docebo
Subiectum nostris oculis et cuius agendi
Spectator vel causa fui. 440
"^Populator Achivae
Bistoniaeque plagae^ crebris successibus amens
Et ruptas animis spirans inmanibus Alpes
lam Ligurum trepidis admoverat agmina muris
Tutior auxilio brumae (quo gentibus illis
Sidere consueti favet inclementia caeli) 445
Meque minabatur calcato obsidere vallo
Spem vano terrore fovens^ si forte^ remotis
Praesidiis^ urgente metu, qua vellet obirem
Condicione fidem; nec me timor impulit uUus
Et duce venturo fretum memoremque tuorum, 450
Roma^ ducum^ quibus haud umquam vel morte parata
Foedus lucis amor pepigit dispendia famae.
Nox erat et late stellarum more videbam
Barbaricos ardere focos; iam classica primos
Excierant vigiles^ gelida cum pulcher ab Arcto 455
Adventat Stilicho. Medius sed clauserat hostis
Inter me socerumque viam pontemque tenebat^
Addua quo scissas spumosior incitat undas.
Quid faceret? differret iter? Discrimina nullas
Nostra dabant adeunda moras. Perrumperet agmen?
Sed paucis comitatus erat; nam plurima retro, 461
Dum nobis properat succurrere, liquerat arma
Extera vel nostras acies. Hoc ille locatus
Ancipiti^ longum socias tardumque putavit
190 CLAVDII CLAVDIANI
Expectasse manus et nostra pericula tendit 465
Posthabitis pulsare suis mediumque per tiostem
Flammatus virtute pia propriaeque salutis
Inmemor et stricto prosternens obvia ferro
Barbara fulmineo secuit tentoria cursu.
^Nunc tibi Tydiden attoUant carmina vatum, 470
Quod iuncto fidens Itbaco patefacta Dolonis
Indicio dapibusque simul religataque somno
Thracia sopiti penetraverit agmina Rliesi
Graiaque rettulerit captos ad castra iugales^
Quorum^ si qua fides augentibus omnia Musis, 475
Impetus excessit Zepbyros candorque pruinas.
Ecce virum^ taciti nuUa qui fraude soporis
Ense palam sibi pandit iter remeatque cruentus
Et Diomedeis tantum praeclarior ausis^
Quantum lux tenebris manifestaque proelia fartis! 480
Adde quod et ripis steterat munitior bostis
Et cui nec vigilem fas est componere Rbesum:
Tbrax erat^ bic Thracum domitor. Non tela retardant,
Obice non haesit fluvii. Sic ille minacem
Tyrrhenam labente manum pro ponte repellens 485
Traiecit clipeo Thybrim^ quo texerat urbem^
Tarquinio mirante Cocles mediisque superbus
Porsennam respexit aquis. Celer Addua nostro
Sulcatus socero: sed^ cum transnaret^ Etruscis
IUe dabat tergum^ Geticis hic pectora bellis. 490
■^Exere nunc doctos tantae certamine laudis^
Roma, choros et^ quanta tuis facundia poUet
Ingeniis, nostrum digno sonet ore parentem.'
Dixit et antiquae muros egressa Ravennae
Signa movet; iamque ora Padi portusque relinquit 495
Flumineos, certis ubi legibus advena Nereus
Aestuat et pronas puppes nunc amne retuso,
Nunc redeunte vehit nudataque litora fluctu
Deserit^ Oceani lunaribus aemula damnis.
Laetior hinc Fano recipit Fortuna vetusto, 500
Despiciturque vagus praerupta valle Metaurus^
(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 191
Qua mons arte patens yiyo se perforat arcu Hji^i}j^\^
Admisitque viam sectae per viscera rupis^
Exuperans delubra lovis saxoque minantes
Appenninigenis cultas pastoribus aras. 505
Quin et Clitumni sacras victoribus undas,
Candida quae Latiis praebent armenta triumpbis^
Visere cura fuit-, nec te miracula fontis
Praetereunt^ tacito passu quem si quis adiret,
Lentus erat; si voce gradum maiore citasset^ 510
Commixtis fervebat aquis; cumque omnibus una
Sit natura vadis^ similes ut corporis undas
Ostendant^ liaec sola novam iactantia sortem
Humanos properant imitari flumina mores.
Celsa dehinc patulum prospectans Narnia campum 515
Regali calcatur equo^ rarique coloris
Non procul amnis abest^ urbi qui nominis auctor:
Ilice sub densa silvis artatus opacis
Inter utrumque iugum tortis anfractibus albet.
Inde salutato libatis Thybride lympbis 520
Excipiunt arcus operosaque semita vastis
Molibus et quidquid tantae praemittitur urbi.
Ac velut officiis trepidantibus ora puellae
Spe propiore tori mater soUertior ornat
Adveniente proco vestesque et cingula comit 525
Saepe manu viridique angustat iaspide pectus
Substringitque comam gemmis et coUa monili
Circuit et bacis onerat candentibus aures:
Sic oculis placitura tuis insignior auctis
CoUibus et nota maior se Roma videndam 530
ObtuUt. Addebant pulchrum nova moenia vultum
Audito perfecta recens rumore Getarum^
Profecitque opifex decori timor^ et vice mira,
Quam pax intulerat, beUo discussa senectus
Erexit subitas turres cunctosque coegit 535
Septem continuo coUes iuvenescere muro.
Ipse favens votis soHtoque decentior aer^
Quamvis adsiduo noctem foedaverat imbre^
192 CLAVDII CLAVDIANI
Principis et solis radiis detersa remoyit
Nubila; nainque ideo pluviis turbayerat omnes 540
Ante dies lunamque rudem madefecerat Auster,
Vt tibi servatum scirent convexa serenum.
Omne Palatino quod pons a coUe recedit
Mulvius et quantum licuit consurgere tectis^
Vna replet turbae facies: undare videres 545
Ima viris^ altas effulgere matribus aedes.
Exultant iuvenes aequaevi principis annis;
Temnunt prisca senes et in liunc sibi prospera fati
Gratantur durasse diem moderataque laudant
Tempora^ quod clemens aditu^ quod pectore solus 550
Romanos vetuit currum praecedere patres:
Cum tamen Eucberius^ cui regius undique sanguis,
Atque Augusta soror fratri praeberet ovanti
Militis obsequium; sic illum dura parentis
Instituit pietas in se vel pignora parci 555
Quique neget nato^ procerum quod praestat bonori. .
Haec sibi curva senum maturaque comprobat aetas
Idque inter veteris speciem praesentis et aulae
ludicat: hunc civem^ dominos venisse priores.
Conspicuas tum flore genas^ diademate crinem 560
Membraque gemmato trabeae viridantia cinctu
Et fortes umeros et certatura Lyaeo
Inter Erytbraeas surgentia coUa smaragdos
Mirari sine fine nurus; ignaraque virgo^
Cui simplex calet ore pudor^ per singula cernens 565
Nutricem consultat anum: quid fixa draconum
Ora veUnt? ventis fluitent an vera minentur
Sibila suspensum rapturi faucibus hostem?
Vt chalybe indutos equites et in aere latentes
Vidit cornipedes: "^quanam de gente' rogabat 570
Terrati venere viri? quae terra metaUo
Nascentes informat equos? num Lemnius auctor
Indidit hinnitum ferro simulacraque beUi
557 curva] Birtius; cura.
(XXVIII.) PANEGYRICVS DE SEXTO CONS. HONORII. 193
Yiya dedit?' Gaudet metuens et pollice monstrat,
Quod picturatas galeae lunonia cristas 576
Ornet avis vel quod rigidos vibrata per armos
Rubra sub aurato crispentur serica dorso.
Tunc tibi magnorum mercem Fortuna laborum
Persolvit^ Stilicbo^ curru cum vectus eodem
Vrbe triumphantem generum florente iuventa 680
Conspiceres illumque diem sub corde referres,
Quo tibi confusa dubiis formidine rebus
Infantem genitor moriens commisit alendum.
Virtutes variae fructus sensere receptos;
Depositum servasse^ fides; constantia^ parvum 685
Praefecisse orbi; pietas, fovisse propinquum.
Hic est ille puer^ qui nunc ad rostra Quirites
Evocat et solio fultus genitoris eburno
Gestarum patribus causas ex ordine rerum
Eventusque refert veterumque exempla secutus 690
Digerit imperii sub iudice facta senatu.
Nil cumulat verbis quae nil fiducia celat;
Fucati sermonis opem mens conscia laudis
Abnuit. Agnoscunt proceres; habituque Gabino
Principis et ducibus circumstipata togatis 696
lure paludatae^ iam curia militat aulae.
Adfuit ipsa suis ales Victoria templis
Romanae tutela togae: quae divite penna
Patricii reverenda fovet sacraria coetus
Castrorumque eadem comes indefessa tuorum 600
Nunc tandem fruitur votis atque omne futurum
Te Romae seseque tibi promittit in aevum.
Hinc te iam patriis laribus via nomine vero
Sacra refert. Flagrat studiis concordia vulgi,
Quam non inlecebris dispersi coUigis auri; 605
Nec tibi venales captant aeraria plausus
Corruptura fidem: meritis offertur inemptus
Pura mente favor. Nam munere carior onmi
Obstringit sua quemque salus. Procul ambitus erret!
Non quaerit pretium, vitam qui debet amori. 610
CiiA.VDiANi Orp., ed. Koch. 13
194 CLAVDII CLAVDIANI
quantum populo secreti numinis addit
Imperii praesens genius! quantamque rependit
Maiestas alterna vicem^ cum regia circi
Conexum gradibus yeneratur purpura yulgus^
Adsensuque cavae sublatus in aetbera vallis 615
Plebis adoratae reboat fragor^ unaque totis
Intonat Augustum septenis arcibus Eclio!
Nec solis bic cursus equis: adsueta quadrigis
Cingunt arva trabes^ subitaeque adspectus harenae
Diffundit Libycos aliena valle cruores. 620
Haec et belligeros exercuit area lusus^
Armatos liaec saepe choros^ certaque vagandi
Textas lege fugas inconfusosque recursus
Et pulctiras errorum artes iucundaque Martis
Cernimus. Insonuit cum verbere signa magister, 625
Mutatos edunt pariter tot pectora motus
In latus adlisis clipeis aut rursus in altum
Vibratis; gr^ve parma sonat, mucronis acutum
Murmur^ et umbonum pulsu modulante resultans
Ferreus alterno concentus clauditur ense. 630
Vna omnis summissa pbalanx tantaeque salutant
Te, princeps, galeae. Partitis inde catervis
In varios docto discurritur ordine gyros,
Quos neque semiviri Gortynia tecta iuvenci
Plumina nec crebro vincant Maeandria flexu. 635
Discreto revoluta gradu torquentur in orbes
Agmina, perpetuisque inmoto cardine claustris
lanus bella premens laeta sub imagine pugnae
Armorum innocuos paci largitur honores.
lamque novum fastis aperit felicibus annum 640
Ore coronatus gemino; iam Thybris in uno
Et Bruti cernit trabeas et sceptra Quirini.
Consule laetatur post plurima saecula viso
Pallanteus apex; agnoscunt rostra curules
Auditas quondam proavis^ desuetaque cingit 645
622 haec] Birtius; hic.
(XXyill.) PANEGYEICVS DE SEXTO CONS. HONOEII. 195
Regius auratis fora fascibus Vlpia lictor^
Et sextas Getica praevelans fronde secures
CoUa triumphati proculcat Honorius Histri.
Exeat in populos cunctis inlustrior annus,
Natus fonte suo^ quem non aliena per arva 650
Induit hospes honos, cuius cunabula fovit
Curia, quem primi tandem videre Quirites^
Quem domitis auspex peperit Victoria bellis!
Hunc et privati titulis famulantibus anni
Et, quos armipotens genitor retroque priores 655
Diversis gessere locis^ ceu numen adorent;
Hunc et quinque tui vel, quos babiturus in urbe
Post alios, Auguste, colant. Licet unus in omnes
Consul eas, magno sextus tamen iste superbit
Nomine: praeteritis melior, venientibus auctor, 660
13*
DE BELLO GOTHICO.
PRAEFATIO.
(XXV.)
Post resides annos longo velut excita somno
Romanis fruitur nostra Thalia choris.
Optatos renovant eadem mihi culmina coetus,
Personat et noto Pythia vate domus:
Consulis hic fasces cecini Libyamque receptam, 5
Hic mihi prostratis bella canenda Getis.
Sed prior effigiem tribuit successus aenam,
Oraque patricius nostra dicavit honos;
Adnuit hic princeps titulum poscente senatu.
Respice iudicium quam grave, Musa, subis! 10
Ingenio minuit merces properata favorem.
Carminibus veniam praemia tanta negant;
Et magis intento studium censore laborat,
Quod legimur medio conspicimurque foro.
Materies tamen ipsa iuvat solitumque timorem 15
Dicturo magna sedula parte levat.
Nam mihi conciliat gratas impensius aures
Vel meritum belli vel Stilichonis amor.
(XXVI.)
Intacti cum claustra freti, coeuntibus aequor
Armatum scopulis^ audax inrumperet Argo
(XXVI.) DE BJ]LLO GOTHICO. 197
Aeetam Colchosque petens, propiore periclo
Omnibus attonitis^ solus post numina Tiphys
Incolumem tenui damno servasse carinam 5
Fertur et ancipitem montis vitasse ruinam
Deceptoque vagae concursu rupis in altum
Victricem duxisse ratem; stupuere superbae
Arte viri domitae Symplegades et nova passae
lura soli cunctis faciles iam puppibus haerent, 10
Vt vinci didicere semel. Quodsi ardua Tiphyn
Navis ob innocuae meritum sic gloria vexit^
Quae tibi pro tanti pulso discrimine regni
Sufficient laudes^ Stilicho? Licet omnia vates
In maius celebrata ferant ipsamque secandis 15
Argois trabibus iactent sudasse Minervam
Nec nemoris muti iunxisse carentia sensu
Robora^ sed caeso Tomari lovis augure luco
Arbore praesaga tabulas animasse loquaces.
Plurima sed quamvis variis miracula monstris 20
Ingeminent^ teneras victuri carmine mentes,
Harpyiasque truces insopitisque refusum
Tractibus aurati custodem velleris anguem
Et iuga taurorum rapidis ambusta favillis
Et virides galeis sulcos fetasque novales 25
Martis et in segetem crescentis semina belli:
Nil veris aequale dabunt. Prohibere rapaces
Scilicet Harpyias unaque excludere mensa
Nobilior titulus^ quam tot potuisse paratas
In Latii praedam Geticas avertere fauces? 30
Anne ego terrigenas potius mirabor in ipsis
Procubuisse satis^ vitae quibus attulit idem
Principium finemque dies, quam caesa Getarum
Agmina^ quos tantis aluit Bellona tropaeis
Totaque sub galeis Mavortia canuit aetas? 35
Per te namque unum mediis exuta tenebris
Imperio sua forma redit^ claustrisque solutae
Tristibus exangues audent procedere leges.
lamque potestates priscus discriminat ordo
198 CLAVDII CLAVDIANI
lustitiae, quas ante pares effecerat una 40
Nube timor. Tua nos urgenti dextera leto
Eripuit, tectisque suis redduntur et agris
Damnati fato populi, virtute renati.
lam non in pecorum morem formidine clausi
Prospicimus saevos campis ardentibus ignes 45
Alta nec incertis metimur flumina votis
Excidio latura moram nec poscimus amnes
Vndosam servare fidem nubesve fagaces
Aut coniuratum querimur splendere serenum.
Ipsa quoque internis furiis exercita plebis 50
Securas iam Roma leva tranquillior arces;
Surge, precor, veneranda parens^ et certa secundis
Pide deis^ humilemque metum depone senectae.
Vrbs aequaeva polo, tum demum ferrea sumet
lus in te Lachesis, cum sic mutaverit axem 55
Foederibus natura novis, ut flumine verso
Inriget Aegyptum Tanais^ Maeotida Nilus^
Eurus ab occasu, Zepbyrus se promat ab Indis
Caucasiisque iugis calido nigrantibus Austro
Gaetulas Aquilo glacie constringat barenas. 60
Fatales bucusque manus^ crebrisque notatae
Prodigiis abiere minae. Nec sidera pacem
Semper habent, ipsumque lovem turbante Typhoeo,
Si fas est^ tremuisse ferunt^ cum brachia centum
Montibus armaret totidem spiramque retorquens 65
Lamberet attonitas erectis anguibus Arctos.
Quid mirum, si regna labor mortalia vexat^
Cum gemini fratres^ genuit quos asper Aloeus,
Martem subdiderint vinclis et in astra negatas
Temptarint munire vias steteritque revulsis 70
Paene tribus scopulis caelesti machina bello?
Sed caret eventu nimius furor; improba numquam
Spes laetata diu^ nec pervenere iuventae
Robur Aloidae: dum vellere Pelion Otus
Nititur^ occubuit Phoebo^ moriensque Ephialtes 75
In latus obliquam proiecit languidus Ossam.
(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 199
Adspice^ Roma, tuum iam vertice celsior liostem,
Adspice^ quam rarum referens inglorius agmen
Italia detrusus eat quantumque priori
Dissimilis^ qui cuncta sibi cessura ruenti 80
PoUicitus patrii numen iuraverat Histri
Non nisi calcatis loricam ponere rostris.
rerum fatique vices! Qui foeda parabat
Romanas ad stupra nurus^ sua pignora vidit
Coniugibus permixta trahi; qui mente profundas 85
Hauserat urbis opes^ ultro victoribus ipse
Praeda fuit; nostri quondam qui militis auro -
Adgressus temptare fidem^ desertus ab omni
Gente sua manibusque redit truncatus et armis.
Hoc quoque, quod veniam leti valuere mereri, 90
Si positis pendas odiis^ ignoscere pulchrum
lam misero poenaeque genus vidisse precantem.
Quae vindicta prior quam cum formido superbos
Plectit et adsuetum spoliis adfligit egestas?
Sed magis ex aliis fluxit clementia causis^ 95
Consulitur dum^ Roma, tibi. Tua cura coegit
Inclusis aperire fugam^ ne peior in arto
Saeviret rabies venturae conscia mortis;
Nec tanti nomen stirpemque abolere Gretarum,
Vt propius peterere^ fuit. Procul arceat altus loo
luppiter^ ut delubra Numae sedesque Quirini
Barbaries oculis saltem temerare profanis
Possit et arcanum tanti deprendere regni.
Quamquam^ si veterum certamina rite recordor,
Tunc etiam, pulchra cum libertate vigerent 105
Et proprio late florerent milite patres,
Semper ab his famae petiere insignia bellis,
Quae diversa procul tuto trans aequora vires
Exercere dabant: currus regumque catenae
Inter abundantis fati ludibria ductae. 110
At vero Italiam quotiens circumstetit atrox
Tempestas ipsumque caput laesura pependit,
Non illis vani ratio ventosa furoris,
200 CLAVDII CLAVDIANl
Sed graviter spectata salus ductorque placebat,
Non qui praecipiti traheret semel omnia casu, 115
Sed qui maturo vel laeta vel aspera rerum
Consilio momenta regens, nec tristibus impar
Nec pro successu nimius, spatiumque morandi
Vincendique modum mutatis nosset habenis.
Cautius ingentes morbos et proxima cordi 120
Vlcera Paeoniae tractat soUertia curae
Parcendoque secat, ferro ne largius acto
Inrevocandus eat sectis vitalibus error.
Sublimi certe Curium canit ore vetustas,
Aeaciden Italo pepulit qui litore Pyrrbum, 125
Nec magis insignis Pauli Mariique triumphus,
Qui captos niveis reges egere quadrigis;
Plus fuga laudatur Pyrrhi quam vincla lugurthae;
Et, quamvis gemina fessum iam clade fugavit,
Post Decii lituos et nuUi pervia culpae 130
Pectora Fabricii^ donis invicta vel armis^
Plena datur Curio pulsi victoria Pyrrhi.
Quanto maius opus solo Stiliclione peractum
Cernimus! Hic validam gentem^ quam dura nivosis
Educat Vrsa plagis, non Cbaonas atque Molossos^ 135
Quos Epirus alit, nec Dodonaea subegit
Agmina fatidicam frustra iactantia quercum.
Primus fulmineum lento luctamine Poenum
Compressit Fabius^ campo ppst ausus aperto
Marcellus vinci docuit^ sed tertia virtus 140
Scipiadae Latiis tandem* deterruit oris.
Vnus in boc Stiliclio diversis artibus boste
Tris potuit complere duces fregitque furentem
Cunctando vicitque manu victumque relegat.
Atque haec tanta brevi. Miscentem incendia Pyrrhum
Sustinuit toto maerens Oenotria lustro, 146
Et prope ter senas Itali per graminis herbas
Massylus Poeno sonipes vastante cucurrit
Hannibalemque senem vix ad sua reppulit arva
Vindex sera patrum post beUum nata iuventus. 150
(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 201
Hic celer effecit^ bruma ne longior una
Esset liiems rerum^ primis sed mensibus aestas
Temperiem caelo pariter belloque referret.
Sed quid ego Hannibalem contra Pyrrhumque tot
annis
Certatum memorem^ yilis cum Spartacus omne 155
Per latus Italiae ferro baccliatus et igni
ConsuKbusque palam totiens congressus inertes
Exuerit castris dominos et strage pudenda
Fuderit imbelles aquilas servilibus armis.
Nos terrorum expers et lusu moUior aetas 160
Deficimus queruli^ si bos abductus aratro,
Si libata seges. Non hanc ergastula nobis
Inmisere manum nec coniurantis harenae
Turba fuit; qualem Stilicbo deiecerit bostem^
Thraces et Haemonii poterunt Moesique fateri. 165
Frigida ter decies nudatum frondibus Haemum
Tendit biems vestire gelu totiensque solutis
Ver nivibus viridem monti reparavit amictum,
Ex quo iam patrios gens baec oblita Triones
Atque Histrum transvecta semel vestigia fixit 170
Threicio funesta solo: seu fata vocabant
Seu gravis ira deum, seriem meditata ruinis.
Ex illo, quocumque vagos impegit Erinys,
Grandinis aut morbi ritu per devia rura,
Praecipites perclausa ruTlnt, nec contigit uUis 175
Amnibus aut scopulis proprias defendere terras.
Nil Rhodope^ nil vastus Athos^ nil profuit Hebrus
Odrysiis; facili contemptum Strymona saltu
Et frustra rapidum damnant Haliacmona Bessi.
Nubibus intactum Macedo miratur Olympum 180
More pererratum campi; gemit inrita Tempe
Thessalus et domitis inrisam cautibus Oeten.
Sperchiusque et virginibus dilectus Enipeus
174 rura] ego; rerum.
202 CLAVDII CLAVDIANI
Barbaricas lavere comas. Non obice Pindi
Servati Dryopes nec nubifer Actia texit 185
Litora Leucates; ipsae^ quae durius olim
Kestiterant Medis^ primo conamine ruptae
Tbermopylae; yallata mari Scironia rupes
Et duo continuo conectens aequora muro
Isthmos et angusti patuerunt claustra Lechaei: 190
Nec tibi Parrbasios licuit munire colonos
Frondosis^ Erymantbe^ ingis^ equitataque summi
Culmina Taygeti trepidae vidistis Amyclae.
Tandem supplicium cunctis pro montibus Alpes
Exegere Getas; tandem tot flumina victor 195
Vindicat Eridanus. Docuit nunc exitus alte
Fatorum secreta tegi. Quisquamne reclusis
Alpibus ulterius Latii fore credidit umbram?
Nonne velut capta rumor miserabilis urbe
Trans freta^ trans Gallos Pyrenaeumque cucurrit? 200
Famaque nigrantes succincta pavoribus alas
Secum cuncta trahens a Gadibus usque Britannum
Terruit Oceanum et nostro procul axe remotam
Insolito belli tremefecit murmure Thylen?
Mandemusne Noti flabris quoscumque timores 205
Pertulimus^ festae doleant ne tristibus aures?
An potius meminisse iuvat semperque vicissim
Gaudia praemissi cumulant inopina dolores?
Vtque sub occidua iactatis f leiade nautis
Commendat placidum maris inclementia portum^ 210
Sic mihi tunc maior Stilicho, cum laeta periclis
Metior atque illi redeunt in corda tumultus.
Nonne videbantur^ quamvis adamante rigentes,
Turribus invalidis fragiles procumbere muri
Ferrataeque Getis ultro se pandere portae? 215
JSTec vallum densaeque sudes arcere volantes
Cornipedum saltus? lamiam conscendere puppes
Sardoniosque habitare sinus et inhospita Cyrni
Saxa parant vitamque freto spumante tueri.
Ipsa etiam diffisa brevi Trinacria ponto, 220
(XXVI.) DE BELLO GOTHICO.; 203
Si rerum natura sinat^ discedere longe
Optat et lonium refugo laxare Peloro^
Fultaque despiciens auro laquearia dives
Tutior Aeoliis mallet vixisse cavernis;
lamque oneri creduntur opes tandemque libido 225
Haesit avaritiae gravioribus obruta curis.
Vtque est ingenioque loquax et plurima fingi
Permittens credique timor^ tunc somnia vulgo
Narrari, tunc monstra deum monitusque sinistri:
Quid meditentur aves, quid cum mortalibus aether 230
Fulmineo velit igne loqui^ quid carmine poscat
Fatidico custos Romani carbasus aevi.
Territat adsiduus lunae labor atraque Phoebe
Noctibus aerisonas crebris ululata per urbes.
Nec credunt vetito fraudatam Sole sororem 235
Telluris subeunte globo^ sed castra secutas
Barbara Thessalidas patriis lunare venenis
Incestare iubar. Tunc anni signa prioris
Et si quod fortasse quies neglexerat omen,
Addit cura novis: lapidosos grandinis ictus 240
Molitasque examen apes passimque crematas
Perbacchata domos nullis incendia causis
Et numquam caelo spectatum impune cometem,
Qui primum roseo Phoebi prolatus ab ortu^
Qua micat astrigera senior cum coniuge Cepheus^ 245
Inde Lycaoniam paulatim expulsus ad Arcton
Crine vago Gretici foedavit sidera Plaustri,
Donec in exiguum moriens vanesceret ignem.
Sed gravius mentes caesorum ostenta luporum
Horrificant. Duo quippe lupi sub principis ora, 250
Dum campis exercet equos, violenter adorti
Agmen et excepti telis inmane relatu
Prodigium miramque notam duxere futuri.
Nam simul humano geminas de corpore palmas
Vtraque perfossis emisit belua costis: 255
lUo laeva tremens, hoc dextera ventre latebat
Intentis ambae digitis et sanguine vivo.
204 CLAVDII CLAVDIANI
Scrutari si vera velis, fera nuntia Martis
Ora sub Augusti casurum prodidit hostem,
Vtque manus utero virides patuere retecto, 260
Romula post ruptas virtus sic emicat Alpes.
Sed malus interpres rerum metus omne trahebat
Augurium peiore via: truncataque membra
Nutricemque lupam Romae regnoque minari.
Tunc reputant annos interceptoque volatu 265
Vulturis incidunt properatis saecula metis.
Solus erat Stilicbo^ qui desperantibus augur
Sponderet meliora manu^ dubiaeque salutis
Dux idem vatesque fuit. ^Durate parumper'
Inquit ^et excussis muliebribus ore querellis 270
Fatorum toleremus onus. Nil nautica prosunt
Turbatae lamenta rati nec segnibus undae
Planctibus aut vanis mitescunt flamina votis.
Nunc instare manu^ toto nunc robore niti
Communi pro luce decet: succvirrere velis, 275
Exbaurire fretum^ varios aptare rudentes
Omnibus et docti iussis parere magistri.
Non^ si perfidia nacti penetrabile tempus
Inrupere Getae^ nostras dum Raetia vi^fes
Occupat atque alio desudant Marte cobortes^ 280
Idcirco spes omnis abit. Mirabile posset
Esse mibi, si fraude nova vel calle reperto
Barbarus ignotas invaderet inscius Alpes;
Nunc vero geminis clades repetita tyrannis
Famosum vulgavit iter nec nota fefellit 285
Semita praestructum bellis civilibus bostem.
Per solitas venere vias, aditusque sequendos
Barbarico Romana dedit discordia bello.
^Sed nec praeteritis liaec res incognita saeclis:
Saepe lacessitam^ sed non impune, fatemur 290
Ausoniam. Haec Senonum restinxit sanguine flammas^
Haec et Teutonico quondam patefacta furori
CoUa catenati vidit squalentia Cimbri.
Vile decus^ quod non erexit praevius horror;
m
(XXYI.) DE BELLO GOTHICO. 205
Ingentes generant discrimina magna triumphos. 295
^Quid turpes iam mente fugas, quid Gallica rura
Respicitis Latioque libet post terga relicto
Longinquum profugis Ararim praecingere castris?
Scilicet Arctois concessa gentibus urbe
Considet regnum Rhodano capitique superstes 300
Truncus erit? Vestros stimulant si pignora sensus,
Me quoque non impar naturae cura remordet,
Nec ferro sic corda rigent, ut nosse recusem^
Quam sanctum soceri nomen, quam dulce mariti,
Quantus proKs amor. Sed numquam oblita decoris 305
Obscaenam latebram pietas ignava requiret.
Nec vobis fortis monitor, mihi cautior uni:
Hic coniunx^ hic progenies, hic carior onmi
Luce gener; pars nuUa mei subducta procellae.
Accipe tu nostrae, tellus Oenotria, mentis 310
Vincula communes tecum subeuntia casus,
Exiguamque moram muris impende tuendis,
Dum redeo lectum referens in classica robur.'
His dictis pavidi firmavit inertia vulgi
Pectora migrantisque fugam compescuit aulae; 315
Ausaque tum primum tenebris emergere pulsis
Hesperia, ut secum iunxisse pericula vidit
Augustum^ tantoque sui stetit obside fati.
Protinus, umbrosa vestit qua litus oliva
Larius et dulci mentitur Nerea fluctu, 320
Parva puppe lacum praetervolat; ocius inde
Scandit inaccessos brumali sidere montes
Nil hiemis caelive memor. Sic ille relinquens
leiunos antro catulos inmanior exit
Hiberna sub nocte leo tacitusque per altas 326
Incedit furiale nives; stant colla pruinis
Aspera; flaventes adstringit stiria saetas; "^"
Nec meminit leti nimbosve aut frigora curat,
Dum natis alimenta parat.
Sublimis in Arcton
Prominet Hercyniae confinis Raetia silvae, 330
206 CLAVDII CLAVDIANI
Quae se Danuvii iactat Rhenique parentem
Vtraque Romuleo praetendens flumina regno:
Primo fonte breves, alto mox gurgite regnant
Et fluvios cogunt unda coeunte minores
In nomen transire suum. Te Cimbrica Tethys 335
Divisum bifido consumit, Rhene, meatu;
Thracia quinque vadis Histrum vorat Amphitrite:
Ambo habiles remis, ambo glacialia secti
Terga rotis, ambo Boreae Martique sodales.
Sed latus^ Hesperiae quo Raetia iungitur orae, 340
Praeruptis ferit astra iugis panditque tremendam
Vix aestate viam. Multi ceu Gorgone visa
Obriguere gelu-, multos hausere profundae
Vasta mole nives^ cumque ipsis saepe iuvencis
Naufraga candenti merguntur plaustra barathro. 345
Interdum subitam glacie labente ruinam
Mons dedit et tepidis fundamina subruit astris
Pendenti male fida solo.
Per talia tendit
Prigoribus mediis Stilicho loca. NuUa Lyaei
Pocula; rara Ceres; raptos contentus in armis 350
Delibasse cibos madidoque oneratus amictu
Algentem pulsabat equum. Nec mollia fesso
Strata dedere torum; tenebris si caeca repressit
Nox iter^ aut spelaea subit metuenda ferarum
Aut pastorali iacuit sub culmine fultus 356
Cervicem clipeo. Stat palhdus hospite magno
Pastor et ignoto praeclarum nomine vultum
Rustica sordenti genetrix ostendit alumno.
lUa sub horrendis praedura cubiUa silvis,
lUi sub nivibus somni curaeque laborque 360
Pervigil hanc requiem terris, haec otia rebus
Insperata dabant; iUae tibi, Roma, salutem
Alpinae peperere casae.
lam foedera gentes
Exuerant Latiique audita clade feroces
Vindelicos saltus et Norica rura tenebant. 365
(XXYI.) DE BELLO GOTHICO. 207
Ac veluti famuli^ mendax quos mortis erilis
Nuntius in luxum falso rumore resolvit^
Dum marcent epulis atque inter vina chorosque
Persultat vacuis effrena licentia tectis^
Si reducem dominum sors improvisa revexit^ 370
Haerent attoniti libertatemque perosus
Conscia servilis praecordia concutit horror:
Sic ducis adspectu cuncti stupuere rebelles^
Inque uno princeps Latiumque et tota refulsit
Roma viro. Frons laeta parum^ non tristior aequo,
Non deiecta malis^ mixta sed nobilis ira: 376
Qualis in Herculeo^ quotiens infanda iubebat
Eurystbcus^ fuit ore dolor vel qualis in atram
Sollicitus nubem maesto love cogitur aether.
^Tantane vos' inquit ^Getici fiducia belli 380
Erigit? binc animo frustra tumuistis inani?
Non ita Romanum fati violentia nomen
Opprimit, ut vestros nequeat punire tumultus
Parte sui. Ne vos longe sermone petito
Demorer, exemplum veteris cognoscite facti: 385
Cum ferus Ausonias perfringeret Hannibal arces
Et Trebiam saevo geminassent funere Cannae,
Nequiquam Ematbium pepulit spes vana Philippum,
Vt velut adflictos ferro temptaret inerti.
Bomanos commovit atrox iniuria patres^ 390
Vrgerent maiora licet^ graviterque tulere^
Vrbibus inter se claris de culmine rerum
Congressis^ aliquid gentes audere minores.
Nec poenam differre placet, sed bella gerenti
Punica Laevino regis quoque proelia mandant, 395
Paruit imperiis consul, fususque Philippus,
Vilia dum gravibus populis interserit arma^
Praetereunte manu didicit non esse potentum
Temptandas^ mediis quamvis in luctibus, iras.'
Hoc monitu pariter nascentia bella repressit 400
Et bello quaesivit opes legitque precantes
Auxilio mensus numerum^ qui congruus esset
208 CLAVDII CLAVDIANI
Nec gravis Italiae formidandusve regenti.
Nec minus accepto nostrae rumore cohortes
(Sic ducis urget amor) properantibus undique signis
Conveniunt, visoque animi Stiliclione recepti 406
Singultus varios lacrimosaque gaudia miscent:
Sic armenta boum, vastis quae turbida silvis
Sparsit biemSj cantus ac sibila nota magistri
Certatim repetunt et avitae pascua vallis 410
Inque vicem se voce regunt gaudentque fideles
Reddere mugitus et^ qua sonus attigit aurem,
Rara per obscuras adparent cornua frondes.
Adcurrit vicina manus^ quam Raetia nuper
Vandalicis auctam spoliis defensa probavit; 415
Venit et extremis legio praetenta Britannis,
Quae Scotto dat frena truci ferroque notatas
Perlegit exanimes Picto moriente figuras;
Agmina quin etiam flavis obiecta Sygambris
Quaeque domant Chattos inmansuetosque Cheruscos,
Huc omnes vertere minas tutumque remotis 421
Excubiis Rhenum solo terrore relinquunt.
VUane posteritas credet? Germania quondam
lUa ferox popuHs^ quae vix instantibus oUm
Principibus tota poterat cum mole teneri, 426
lam sese placidam praebet StiUclionis habenis,
Vt nec praesidiis nudato Umite temptet
Expositum calcare solum nec transeat amnem,
Incustoditam metuens attingere ripam.
Celsior o cunctis unique aequande CamiUo! 430
Vestris namque armis Alarici fracta quievit
Ac Brenni rabies; confusis rebus uterque
Divinam tribuistis opem^ sed tardior iUe
lam captae vindex patriae, tu sospitis ultor.
quantum mutata tuo fortuna regressu! 435
Vt sese pariter diffudit in omnia regni
Membra vigor vivusque redit color urbibus aegris!
Creditur Herculeis lucem renovasse lacertis
Femina dilecti fatis impensa mariti.
(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 209
Et iuvenem spretae laniatum fraude novercae 440
Non sine Circaeis Latonia reddidit herbis.
Cretaque^ si verax narratur fabula/vidit
Minoum rupto puerum prodire sepulchro^
Quem senior vates avium clangore repertum
Gramine restituit; mirae nam munere sortis 445
Dulcia mella necem^ vitam dedit horridus anguis.
At tuus adventus non unum corpus ab umbris^
Sed tot communi populos sub morte iacentes
Totaque Tartareis e faucibus oppida traxit.
Ipso Roma die (nec adhuc ostenditur auctor) 450
Personuit venisse ducem^ laetisque Quirites
Vocibus auspicium certi plausere triumphi,
Muniti Stilichone suo. Quis gaudia vero
Principis^ amplexus alacris quis disserat aulae?
Pulveris ambiguam nubem speculamur ab altis 455
Turribus incerti^ socios adportet an hostes
IUe globus. Mentem suspensa silentia librant:
Donec pulvereo sub turbine sideris instar
Emicuit Stilichonis apex et cognita fulsit
Canities. Gavisa repens per moenia clamor 460
ToUitur ^ipse venit'. Portas secura per omnes
Turba salutatis effunditur obvia signis.
Non iam dilectus miseri nec falce per agros
Deposita iaculum vibrans ignobile messor
Nec temptans clipeum proiectis sumere rastris 465
Bellona ridente Ceres humilisque novorum
Seditio clamosa ducum: sed vera iuventus^
Verus ductor adest et vivida Martis imago.
Prospera sed quantum nostrae spes addita menti^
Tantum exempta Getis. Qui vertice proximus astris
Post Alpes iam cuncta sibi promisit apertas 471
Nil superesse ratus^ postquam tot lumina pubis^
Tot subitos pedites^ equitum tot conspicit alas
Cinctaque fluminibus crebris ac moenibus arva
465 temptans] Birtius; temptat.
Clavdiani Opp., ed. Kocli. 14
i
210 CLAVDIl CLAVDIANI
Seque velut clausum laqueis: sub pectore furtim 475
Aestuat et nimium prono fervore petitae
lam piget Italiae^ sperataque Roma teneri
Visa procul. Magni subeunt iam taedia coepti.
Occultat tamen ore metum primosque suorum
Consultare iubet bellis annisque verendos. 480
Crinigeri sedere patres^ pellita Getarum
Curia, quos plagis decorat numerosa cicatrix
Et tremulos regit hasta gradus et nititur altis
Pro baculo contis non exarmata senectus.
Hic aliquis gravior natu, cui plurima dictis 485
Consiliisque fides^ defixus lumina terrae
Concutiensque comam capuloque adclinis eburno:
'^Si numero non fallor' ait .^tricesima currit 1
Bruma fere, rapidum postquam transnavimus Histrum^
Romanamque manum tantis eludimus annis. 490 k
Sed numquam Mavors adeo constrinxit in artum
Res, Alarice, tuas. Per tot certamina docto
Crede seni^ qui te tenero vice patris ab aevo
Gestatum parva solitus donare pharetra
Atque aptare breves umeris puerilibus arcus: 495
Saepe quidem frustra monui^ servator ut icti
Foederis Emathia tutus tellure maneres;
Sed quoniam calidae rapuit te flamma iuventae,
Nunc saltem^ si cura tibi manet ulla tuorum^
His claustris evade^ precor^ dumque agmina longe^
Dum licet, Hesperiis praeceps elabere terris^ 501
Ne nova praedari cupiens et parta reponas
Pastorique lupus scelerum delicta priorum
Intra saepta luas. Quid palmitis uber Etrusci^
Quid mihi nescioquam proprio cum Thybride Romam
Semper in ore geris? Referunt si vera parentes, 506
Hanc urbem insano nullus qui Marte petivit
Laetatus violasse redit; nec numina sedem
Destituunt: iactata procul dicuntur in hostem
Fulmina divinique volant pro moenibus ignes, 510
Seu caelum seu Roma tonat. Si tenmis Olympum,
(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 211
A magno Stilichone cave^ qni semper iniquos
Fortuna famulante premit. Scis ipse^ per oras
Arcadiae quam densa rogis cumulayerit ossa^
Sanguine quam largo Graios calefecerit amnes; 515
Extinctusque' fores^ ni te sub nomine legum
Proditio regnique fayor texisset Eoi.'
Talia grandaevum flammata fronte loquentem
Obliquisque tuens oculis non pertulit ultra^
Sed rupit rabidas accensa superbia voces: 520
^Si non mentis inops fraudataque sensibus aetas
Praeberet veniam^ numquam baec opprobria linguae
Turpia Danuvius me sospite ferret inultus.
Anne, ti)t Augustos Hebro qui teste fugavi^
Te patiar suadente fugam^ cum cesserit omnis 525
Obsequiis natura meis? Subsidere nostris
Sub pedibus montes^ arescere vidimus amnes.
Non ita di Getici faxint manesque parentum^
Vt mea converso relegam vestigia cursu.
Hanc ego vel victor regno vel morte tenebo 530
Victus humum. Per tot populos urbesque cucurri,
Fregi Alpes galeisque Padum victricibus hausi:
Quid restat nisi Roma mihi? Gens robore nostra
Tum quoque poUebat^ nuUis cum fideret armis.
At nunc lUyrici postquam mihi tradita iura 535
Meque suum fecere ducem: tot tela^ tot enses,
Tot galeas multo Thracum sudore paravi
Inque meos usus vectigal vertere ferri
Oppida legitimo iussu Eomana coegi.
Sic me fata fovent; ipsi^ quos omnibus annis 540
Vastabam, servire dati: nocitura gementes
Arma dabant flammisque diu moUitus et arte
In sua damna chalybs fabro lugente rubebat.
Hortantes his adde deos. Non somnia nobis
Nec volucres^ sed clara palam vox edita luco: 545
»Rumpe omnes^ Alarice^ moras; hoc impiger annO«
»Alpibus ItaUae ruptis penetrabis ad urbeM.«
Huc iter usque datur. Quis iam post taUa segnis
14*
212 CLAYDII CLAVDIANI
Ambigat aut caelo dubitet parere vocanti?'
Sic ait bortatusque suos belloque viaeque 550
Instruit. AttoUunt vanos oracula fastus.
semper tacita sortes ambage malignae
Eventuque patens et nescia vatibus ipsis
Veri sera fides! Ligurum regione suprema
Pervenit ad fluvium miri cognominis ^Vrbem', 555
Atque illic domitus vix tandem interprete casu
Agnovit dubiis inlusa vocabula fatis.
Nec non et Stilicho pugnam poscentia movit
Pleno castra gradu dictisque instigat euntes:
^Nunc nunc, o socii, temeratae sumite tandem 560
Italiae poenas^ obsessi principis armis
Excusate nefas deploratumque Timavo
Vulnus et Alpinum gladiis abolete pudorem.
Hic est^ quem totiens campis fudistis Acbivis^
Quem discors odiisque anceps civilibus orbis^ 565
Non sua vis tutata diu^ dum foedera fallax
Ludit et alternae periuria venditat aulae.
Credite nunc omnes^ quas dira Britannia gentes,
Quas Hister^ quas Rlienus alit^ pendere paratas
In speculis: uno tot proelia vincite bello. 570
Romanum reparate decus molemque labantis
Imperii fulcite umeris; bic omnia campus
Vindicat^ baec mundo pacem victoria sancit.
Non in Threiciis Haemi decernimus oris
Nec super Alpheas umbrantia Maenala ripas 575
Constitimus; non hic Tegean Argosque tuemur:
Visceribus mediis ipsoque in corde videtis
Bella geri. Patrem clipeis defendite Thybrim.'
Talia nunc pediti^ turmae nunc mixtus equestri
Dicta dabat.
Simul externis praecepta ferebat 580
Auxiliis. Ibat patiens dicionis Alanus^
Qua nostrae iussere tubae^ mortemque petendam
553 nescia] Gronovius; nox'Lu
(XXVI.) DE BELLO GOTHICO. 213
Pro Latio docuit gentis praefectus Alanae,
Cui natura breves animis ingentibus artus
Pinxerat inmanique oculos infecerat ira; 585
Vulneribus pars nuUa vacat rescissaque contis
Gloria foedati splendet iactantior oris.
lUe tamen mandante procul Stilichone citatis
Acceleravit equis Italamque momordit barenam.
Pelix Elysiisque plagis et carmine dignus, 590
Qui male suspectam nobis impensius arsit
Vel leto purgare fidem; qui iudice ferro
Diluit inmeritura. laudato sanguine crimen!
Morte viri turbatus eques flectebat babenas
Totaque praeciso nutassent agmina cornu^ 695
Ni celer instructa Stiliclio legione secutus
Subsidiis peditum pugnam instaurasset equestrem.
Quis Musis ipsoque Ijl^t Paeane recepto
Enarrare queat, quantum Gfradivus in illa
Luce suae dederit fundator originis urbi? 600
Altius haud umquam toto descendimus ense
In iugulum Scythiae^ tanta nec clade superbum
Contudimus Tanain vel cornua fregimus Histri.
Invisum miles sitiens haurire cruorem
Per varias vestes onerataque plaustra metallo 605
Transit et argenti cumulos et caedis avarus
Contemptas proculcat opes; pretiosior auro
Sanguis erat; passim neglecti prodiga lucri
Turba furens strictis odium mucronibus explet.
Purpureos cultus absumptique igne Valentis 610
Exuvias miserisque graves crateras ab Argis
Raptaque flagranti spirantia signa Corintho
Callidus ante pedes venientibus obicit hostis
Incassum; neque enim feralis praeda moratur^
Sed iustos praebent stimulos monumenta doloris. 615
Adseritur ferro captivum vulgus^ et omnes
Diversae vocis populi, quos traxerat hostis
Servitio, tandem dominorum strage redempti
Blanda cruentatis adfigunt oscula dextris
214 CLATOII CLAVDIANI (XXVI.) DE BELLO GOTHICO.
Desertosque lares et pignora laeta reyisunt. 620
Miratur sua quemque domus cladesque renarrant
Ordine; tum grati referunt miracula belli.
Quis tibi tunc/ Alarice^ dolor, cum Marte perirent
Divitiae spoliisque diu quaesita supellex
Pulsaretque tuas ululatus coniugis aures, 625
Coniugis^ invicto dudum quae freta marito
Demens Ausonidum gemmata monilia matrum
Romanasque alta famulas cervice petebat;
Scilicet Argolicas Ephyreiadasque puellas
Coeperat et pulcliras iam fastidire Lacaenas. 630 -
Sed dea quae nimiis obstat Rhamnusia votis ^
Ingemuit flexitque rotam: domat aspera victos
Pauperies^ unoque die Romana rependit
Quidquid ter denis acies amisit in annis.
celebranda mihi cunctis PoUentia saeclis! 635
meritum nomen! felicibus apta triumphis!
Virtutis fatale solum^ memorabile bustum
Barbariae! Nam saepe locis ac finibus illis
Plena lacessito rediit vindicta Quirino.
IUic Oceani stagnis excita supremis 640
Cimbrica tempestas alias emissa per Alpes
Isdem procubuit campis. lam protinus aetas
Adveniens geminae gentis permisceat ossa
Et duplices signet titulos commune tropaeum:
^Hic Cimbros fortesque Getas^ Stilichone peremptos
Et Mario claris ducibus^ tegit Itala tellus. 646
Discite vesanae Romam non temnere gentes.'
634 amisit in] scripsi; amisimus.
CARMINVM MINORVM ET PMVATORVM
CORPVSCVLVM MAIORIBVS NONNVLLIS
CARMINIBVS DISTINCTVM.
I. (XIII.)
AD STILICHONEM.
Solitas galea fulgere comas^
Stilicho^ moUi necte corona.
Cessent litui saevumque procul
Martem felix taeda releget.
Tractus ab aula rursus in aulam 5
Redeat sanguis. Patris officiis
lunge potenti pignora dextra.
Gener Augusti pridem fueras^
Nunc rursus eris socer Augusti.
Quae iam rabies livoris erit? 10
Vel quis dabitur color invidiae?
Stilicho socer est^ pater est Stilicho.
11. (LXXXV.)
DESCRIPTIO POETVS SMYRNENSIS.
Vrbs in conspectu montana cacumina velat
Tranquillo praetenta mari. Ducentia portum
Cornua pacatas removent Aquilonibus undas.
Hic exarmatum terris cingentibus aequor
Clauditur et placidam discit servare quietem. 5
216 CLAVDII CLAVDIANI
III. (LXXXI.)
AD AETERNALEM.
Quidquid Castalio de gurgite Phoebus anlielat,
Quidquid fatidico mugit cortina recessu^
Carmina sunt; sed yerba negant communia Musae. "-^
Carmina sola loquor: sic me meus implet ApoUo.
IV. (LIV.)
DESCEIPTIO AEMENTL
Non tales quondam species tulit armentorum
Tellus tergemino subdita Geryoni.
Non tales^ Clitumne^ lavas in gurgite tauros^
Tarpeio referunt quos pia vota lovi.
Non talis Tyrias sparsisse iuvencus harenas 5
Dicitur, optatum quando revexit onus.
Non Cretaeus ager nec amati conscia tauri
Gnosos nec similes paverit Ida feros.
Ipse et dispariles monstro commissus in artus
Qui crimen matris condidit ore novo 10
Cres puer baud talem potuisset reddere formam,
Portassent totum si fera membra patrem.
V. (LXXXVL)
EST m CONSPECTV LONGE LOCVS.
Est procul ingenti regio summota recessu,
Insula qua resides fluctus mitescere cogit
In longum producta latus^ fractasque per undas
Ardua tranquillo curvantur bracbia portu.
VI. (LXXVUI.)
RIMANTI TELVM IRA FACIT.
In iaculum^ quodcumque gerit^ dementia mutat.
Omnibus armatur rabies. Pro cuspide ferri
CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. ni-IX. 217
Cuncta volant^ dum dextra ferox in yulnera saevit.
Pro telo geritur quidquid suggesserit ira.
VII. (LXXXVII.)
DE QVADEIGA MAEMOREA.
1.
Quis dedit innumeros uno de marmore vultus?
Surgit in aurigam currus^ paribusque lupatis
Vnanimi frenantur equi: quos forma diremit^
Materies cognata tenet discrimine nullo.
Vir redit in currum; ducuntur ab axe iugales;
Ex alio se quisque facit. Quae tanta potestas?
Vna silex tot membra ligat ductusque per artem
Mons patiens ferri varios mutatur in artus.
VIII. (LXIX.)
DE POLYCASTE ET PERDICCA.
Quid non saevus Amor flammarum numine cogat?
Sanguinis en fetum mater amare timet.
Pectore dum niveo miserum tenet anxia nutrix^
Inlicitos ignes iam fovet ipsa parens.
Vltrices pbaretras tandem depone^ Cupido. 5
Consule iam Venerem: forsan et ipsa dolet.
IX. <XLV.)
DE HYSTRICE.
Audieram memorande tuas Stympbale volucres
Spicula vulnifico quondam sparsisse volatu^
Nec mibi credibilis ferratae fabula pinnae
VIII 2 en fetum] Birtius; effetum, affectum.
218 CLAVDII CLAVDIANI
Visa diu. Datur ecce fides et cognitus liystrix
Herculeas adfirmat aves.
Os longius illi 5
Adsimulat porcum. Mentitae cornua saetae
Summa fronte rigent. Oculis rubet igneus ardor.
Parva sub birsuto catuli vestigia dorso.
Hanc tamen exiguam miro natura tueri
Praesidio dignata feram: stat corpore toto lo
Silva minax^ iaculisque rigens in proelia crescit
Picturata seges; quorum cute fixa tenaci
Alba subit radix^ alternantesque colorum
Tincta vices^ spatiis internigrantibus^ exit
In solidae speciem pinnae^ tenuataque furtim 15
Levis in extremum sese producit acumen.
Sed non liaec acies ritu silvestris echini
Fixa manet. Crebris propugnat iactibus ultro
Et longe sua membra tegit^ tortumque per auras
Evolat excusso nativum missile tergo. 20
Interdum fugiens Partborum more sequentem
Vulnerat; interdum positis velut ordine castris
Terrificum densa mucronum verberat unda
Et consanguineis hastilibus asperat armos:
Militat omne ferae corpus vibrataque rauco 25
Terga fragore sonant. Stimulis accensa tubarum
Agmina conlatis credas confligere signis:
Tantus in angusto strepitus furit. Additur armis
Calliditas parcusque sui tumor iraque numquam
Prodiga telorum^ caute contenta minari 30
Nec nisi servandae iactus impendere vitae.
Error abest: certum sollertia destinat ictum
Nil spatio fallente modum^ servatque tenorem
Mota cutis doctique regit conamina nisus.
Quid labor humanus tantum ratione sagaci 35
Proficit? Eripiunt trucibus Gortynia capris
13 Alba subit radix] Barthius; Albasubitraxit, alba sub
attraxit, altera subtraxit.
CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. IX— XII 219
Cornua; subiectis eadem lentescere cogunt
Ignibus; intendunt taurino viscere neryos;
Instruitur pinnis ferroque armatur harundo.
Ecce brevis propriis munitur bestia telis 40
Externam nec quaerit opem; fert omnia secum:
Se pharetra^ sese iaculo^ sese utitur arcu.
Unum animal cunctas bellorum possidet artes.
Quodsi omnis nostrae paulatim industria vitae
Fluxit ab exemplis^ quidquid procul appetit hostem^
Hinc reor inventum^ morem hinc traxisse Cydonas 46
Bellandi Parthosque retro didicisse ferire
Prima sagittiferae pecudis documenta secutos.
X. (XCII.)
BE BIREO CASTOEEO.
Nominis umbra manet veteris; nam dicere birrum^
Si Castor iuret^ castoreum nequeo. '^
Sex emptus solidis! Quid sit, iam scire potestis:
Si mihi nuUa fides^ credite vel pretio.
XI. (XCI.)
m SEPVLCHRVM SPECIOSAE.
Pulchris stare diu Parcarum lege negatur.
Magna repente ruunt; summa cadunt subito.
Hic formosa iacet: Veneris sortita figuram
Egregiumque decus invidiam meruit.
XII. (LXXXIV.)
DE BALNEIS QVINTIANIS QVAE IN VIA POSITA
ERANT.
Fontibus in liquidis paulum requiesce^ viator,
Atque tuum rursus carpe refectus iter.
Lympharum dominum nimium miraberis^ hospes^
Inter dura viae balnea qui posuit.
220 CLAVDII CLAVDIANI
XIIL (LXXIX.)
IN PODAGRVM QVI CARMINA SVA NON STARE
DICEBAT.
Quae tibi cum pedibus ratio? Quid carmina culpas?
Scandere qui nescis^ versiculos laceras?
^Claudicat bic versus-, baec' inquit "^syllaba nutat'
Atque nihil prorsus stare putat podager.
XIV. (LXXXII.)
AD MAXIMVM QVI EI MEL MISIT.
Dulcia dona milii semper tu^ Maxime, mittis^
Et^ quidquid mittis^ mella putare decet.
XV. (LXXXIX.)
DE PAVPERE AMANTE.
Paupertas me saeva domat dirusque Cupido:
Sed toleranda fames^ non tolerandus amor.
XVI. (XC.)
DE EODEM.
Esuriens pauper telis incendor amoris.
Inter utrumque malum deligo pauperiem.
XVII. (L.)
DE PIIS FRATRIBVS ET DE STATVIS EORVM
QVAE SVNT APVD CATINAM.
Adspice sudantes venerando pondere fratres^
Divino ineritos semper bonore coli^
lusta quibus rapidae cessit reverentia flammae
Et mirata vagas reppulit Aetna faces.
Complexi manibus fultos cervice parentes 5
AttoUunt vultus accelerantque gradus.
€ARMmVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XIII-XVII. 221
(jrandaevi gemina sublimes prole feruntur
Et cara natos implicuere mora.
Nonne vides, ut saeva senex incendia monstret?
Vt trepido genetrix invocet ore deos? 10
Erexit formido comam^ perque omne metallum
Fusus in attonito palluit aere tremor.
In iuvenum membris animosus cernitur horror
Atque oneri metuens impavidusque sui.
Reiectae vento cMamydes. Dextram exerit ille 15
Contentus laeva sustinuisse patrem;
Ast illi duplices in nodum coUigit ulnas
Cautior in sexu debiliore labor.
Hoc quoque praeteriens oculis ne forte relinquas^
Artificis tacitae quod meruere manus: 20
Nam consanguineos eadem cum forma figuret^
Hic propior matri fit tamen, ille patri.
Dissimiles annos soUertia temperat artis:
Alter in alterius redditur ore parens^
Et nova germanis paribus discrimina praebens 25
Divisit vultus cum pietate faber.
bene naturae memores^ documenta supernae
lustitiae, iuvenum numina^ vota senum:
Qui spretis opibus medios properastis in ignes
Nil praeter sanctam toUere canitiem. 30
Haud equidem inmerito tanta virtute repressas
Enceladi fauces obriguisse reor.
Ipse redundantem frenavit Mulciber Aetnam^
Laederet exempU ne monumenta pii.
Senserunt elementa fidem. Patri adfuit aether 35
Terraque maternum sedula iuvit onus.
Quodsi notus amor provexit in astra Laconas,
Aenean Phrygio raptus ab igne pater^
Si vetus Argolicos inlustrat gloria fratres,
Qui sua materno colla dedere iugo: 40
Cur non Amphinomo^ cur non tibi^ fortis Anapi^
Aeternum Siculus templa dicavit honos?
222 CLAVDII CLAVDIANI
Plura licet summae dederit Trinacria laudi,
Noverit hoc maius se genuisse niliiL
Nec doleat damnis, quae devius intulit ardor, 45
Nec gemat exustas igne furente domos:
Non potuit pietas flamma cessante .probari.
Emptum est ingenti clade perenne decus.
XVm. (LL)
DE MVLABVS GALLICIS.
Adspice morigeras RLodani torrentis alumnas
Imperio nexas imperioque vagas^
Dissona quam varios flectant ad murmura cursus
Et certas adeant voce regente vias.
Quamvis quaeque sibi nuUis discurrat babenis 5
Et pateant duro libera coUa iugo^
Ceu constricta tamen servit patiensque laborum
Barbaricos dociU concipit aure sonos.
Absentis longinqua valent praecepta magistri,
Frenorumque vicem Ungua viriUs agit. 3
Haec procul angustat sparsas spargitque coactas:
Haec sistit rapidas, baec properare facit.
Laeva iubet: laevo deducunt Umite gressum.
Mutavit strepitum: dexteriora petunt.
Nec vincUs famulae nec Ubertate feroces^ 15
Exutae laqueis^ sub dicione tamen
Consensuque pares et fulvis peUibus . hirtae
Esseda concordes muUisonora trabunt.
Miraris, si voce feras pacaverit Orpheus^
Cum pronas pecudes GraUica verba regant? 20
XIX. (XLIII.)
EPISTVLA AD GENNADIVM EXPROCONSVLE.
ItaUae commune decus, Rubiconis amoeni
Accola, Romani fama secunda fori,
XIX 2 accola] Barthius; incola.
CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XVII-XX. 223
Graiorum populis et nostro cognite Nilo
(Vtraque gens fasces liorret amatque tuos):
Carmina ieiunas poscis solantia fauces? 5
Testor amicitiam nuUa fuisse domi.
Nam mihi mox nidum pennis confisa relinquunt
Et lare contempto non reditura Yolant.
XX. (LII.)
DE SENE VERONENSI QVI SVBVRBIVM NVMQVAM
EGRESSVS EST.
Felix^ qui propriis aevum transegit in arvis,
Ipsa domus puerum quem videt^ ipsa senem^
Qui baculo nitens in qua reptavit harena
Vnius numerat saecula longa casae.
IUum non vario traxit fortuna tumultu^ 5
Nec bibit ignotas mobilis bospes aquas.
Non freta mercator tremuit^ non classica miles^
Non rauci lites pertulit ille fori.
Indocilis rerum, vicinae nescius urbis
Adspectu fruitur liberiore poli. 10
Prugibus alterniSj non consule computat annum:
Autumnum pomis^ ver sibi flore notat.
Idem condit ager soles idemque reducit,
Metiturque suo rusticus orbe diem^
Ingentem meminit parvo qui germine quercum 15
Aequaevumque videt consenuisse nemus^
Proxima cui nigris Verona remotior Indis
Benacumque putat litora Rubra lacum.
Sed tamen indomitae vires firmisque lacertis
Aetas robustum tertia cernit avum. 20
Erret et extremos alter scrutetur Hiberos:
Plus habet hic vitae^ plus habet ille viae.
224 CLAVDII CLAVDIANI
XXL (LXXX.)
DE THEODORO ET HADEIANO.
Manlius indulget somno noctesque diesque;
Insomnis Pliarius sacra profana rapit.
Omnibus hoc^ Italae gentes^ exposcite votis^
Manlius ut yigilet^ dormiat ut Pharius.
XXIL (XXXIX.)
DEPRECATIO AD HADEIANVM.
Vsque adeone tuae producitur impetus irae?
NuUus erit finis lacrimis? subitisque favorem
Per mutas_od iis ? Quo mens ignara nocendi^
Quo sensus abiere pii? Tantumne licebit
Invidiae? tantum strepitus valuere maligni? 5
Me dolor incautus^ me lubrica duxerit aetas^
Me tumor impulerit^ me devius egerit ardor:
Te tamen liaud decuit paribus concurrere telis.
Humanae superos numquam tetigere querellae
Nec vaga securum penetrant convicia caelum. 10
Excessit iam poena modum. Concede iacenti.
En adsum; veniam confessus crimina posco.
Manibus Hectoreis atrox ignovit Achilles.
Vltrices Furias matris placavit Orestes.
Reddidit Alcides Priamo^ quas ceperat^ arces. 15
Pellaeum iuvenem regum flexere ruinae:
Darium famulis manibus doluisse peremptum
Fertur et ingenti solatus fata sepulchro;
Tradita captivo spatiosior India Poro.
Conditor liic patriae; sic hostibus ille pepercit; 20
Hunc virtus tua digna sequi. Quemcumque deorum
Laesimus^ insultet iugulo pascatque furorem.
Gratia defluxit^ sequitur fera lis e gestas;
Desolata domus^ caris spoliamur amicis:
Hunc tormenta necant^ hic undiq ue truditur, exu l. 25
Quid superest damnis? quae saeva ^ericula restant ?
CARMINYM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XXI— XXIII. 225
EmoUit rabiem praedae mortisque facultas.
Praetereunt subiecta ferae^ torvique leones,
Quae stravisse calent^ eadem prostrata relinquunt
Nec nisi bellantis gaudent cervice iuvenci 30
Nobiliore fame. Secuit nascentia vota
Livor et ingesto turbavit gaudia luctu:
lamiam suppliciis fessos bumilesque serenus
Respice. Quid tanta dignaris m ole eljen tem?
In brevibus numquam sese probat Aeolus undis^ 35
Nec capit angustus Boreae certamina coUis:
Alpes ille quatit^ Rhodopeia culmina lassat.
Incubuit numquam caelestis flamma salictis
Nec parvi frutices iram meruere Tonantis:
Ingentes quercus^ annosas fulminat ornos. 40
Hoc pro supplicibus ramis^ pro fronde Minervae,
Hoc carmen pro ture damus. Miserere tuorum.
Me, precor^ heu^ me redde mihi gravibusque medere
Vulneribus vitamque iube famamque reverti.
Quae per te cecidit^ per te fortuna resurgat. 45
Sanus Achilleis remeavit Telephus herbis,
Cuius pertulerat vires^ et sensit in uno
Letalem placidamque manum; medicina per hostem
Contigit^ et pepulit quos fecerat ipse dolores.
Quodsi nec precibus fletu nec flecteris uUo^ 50
Eripe calcatis non prospera cingula Musis^
Eripe militiam^ comitem me^pelle sodali.
Scilicet insignis de paupere vate triumphus.
Scilicet egregiis ornabere victor opimis.
Inruat in miseros cognata potentia cives; 55
Audiat haec commune solum longeque carinis
Nota Pharos^ flentemque attoUens gurgite vultum
Nostra gemat Nilus numerosis funera ripis.
XXIII. (LXXIV.)
DEPRECATIO IN ALETHIVM QVAESTOREM.
Sic non Aethiopum campos aestate pererrem
Nec Scythico brumam sub love nudus agam,
CiiAVDiANi Opp., ed. Koch. 15 ,
226 CLAVDII CLAVDIANI
Sic non imbriferam noctem ducentibus Haedis
lonio credam turgida yela mari^
Sic non Tartareo Furiarum yerbere pulsus 5
Irati relegam carmina grammatici:
NuUa meos traxit petulans audacia sensus,
Liberior iusto nec mihi lingua fuit.
Versiculos^ fateor^ non cauta voce notavi,
Heu miser! ignorans^ quam grave crimen erat. lo
Orpheos alii libros impune lacessunt """
Nec tua securum te^ Maro^ fama vehit;
Ipse parens vatum, princeps Heliconis, Homerus
ludicis excepit tela severa notae.
Sed non Vergilius^ sed non accusat Homerus: 15
Neuter enim quaestor^ pauper uterque fait.
En moveo plausus! en pallidus omnia laudo
Et clarum repeto terque quaterque ^sophos'!
Ignoscat placidus tandem flatusque remittat
Et tuto recitet quod libet ore: placet. 20
XXIV. (LXXXIII.)
DE LVCVSTA. Jjdv'" -
Horret apex capitis; medio fera lumina surgunt
Vertice; cognatus dorso durescit amictus.
Armavit natura cutem dumique rubentes
Cuspidibus parvis multos acuere rubores.
XXV. (XXX. XXXI.)
EPITHALAMIVM DICTVM PALLADIO V. C. TKIBVNO
ET NOTAEIO ET CfiLERINAE.
PRAEEATIO.
Carmina per thalamum quamvis festina negare
Nec volui genero nec potui socero.
Hic socius^ dux ille mihi nostrique per aulam
Ordinis hic consors emicat, ille prior.
CARMmVMMINORVMCORPVSCVLVM, c. XXIII— XXV. 227
Hunc mihi coniungit studiis communibus aetas; 5
Hunc mihi praeponit vel senium vel honos.
Carmen amor generi^ soceri reverentia poscit
Officio vatis^ militis obsequio.
Forte Venus blando quaesitum frigore somnum
Vitibus intexti gremio successerat antri
Densaque sidereos per gramina fuderat artus
Adclinis florum cumulo; crispatur opaca
Pampinus et musto sudantem ventilat uvam. 5
Ora decet neglecta sopor; fastidit amictum
Aestus et exuto translucent pectore frondes.
Idaliae iuxta famulae triplexque vicissim
Nexa sub ingenti requiescit Gratia quercu.
Pennati passim pueri quo quemque vocavit 10
Vmbra iacent; fluitant arcus ramisque propinquis
Pendentes placido suspirant igne pharetrae.
Pars vigiles ludunt aut per virgulta vagantes
Scrutantur nidos avium vel roscida laeti
Mala legunt donum Veneri flexusque sequuntur 15
Palmitis et summas pennis librantur in ulmos;
Defendunt alii lucum Dryadasque procaces
Spectandi cupidas et rustica numina pellunt
Silvestresque deos longeque tuentibus antrum
Flammea lascivis intendunt spicula Faunis: 20
Cum subito varius vicina clamor ab urbe
Et fausti iuvenum plausus mixtaeque cboreis
Auditae per rura lyrae. Celerina per omnes
Italiae canitur montes omnisque maritum
Palladium resonabat ager.
Pervenit ad aures 25
Vox iucunda deae strepituque excita resedit
Et reliquum nitido detersit poUice somnum
Vtque fuit^ turbata comas, intecta papillas^
13 vagantes] Heinsius; vagantur.
15*
228 CLAVDII CLAVDIANI
MoUibus exurgit stratis interque suorum
Agnien et innumeros Hymenaeum quaerit Amores 30
(Hunc Musa genitum legit Cytherea ducemque
Praefecit thalamis; nuUum iunxisse cubile
Hoc sine nec primas fas est attoUere taedas).
Conspicitur tandem. Platano namque iUe sub alta
Fusus inaequales cera texebat avenas 35
MaenaUosque modos et pastoraUa labris
Murmura temptabat relegens orisque recursu
Dissimilem tenui variabat harundine ventum.
Restitit ut vidit Venerem^ digitisque remissis
Ad terram tacito defluxit fistula flatu. 40
Dulce micant ocuU; niveas infecerat igni
Solque pudorque genas; dubiam lanuginis umbram
Caesaries intonsa tegit. Prior ipsa silentem
CompeUat:
^Numquamne^ puer^ dilecta reUnques
Carmina? maternis numquam satiabere donis 45
Dedite Musarum studio nimiumque parentis
Aemule? Quid medio tecum modularis in aestu?
lamne tibi sordent citharae? iam lustra Lycaei
Atque pecus cordi redituraque rupibus Echo?
Huc ades et tantae nobis edissere causas 50
Laetitiae, cui pompa toro tam clara resultet^
Quae nova dotetur virgo: patriamque genusque
Pande^ quibus terris orti^ quo semine ducti.
Haud ignarus enim^ nec te conubia faUunt
VUa; tuo primae Ubrantur foedere noctes.' 55
lUe refert: "^Equidem dudum te^ diva^ morantem
Mirabar, quod adhuc tanti secura maneres
Coniugii. Non parva tibi mandatur origo.
Fascibus insignes et legum culmine fultae
Convenere domus et qui lectissimus orbi 60
Sanguis erat. Rubris quae fluctibus insula latrat^
Qui locus Aethiopum^ quae sic impervia famae
Secessit regio^ quo non rumore secundo
PaUadii penetravit amor mentisque benigna
CARM. MINOR. XXY (EPITHALAM. PALLADII). 229
Temperies doctique sales et grata senectus? 65
Per cunctos iit ille gradus aulaeque labores
Emensus tenuit summae fastigia sedis
Eoum stabili moderatus iure senatum.
Hic splendor iuyeni. Cunabula prima puellae
Danuvius yeteresque Tomi. Mavortia matris 70
Nobilitas spoliis armisque exultat avitis
Inmensamque trahit Celerini robore lucem,
Qui quondam Meroen iussus Nilumque tueri^
Cum sibi post obitus et Parthica fulmina caro
Sceptra daret miles rebusque imponere vellet^ 75
Despexit fremitus et praetulit otia regno;
Respuit ingestum^ quod vi^ quod poscere ferro
Posthabita pietate solent. Tum purpura primum
Inferior virtute fuit meruitque repulsam
Obvia maiestas. Doluit Fortuna minorem 80
Se confessa viro. Magnum delata potestas^
Maiorem contempta probat.
Tognomina sumpsit
Plena ducum genitor. Paulatim vectus ad altum
Princeps militiae^ qua non inlustrior extat
Altera^ cunctorum tabulas adsignat honorum^ 85
Rectorum tractat numeros^ constringit in unum
Sparsas imperii vires cuneosque recenset
Dispositos: quae Sarmaticis custodia ripis^
Quae saevis obiecta Getis, quae Saxona frenat
Vel Scottum legio^ quantae cinxere cohortes 90
Oceanum, quanto pacatur milite Rhenus.
Casta domus^ sincera fides^ industria soUers.
Elegit Stilicho; nihil ultra laudibus addi
ludiciove potest. Tali nubente puella
Nonne tibi cessare nefas? Duc protinus omnes^ 95
Duc age. Marcentes cupio quassare coronas
Et vibrare faces et noctem ducere ludo.
Haec quoque non vilem iam fistula commodat usum
Responsura choris.'
Vix haec Hymenaeus; at illa
230 CLAVDII CLAVDIANI
Fontibus abluitur gelidis legemque capillo loo
Reddit et ornatum formae prelisque solutae
Mira Dioneae sumit yelamina telae.
Floribus extruitur currus; iuga fioribus halant;
Florea purpureas adnectunt frena columbas.
Vndique concurrunt Yolucres^ quaecumque frementem
Permulcent Atbesin cantu^ quas Larius audit, 106
Quas Benacus alit^ quas excipit amne quieto
Mincius: ereptis obmutuit unda querellis.
Eridani ripas et raucae stagna Padusae
Diffugiens nudavit olor. Laetantur Amores iio
Frenatisque truces avibus per nubila vecti
Ostentant se quisque deae magnoque tumultu
Confligunt pronique manus in verbera tendunt
Atque impune cadunt: lapsus meliore volatu
Consequitur vincitque suos auriga iugales. 115
Vt tbalami tetigere fores^ tum vere rubentes
Desuper invertunt calatbos largosque rosarum
Imbres et violas plenis sparsere pbaretris
CoUectas Veneris prato^ quibus ipse pepercit
Sirius et teneras clementi sidere fovit. 120
Gemmatis alii per totum balsama tectum
Effudere cadis^ duro quae saucius ungue
Niliacus pingui desudat vulnere cortex.
Adgreditur Cjtberea nurum flentemque pudico
Detraxit matris gremio. Matura tumescit 125
Virginitas superatque nives ac lilia candor
Et patrium flavis testatur crinibus Histrum.
Tum dextram complexa viri dextramque puellae
Tradit et his ultro sancit conubia dictis:
^Vivite concordes et nostrum discite munus. 130
Oscula mille sonent; livescant brachia nexu;
Labra ligent animas. Neu tu virtute proterva
Confidas^ iuvenis; non est terrore domanda,
Sed precibus placanda tibi. Concede marito
Tu quoque neu Scythicas infensis unguibus iras 135
Exercere velis: vinci patiare^ rogamus.
CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XXV-XXYI. 231
Sic uxor, sic mater eris. Quid lumina tinguis^
Virgo? crede mihi: quem nunc horrescis^ amabis.'
Dixit et aligera geminos arcuque manuque
Praestantes e plebe vocat. Puer ilicet Aethon 140
Et Pyrois rutilas respersi murice plumas
Prosiliunt puroque imbutis melle sagittis
Hic nuptam petit, ille virum. Sonuere reducta
Cornua; certa notos pariter sulcavit harundo
Et pariter fixis haeserunt tela meduUis. 145
XXVI. (XLIX.)
APONVS.
Pons, Antenoreae vitam qui porrigis urbi
Fataque vicinis noxia pellis aquis^
Cum tua vel mutis tribuant miracula vocem^
Cum tibi plebeius carmina dictet honos
Et sit nuUa manus^ cuius non poUice ductae 5
Testentur memores prospera vota notae:
Nonne reus Musis pariter Nymphisque tenebor^
Si tacitus soli praetereare mihi?
Ludibrium quid enim fas est a vate relinqui
Hunc qui tot populis pervolat ora locum? 10
Alto coUe minor^ planis erectior arvis
Conspicuo clivus moUiter orbe tumet
Ardentis fecundus aquae; quacumque cavernas
Perforat^ offenso truditur igne latex.
Spirat putre solum^ conclusaque subter anhelo 15
Pumice rimosas perfodit unda vias.
Vmida flammarum regio Vulcania; terrae
Vbera sulphureae fervida regna plagae.
Quis sterilem non credat humum? Fumantia vernant
Pascua; luxuriat gramine cocta silex 20
16 perfodit] ego; perforat.
232 CLAVDH CLAVDIANi
Et, cum sic rigidae cautes fervore liquescant,
Contemptis audax ignibus lierba viret.
Praeterea grandes effosso marmore sulci
Saucia longinquo limite saxa secant.
Herculei (sic fama refert) monstratur aratri 25
Semita^ vel casus vomeris egit opus.
In medio pelagi late flagrantis imago
Caerulus inmenso panditur ore lacus
Ingenti fusus spatio; sed maior in altum
Intrat et arcanae rupis inane subit: 30
Densus nube sua tactuque inmitis et haustu,
Sed vitreis idem lucidus usque vadis.
Consuluit natura sibi^ ne tota lateret^
Admisitque oculos^ quo vetat ire calor:
Turbidus impulsu venti cum spargitur aer 35
Grlaucaque fumiferae terga serenat aquae,
Tunc omnem liquidi vallem mirabere fundi^
Tunc veteres hastae^ regia dona^ micant
(Quas inter^ nigrae tenebris obscurus harenae^
Discolor abruptum flumen biatus agit; 40
Adparent infra latebrae^ quas gurges opacus
Implet et abstrusos ducit in antra sinus);
Tunc montis secreta patent^ qui flexus in arcum
Aequora pendenti margine summa ligat.
Viva coronatos adstringit scaena vapores, 45
Et levis exili cortice terra natat
Calcantumque oneri numquam cessura virorum
Sustentat trepidum^ fida ruina^ pedem.
Facta manu credas: sic levis circuit oras
Ambitus et tenuis perpetuusque riget. 50
Haerent stagna lacu plenas aequantia ripas
Praescriptumque timent transiluisse modum;
Quod superat, fluvius devexa rupe volutus
Egerit et campi dorsa recurva petit.
Devebit exceptum nativo spina meatu. 55
In patulas plumbi labitur inde vias;
CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. XXVI. 233
NuUo cum strepitu madidis infecta favillis
Despumat niveum fistula cana salem.
Multifidas dispergit opes artemque secutus^
Qua iussere manus, mobile torquet iter 60
Et iunctos rapido pontes subtermeat aestu
Adflatasque vago temperat igne tholos.
Acrior interius^ rauci cum murmure saxi^
Spumeus eliso pellitur amne vapor. —
Hinc pigras repetunt fessi sudore lacunas, 65
Frigora quis longae blanda dedere morae.
Salve Paeoniae largitor nobilis undae^
Dardanii salve gloria magna soli^
Publica morborum requies^ commune medentum
Auxilium^ praesens numen^ inempta salus. 70
Seu ruptis inferna ruunt incendia ripis
Et nostro Pblegetlion devius orbe calet^
Sulphuris in venas gelidus seu decidit anmis
Accensusque fluit (quod manifestat odor)^
Sive pares flammas undarum lance rependens 75
Arbiter in foedus mons elementa vocat^
Ne cedant superata sibi^ sed legibus aequis
Alterius vires possit utrumque pati:
Quidquid erit causae^ quocumque emitteris ortu^
Non sine consilio currere certa fides. 80
Quis casum meritis adscribere talibus audet?
Quis negat auctores baec statuisse deos?
Ille pater rerum^ qui saecula dividit astris^
Inter prima poli te quoque sacra dedit
Et fragilem nostri miseratus corporis usum 85
Telluri medicas fundere iussit aquas,
Parcarumque colos exoratura severas
Plumina laxatis emicuere iugis.
Pelices^ proprium qui te meruere^ coloni,
Pas quibus est Aponon iuris habere sui. 90
Non illis terrena lues corrupta nec Austri
Plamina nec saevo Sirius igne nocet^
234 CLAVDII CLAVDIANI
Sed quamvis Lachesis letali stamine damnet^
In te fata sibi prosperiora petunt.
Quodsi forte malus membris exuberat umor 95
Languida vel nimio viscera felle rubent^
Non venas resprant nec vulnere vubiera sanant
Pocula nec tristi gramine mixta bibunt:
Amissum lymphis reparant impune vigorem,
Pacaturque aegro luxuriante dolor. lOO
XXVII. (XLIV.)
PHOENIX.
Oceani summo circumfluus aequore lucus
Trans Indos Eurumque viret^ qui primus anhelis
SoUicitatur equis vicinaque verbera sentit^
Vmida roranti resonant cum limina curru,
Vnde rubet ventura dies longeque coruscis 5
Nox adflata rotis refugo pallescit amictu:
Haec fortunatus nimium Titanius ales
Regna colit solusque plaga defensus iniqua
Possidet intactas aegris animalibus oras
Saeva nec humani patitur contagia mundi. lO
Par volucer superis^ stellas qui vividus aequat
Durando membrisque terit redeuntibus aevum,
Non epulis saturare famem^ non fontibus uUis
Adsuetus prohibere sitim; sed purior iUum
SoUs fervor aUt ventosaque pabula potat 15
Tethyos^ innocui carpens alimenta vaporis.
Arcanum radiant ocuH iubar. Igneus ora
Cingit honos. Rutilo cognatum vertice sidus
AttolUt cristatus apex tenebrasque serena
Luce secat. Tyrio pinguntur crura veneno. 20
Antevolant Zephyros pinnae^ quas caerulus ambit
Flore color sparsoque super ditescit in auro.
Hic neque concepto fetu nec semine surgit,
Sed pater est prolesque sui nuUoque creante
Emeritos artus fecunda morte reformat 25
€ARMmVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXVI— XXVII. 235
Et petit alternam totidem per funera vitam.
Namque ubi mille vias longinqua retorserit aestas,
Tot ruerint hiemes^ totiens ver cursibus actum,
Quas tulit autumnus^ dederit cultoribus umbras:
Tum multis gravior tandem subiungitur annis 30
Lustrorum numero victus: ceu lassa procellis
Ardua Caucasio nutat de culmine pinus
Seram ponderibus pronis tractura ruinam;
Pars cadit adsiduo flatu^ pars imbre peresa
Rumpitur^ abripuit partem vitiosa vetustas. 35
lam breve decrescit lumen languetque senili
Segnis stella gelu, qualis cum forte tenetur
Nubibus et dubio vanescit Cynthia cornu.
lam solitae medios alae transcurrere nimbos
Vix ima toUuntur humo. Tum conscius aevi 40
Defancti reducisque parans exordia formae
Arentes tepidis de coUibus eligit herbas
Et tumulum texens pretiosa fronde Sabaeum
Componit^ bustumque sibi partumque futurum.
Hic sedet et Solem blando clangore salutat 45
Debilior miscetque preces ac supplice cantu
Praestatura novas vires incendia poscit.
Quem procul adductis vidit cum Phoebus habenis,
Stat subito dictisque pium solatur alunmum:
^O senium positure rogo falsisque sepulcris 50
Natales habiture vices^ qui saepe renasci
Exitio proprioque soles pubescere leto^
Accipe principium rursus corpusque coactum
Desere. Mutata melior procede figura.'
Haec fatus propere flavis e crinibus unum 55
Concussa cervice iacit missoque volentem
Yitali fulgore ferit. lam sponte crematur
Vt redeat gaudetque mori festinus in ortum.
Fervet odoratus telis caelestibus agger
Consumitque senem. Nitidos stupefacta iuvencos 60
Luna premit pigrosque polus non concitat axes
Parturiente rogo: curis Natura laborat,
236 CLAVDII CLAVDIANI
Aetemam ne perdat avem^ flammasque fideles
Admonet^ ut rerum decus inmortale remittant.
Continuo dispersa vigor per membra volutus 65
Aestuat et venas recidivus sanguis inundat.
Victuri cineres nuUo cogente moveri
Incipiunt plumaque rudem vestire favillam.
Qui fuerat genitor^ natus nunc prosilit idem
Succeditque novus: geminae confinia vitae 70
Exiguo medius discrimine separat ignis.
Protinus ad Nilum manes sacrare paternos
Auctoremque globum Phariae telluris ad oras
Ferre iuvat. Velox alienum pergit in orbem
Portans gramineo clausum velamine funus. 75
Innumerae comitantur aves stipatque volantem
AKtuum suspensa cobors. Exercitus ingens
Obnubit vario late convexa meatu.
Nec quisquam tantis e milibus obvius audet
Ire duci, sed regis iter fragrantis adorant. 80
Non ferus accipiter^ non armiger ipse Tonantis
Bella movet: commune facit reverentia foedus.
TaKs barbaricas flavo de Tigride turmas
Ductor Parthus agit: gemmis et divite cultu
Luxurians sertis apicem regaKbus ornat; 85
Auro frenat equum^ perfusam murice vestem
Assyria signatur acu tumidusque regendo
Celsa per famulas acies dicione superbit.
Clara per Aegyptum placidis notissima sacris
Vrbs Titana coKt^ centumque adcKne columnis 90
Inveliitur templum Thebano monte revulsis.
IlKc, ut perbibent^ patriam de more reponit
Congeriem vultumque dei veneratus erilem
lam flammae commendat onus^ iam destinat aris
Semina reUiquiasque sui: mirata relucent 95
Limina; divino spirant altaria fumo^
Et Pelusiacas productus ad usque paludes
Indus odor penetrat nares completque salubri
Tempestate viros et nectare dulcior aura
CARMINVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXVII-XXVIII. 237
Ostia nigrantis Nili septena yaporat. 100
felix heresque tui! Quo solvimur omnes^
Hoc tibi suppeditat yires; praebetur origo
Per cinerem, moritur te non pereunte senectus.
Vidisti quodcumque fait; te saecula teste
Cuncta reyolvuntur-, nosti quo tempore pontus 105
Fuderit elatas scopulis stagnantibus undas^
Quis Pbaethonteis erroribus arserit annus^
Et clades te nuUa rapit solusque superstes
Edomita tellure manes: non stamina Parcae
In te dira legunt nec ius babuere nocendi. 110
XXVIII. (XLVII.)
NILYS.
Felix, qui Pharias proscindit vomere terras:
Nubila non sperat tenebris condentia caelum
Nec graviter flantes pluviali frigore Cauros
Invocat aut arcum variata luce rubentem.
Aegyptus sine nube ferax imbresque serenos 5
Sola tenet; secura poli^ non indiga venti
Gaudet aquis^ quas ipsa vehit^ Niloque redundat:
Qui rapido tractu mediis elatus ab Austris^
Flammiferae patiens zonae cancrique calentis^
Fluctibus ignotis nostrum procurrit in orbem lO
Secreto de fonte cadens^ qui semper inani
Quaerendus ratione latet^ nec contigit uUi
Hoc vidisse caput: fertur sine teste creatus
Flumina profundens alieni conscia caeli.
Inde vago lapsu Libyam dispersus in omnem 15
Aethiopum per mille ruit nigrantia regna
Et loca continuo solis damnata vapore
Inrorat populisque salus sitientibus errat
Per Meroen Blemyasque feros atramque Syenem. '
Hunc bibit infrenis Garamas domitorque ferarum 20
Gyrraeus^ qui vasta colit sub rupibus antra^
Qui ramos ebeni^ dentes qui vellit eburnos^
238 CLAVDII CLAVDIANI
Et gens compositis crinem yelata sagittis.
Nec vero similes causas crescentibus undis
Aut tempus meruit. Grlacie non ille soluta 25
Nec circumfuso scopulis exuberat imbre.
Nam cum tristis biems alias produxerit undas,
Tunc Nilum retinent ripae; cum languida cessant
Flumina^ tunc Nilus mutato iure tumescit.
Quippe quod ex omni fluvio spoliaverit aestas^ 30
Hoc Nilo natura refert^ totumque per orbem
CoUectae partes unum revocantur in amnem;
Quoque die Titana canis flagrantior armat
Et rapit umores madidos venasque calore
Compescit radiisque potentibus aestuat axis, 35
Nilo bruma venit^ contraria tempora mundo:
Defectis solitum referens cultoribus aequor
Effluit Aegaeo stagnantior^ acrior alto
lonio seseque patentibus explicat arvis:
Fluctuat omnis ager; remis sonuere novales; 40
Saepius, aestivo iaceat cum forte sopore,
Cernit cum stabulis armenta natantia pastor.
XXIX. (XLVIII.)
MAGNES.
Quisquis soUicita mundum ratione secutus
Semina rimatur rerum^ quo luna laborat
Defectu^ quae causa iubet pallescere solem^
Vnde rubescentes ferali crine cometae^
Vnde fluant venti^ trepidae quis viscera terrae 5
Concutiat motus, quis fulgura ducat hiatus^
Vnde tonent nubes^ quo lumine floreat arcus:
Hoc mibi quaerenti^ si quid deprendere veri
Mens valet^ expediat.
Lapis est cognomine magnes
Decolor obscurus vilis. Non ille repexam 10
Caesariem regum^ non candida virginis ornat
CoUa nec insigni splendet per cingula morsu;
CARMINVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXVIII— XXIX. 239
Sed nova si nigri videas miracula saxi,
Tunc pulchros superat cultus et quidquid Eois
Indus litoribus Rubra scrutatur in alga. 15
Nam ferro meruit vitam ferrique rigore
Vescitur; hoc dulces epulas, hoc pabula novit;
Hinc proprias renovat vires; hinc fusa per artus
Aspera secretum servant alimenta vigorem;
Hoc absente perit: tristi morientia torpent 20
Membra fame^ venasque sitis consumit apertas.
Mavors^ sanguinea qui cuspide verberat urbes^
Et Venus^ humanas quae laxat in otia curas^
Aurati delubra tenent communia templi.
Effigies non una deis: sed ferrea Martis 25
Forma nitet, Venerem magnetica gemma figurat.
IUis conubium celebrat de more sacerdos.
Ducit flamma choros; festa frondentia myrto
Limina cinguntur^ roseisque cubilia surgunt
Floribus, et thalamum dotalis purpura velat. 30
Hic mirum consurgit opus: Cytherea maritum
Sponte rapit caelique toros imitata priores
Pectora lascivo flatu Mavortia nectit
Et tantum suspendit onus galeaeque lacertos
Implicat et vivis totum complexibus ambit. 35
lUe lacessitus longo spiraminis actu
Arcanis trahitur gemma de coniuge nodis.
Pronuba fit Natura deis ferrumque maritat
Aura tenax: subitis sociantur numina furtis.
Quis calor infudit geminis alterna metallis 40
Foedera? quae duras iungit concordia mentes?
Flagrat anhela silex et amicam saucia sentit
Materiem placidosque chalybs cognoscit amores.
Sic Venus horrificum belli compescere regem
Et vultum moUire solet^ cum sanguine praeceps 45
Aestuat et strictis mucronibus asperat iras.
Sola feris occurrit equis solvitque tumorem
Pectoris et blando praecordia temperat igni.
Pax animo tranquilla datur^ pugnasque calentes
240 CLAYDII CLAVDIANI
Deserit et rutilas declinat in oscula cristas. 50
Quae tibi^ saeve puer^ non est permissa potestas?
Tu magnum superas fulmen caeloque relicto
Fluctibus in mediis cogis mugire Tonantem.
lam gelidas rupes yivoque carentia sensu
Membra feris^ iam saxa tuis obnoxia telis^ 55
Et lapides suus ardor agit^ ferrumque tenetur
Inlecebris; rigido regnant in marmore flammae.
XXX. (XXIX)
LAVS SERENAE.
Dic^ mea Calliope^ tanto cur tempore differs
Pierio meritam serto redimire Serenam?
Vile putas donum^ solitam consurgere gemmis
Et Rubro radiare mari si floribus ornes
Reginae regina comam? sed floribus illis^ 5
Quos neque frigoribus Boreas nec Sirius urit
Aestibus, aeterno sed veris lionore rubentes
Fons Aganippea Permessius educat unda:
Vnde piae pascuntur apes et prata legentes
Transmittunt saeclis Heliconia mella futuris. 10
Dignius an vates alios exercuit unum
Femineae virtutis opus? Quod sponte redempto
Casta maritali successit Thessala fato
Inque suos migrare virum non abnuit annos,
Hoc Grai memorant. Latiis movet ora Camenis 15
Praescia fatorum Tanaquil rediensque per undas
Cloelia Thybrinas et eodem flumine ducens
Claudia virgineo cunctantem crine Cybeben.
Anne aliud toto molitur carminis actu
Maeonii mens alta senis? Quod stagna Cbarybdis 20
Armavit^ quod Scylla canes, quod pocula Circe^
Antiphatae vitata fames surdoque carina
Remige Sirenum cantus transvecta tenaces,
Lumine fraudatus Cyclops, contempta Calypso:
Penelopae decus est atque uni tanta paratur 25
CARMINVM MINOK CORPVSCVLVM, c. XXIX-XXX. 241
Scaena pudicitiae. Terrae pelagique labores
Et saevi totidem bellis quot fluctibus amii
Coniugii docuere fidem. Sit Claudia felix
Teste dea castosque probet sub numine mor^s
Absolvens puppisque moras crimenque pudoris: 30
Penelope trahat arte procos fallatque furentes
Stamina nocturnae relegens Laertia telae:
Non tamen audebunt titulis certare Serenae.
Quodsi nobilitas cunctis exordia pandit
Laudibus atque omnes redeunt in semina causae, 35
Quis venerabilior sanguis^ quae maior origo
Quam regalis erit? non lioc privata dedere
Limina nec tantum poterat contingere nomen
Angustis laribu.s; patruo te principe celsam
Bellipotens inlustrat avus^ qui signa Britanno 40
Intulit Oceano Gaetulaque reppulit arma.
Claram Scipiadum taceat Cornelia gentem
Seque minus iactet Libycis dotata trophaeis;
Cardine tu gemino laurus praetendis avitas:
Inde Caledoniis ^ Australibus inde parentum 45
Cingeris exuviis. Necdum moderamina mundi
Sumpserat illa domus^ cum te Lucina beatis
Adderet astrorum radiis^ o maxima rerum
Gloria: post genitam didicit regnare Serenam.
Quid dignum memorare tuis, Hispania, terris 50
Vox humana valet? Primo lavat aequore solem
India: tu fessos exacta luce iugales
Proluis inque tuo respirant sidera fluctu.
Dives equis^ frugum facilis^ pretiosa metallis;
Principibus fecunda piis: tibi saecula debent 55
Traianum; series bis fontibus Aelia fluxit.
Hinc senior^ pater^ hinc iuvenum diademata fratrum.
Namque aliae gentes^ quas foedere Roma recepit
Aut armis domuit^ varios aptantur in usus
Imperii; Phariae segetes et Punica messis 60
Castrorum devota cibo; dat Gallia robur
Militis; Illyricis sudant equitatibus alae:
Clavdiani Opp., ed. Koch. 16
242 CLAVDII CLAVDIAl^I
Sola novum Latiis vectigal Hiberia rebus
Contulit Augustos. Fruges^ aeraria^ miles
Vndique conveniunt totoque ex orbe leguntur: 65
Haec generat qui cuncta regant. Nec laude virorum
Censeri contenta fuit^ nisi matribus aeque
Vinceret et gemino certatim splendida sexu
Flaccillam Mariamque daret pulchramque Serenam.
Te nascente ferunt per pinguia culta tumentem 70
Divitiis undasse Tagum; Callaecia risit
Floribus et roseis formosus Turia ripis v^M^t.
Vellere purpureo passim mutavit ovile.
Cantaber Oceanus vicino litore gemmas
Expuit; eflfossis nec pallidus Astur oberrat 76
Montibus: oblatum sacris natalibus aurum
Vulgo vena vomit^ Pyrenaeisque sub antris
Ignea flumineae legere ceraunia Nympbae;
Quaeque relabentes undas aestumque secutae
In refluos venere palam Nereides amnes 80
Confessae plausu dominam cecinere futuris
Auspicium thalamis. Alio tum parvus in axe
Crescebat Stilictio votique ignarus agebat,
Debita cui longe coniunx^ penitusque remoto
Orbe parabatur tanti concordia fati. 85
Nec tua mortalis meruit cunabula nutrix.
Vbera prima dabant gremio redolente Napaeae
Ternaque te nudis innectens Gratia membris
Adflavit docuitque loqui. Quacumque per herbam
Reptares^ fulgere rosae^ candentia nasci 90
Lilia; si placido cessissent lumina somno^
Purpura surgebat violae^ factura cubile
Gramineum, vernatque tori regalis imago.
Omina non audet genetrix tam magna fateri
Successusque suos arcani conscia voti 95
Spe trepidante tegit.
Gestabat Honorius arto
72 Turia] Stoeckems; Duria. 90 fulgere] BurmannuSy
fluxere.
CARM. MIN. XXX (LAVS SERENAE). 243
Te pater aniplexu. Quotiens ad limina princeps
Theodosius privatus adhuc fraterna yeniret^
Oscula libabat teque ad sua tecta ferebat
Laetior; in matrem teneris conversa querellis: lOO
^Quid me de propriis auferre penatibus?^ inquis:
^lmperat hic semper!^ Praesagia iuserat error
Et dedit augurium regnis infantia linguae.
Defuncto genitore tuo sublimis adoptat
Te patruus magnique animo solacia luctus 105
Restituens propius quam si genuisset amavit
Defuncti fratris subolem; nec carior olim
Mutua Ledaeos devinxit cura Lacones:
Addidit et proprio germana vocabula nato
Quaque datur fratris speciem sibi reddit adempti. 110
Denique cum rerum summas electus habenas
Susciperet^ non ante suis intendit amorem
Pignoribus quam te pariter fidamque sororem
Litus ad Eoum terris acciret Hiberis.
Deseritur iam ripa Tagi Zepbyrique relictis 115
Sedibus Aurorae famulas properatur ad urbes.
Incedunt geminae proles fraterna puellae: /
Inde Serena minor^ prior hinc Thermantia natu,^
Expertes thalami^ quarum Cythereia necdum
Sub iuga cervices niveas Hymenaeus adegit. 120
Vtraque luminibus timidum micat^ utraque pulchro
Excitat ore faces, Qualis Latonia virgo
Et solo love nata soror cum forte revisunt
Aequorei sortem patrui (spumantia cedunt
Aequora castarum gressus venerata dearum; 125
Non ludit Galatea procax^ non improbus audet
Tangere Cymothoen Triton totoque severos
Indicit mores pelago pudor ipsaque Proteus •
Arcet ab amplexu turpi Neptunia monstra):
Tales sceptriferi visurae tecta parentis 130
Limen Honoriades penetrant regale sorores.
Ambas ille quidem patrio complexus amore^
Sed merito pietas in te proclivior ibat;
16*
244 CLAVDII CLAVDIANI
.^/\i- Et quotiens^ rerum moles ut publica cogit^
tVt Tristior aut ira tumidus flagrante redibat^ 135
Cum patrem nati fugerent atque ipsa timeret
Commotum Flaccilla virum^ tu sola frementem
Frangere^ tu blando poteras sermone mederi;
Adloquiis haerere tuis^ secreta fateri.
Prisca puellares reverentia transilit annos. 140
Non talem Triviae confert laudator Homerus
Alcinoo genitam^ quae dum per litora vestes
Explicat et famulas exercet laeta clioreis^
Auratam iaculata pilam post naufraga somni
Otia progressum foliis expavit Vlixen. 145
<t>^ Pierius labor et veterum tibi carmina vatum
\...,y% Ludus erat: quos Smyrna dedit^ quos Mantua libros
,^v.v ''"pgy.(3^j.j.Q22s damnas Helenam nec parcis Elissae.
Nobiliora tenent animos exempla pudicos:
Laodamia sequens remeantem rursus ad umbras 150
Phylaciden et prona ruens Capaneia coniunx
Communes ardente viro mixtura favillas
Et gravis incumbens casto Lucretia ferro^
Vubiere quae proprio facinus testata tyranni
Armavit patriae iustos in bella dolores 155
Exule Tarquinio memorandaque concidit uno
Vlta pudicitiam libertatemque cruore.
Talia facta libens non tu virtute minore,
Sed fato meliore legis.
lam nubilis aetas
Principe soUicito votis erexerat aulam 160
Incertis, quem tanta tori fortuna maneret.
Antiquos loquitur Musarum pagina reges^
Quod dura sub lege procos certare iuberent^
Empturos tbalamum dubii discrimine leti,
Et sua crudeles gauderent pignora mortis ^ 165
Ambitione peti. Curru Pisaea marino
Fugit' praeda Pelops; nam perfidus obice regis
139 faterij Birtius; fideli.
CARM. MIN. XXX (LAVS SERENAE). 245
Prodidit Oenomai deceptus Myrtilus axem.
Hippomenes trepidus cursu ferroque secutam
Aurato yolucrem flexit Sclioeneida pomo. 170
Herculeas vidit Pluyio luctante palaestras
Moenibus ex altis Calydon pretiumque labori
Deianira fuit^ cum pectore victor anhelo
Alcides fremeret retroque Aclieloius iret
Decolor: attonitae stringebant vulnera Nympbae; 175
Saucia truncato pallebant flumina cornu.
Te non Hesperidum pomis^ non anme subacto,
Non socerum fallente rota^ sed iudice dignus
Augusto variis Stiliclio spectatus_ia..^xinis
Accipit et regni dotes virtute paravit. 180
Saepe duces meritis bello tribuere coronas:
Hunc cingit muralis bonos; bunc civica quercus
Nexuit; liunc domitis ambit rostrata carinis.
SoluSj militiae mira mercede^ iugalem
Promeruit Stiliclio socero referente coronam. 185
Agnovit patrui similem Tbermantia cHram;
Nupsit et illa duci; sed longe fata sororis
Inferiora tuis. Alio tibi numine taedas
Accendit Romana Salus magnisque coronis
Coniugium fit causa tuum. Dilectus equorum^ 190
Quos Phrygiae matres Argaeaque gramina pastae
Semine Cappadocum sacris praesaepibus edunt,
Primus bonor. Gemino mox inde e germine duxit
Agmina commissosque labor sic gessit honores^
Vt semper merito princeps cum magna dedisset^ 195
Deberet maiora tamen. Si bellica nubes
Ingrueret, quamvis annis et iure minori
Cedere grandaevos equitum peditumque magistros
Adspiceres totumque palam permittere Martem^
Nec gradus aetatisque pudor senioribus obstat^ 200
Ne iuveni parere velint. Ceu flamine moUi
Tranquillisque fretis clavum sibi quisque regendum
Vindicat; incumbat si turbidus Auster et unda
Pulset utrumque latus^ posito certamine nautae
246 CLAVDII CLAVDIANI
Contenti meliore mann seseque ratemque 205*
Unius imperiis tradunt^ artemque pavore 205^
Confessae finem studiis fecere procellae:
Haud aliter Stilicho^ fremuit cum Thracia belli
Tempestas / cunctis pariter cedentibus unus
Eligitur ductor; suffragia quippe peregit
lud^x vera timor; victus ratione salutis 210
Ambitus et pulsus iacuit formidine livor.
Quis tibi tunc per membra tremor quantaeque
cadebant
Vbertim lacrimae, cum sa^a vocantibus arma
lam lituis madido respectans lumine vultus
Optares reducem galeaeque inserta minaci 215
Oscula cristati raperes festina mariti!
Gaudia quae rursus^ cum post victricia tandem
Classica sidereas ferratum pectus in ulnas
Exciperes, castae tuto per dulcia noctis
Otia pugnarum seriem narrare iuberes! 220
Non illo nitidos umquam bellante capillos
Comere, non solitos gemmarum sumere cultus:
Numinibus votisque vacas et supplice crine
Verris humum: teritur neglectae gratia formae
Cum proprio reditura viro.
Nec deside cura 225
Segnis marcet amor: laudem prudentia belli
Feminea pro parte subit. Dum gentibus ille
Confligit^ vigili tu prospicis omnia sensu^
Ne quid in absentem virtutibus obvia semper
Audeat invidiae rabies neu fervor iniquus^ 230
Ne qua procul positis furto subsederit armis
Calliditas nocitura domi. Tu sedula quondam
Rufino meditante nefas^ cum quaereret artes
In ducis exitium coniuratosque foveret
Contra pila Getas^ motus rimata latentes 235
Mandatis tremebunda virum scriptisque monebas.
205* ratemque] Livineius; patremque. 214 lumme vultus]
scripsi; lumina vultu.
CARMiNVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXX-XXXI. 247
XXXI. (XL.)
EPISTVLA AD SERENAM.
Orphea cum primae sociarent numina taedae
B/uraque compleret Thracia festus Hymen^,
Certavere ferae picturat^eque yolucres,
Dona suo vati quae potiora darent^
Quippe antri memores^ cautes ubi saepe sonorae S
Praebuerant dulci mira theatra lyrae.
Caucasio crystalla ferunt de vertice lynces,
Grypes Hyperborei pondera fulva soli.
Furatae Veneris prato per inane columbae
Florea conexis serta tulere rosis^ 10
Fractaque nobilium ramis electra sororum
Cycnus oloriferi vexit ab anme Padi,
Et Nilo Pygmaea grues post bella remenso
Ore legunt Rubri germina cara maris.
Venit et extremo Pboenix longaevus ab Euro 15
Adportans unco cinnama rara pede.
Nulla avium pecudumque fuit^ quae ferre negaret
Vectigal meritae conubiale lyrae.
Tunc opibus totoque Heliconis sedula regno
Ornabat propriam Calliopea nurum. 20
Ipsam praeterea dominam stellantis Olympi
Ad nati thalamos ausa rogare parens.
Nec sprevit regina deum vel matris honore
Vel iusto vatis ducta favore pii,
Qui sibi carminibus totiens lustraverat aras 25
lunonis blanda numina voce canens
Proeliaque altisoni referens Phlegraea mariti,
Titanum fractas Enceladique minas.
Ilicet adventu noctem dignata iugalem
Addidit augendis munera sacra toris^ 30
Munera mortales non admittentia cultus^
Munera^ quae solos fas habuisse deos.
248 CLAVDII CLAVDIANI
Sed quod Ttireicio luno placabilis Orpliei^
Hoc poteris votis esse^ Serena, meis.
IUius expectent famulantia sidera nutum; 35
Sub pedibus regitur terra fretumque tuis.
Non egOj cum peterem^ soUenmi more procorum
Promisi gregibus pascua plena meis
Nec^ quod mille mibi lateant sub palmite coUes
Fluctuet et glauca pinguis oliva coma^ 40
Nec^ quod nostra Ceres numerosa falce laboret
Aurataeque ferant culmina celsa trabes.
Suffecit mandasse deam: tua littera nobis
Et pecus et segetes et domus ampla fuit.
Inflexit soceros et maiestate petendi 45
Texit pauperiem nominis umbra tui.
Quid non perficeret scribentis voce Serenae
Vel genius regni vel pietatis amor?
Atque utinam sub luce tui contingeret oris
Coniugis et castris et solio generi 50
Optatum celebrare diem! me iungeret auspex
Purpura, me sancto cingeret aula choro!
Et mibi quam scriptis desponderat ante puellam^
Coniugiis eadem pronuba dextra daret!
Nunc medium quoniam votis maioribus aequor 55
Invidet et Libycae dissidet ora plagae^
Saltem absens^ regina, fave reditusque secundos
Adnue sidereo laeta supercilio.
Terrarum tu pande vias^ tu mitibus Euris
Aequora pacari prosperiora iube^ 60
Vt tibi Pierides doctumque fluens Aganippe
Debita servato vota cliente canant.
XXXII. (XCV.)
DE SALVATORE.
Cbriste potens rerum^ redeuntis conditor aevi^
Vox summi sensusque dei, quem fudit ab alta
CARMIN. MINOE. COEPVSCYLYM, c. XXXI-XXXIY. 249
Mente pater tantique dedit consortia regni^
Impia tu nostrae domuisti crimina vitae
Passus corporea numen vestire figura 5
Adfarique palam populos hominemque fateri.
[Quem verbo infusum Mariae mox numine viso]
Virginei tumuere sinus^ innuptaque mater
Arcano stupuit compleri viscera partu
Auctorem paritura suum: mortalia corda 10
Artificem texere poli^ mundique repertor
Pars fuit humani generis^ latuitque sub uno
Pectore, qui totum late complectitur orbem,
Et qui non spatiis terrae, non aequoris unda
Nec capitur caelo^ parvos confluxit in artus. 15
Quin et supplicii nomen nexusque subisti^
Vt nos subriperes leto mortemque fugares
Morte tua, mox aetberias evectus in auras
Purgata repetens laetum tellure parentem.
Augustum foveas^ festis ut saepe diebus 20
Annua sinceri celebret ieiunia sacri.
XXXIII-XXXIX.
DE CEYSTALLO CYI AQYA INERAT.
XXXIII. (LVI.)
Possedit glacies naturae signa prioris
Et fit parte lapis^ frigora parte negat.
SoUers lusit hiems, imperfectoque rigore
Nobilior vivis gemma tumescit aquis.
XXXIY. (LYII.)
Lympbae^ quae tegitis cognato carcere lymplias^
Et, quae nunc estis quaeque fuistis^ aquae^
Quod vos ingenium iunxit? qua frigoris arte
Torpuit et maduit prodigiosa silex?
XXXII, 5 numen] scripsi; mundum.
250 CLAVDII CLAVDIANI
Quis tepor inclusus securas vindicat undas? 5
Interior glacies quo liquefacta Noto?
Gemma quibus causis arcano mobilis aestu
Vel concreta fuit vel resoluta gelu?
XXXV. (LVIII.)
Solibus indomitum glacies Alpina rigorem
Sumebat nimio iam pretiosa gelu
Nec potuit toto mentiri corpore gemmam,
Sed medio mansit proditor orbe latex.
Auctus honor; liquidi crescunt miracula saxi^ 5
Et conservatae plus meruistis aquae.
XXXVL (LIX.)
Adspice porrectam splendenti fragmine venam,
Qua trabitur limes lucidiore gelu.
Hic nuUum Borean nec brumam sentit opacus
Vmor^ sed varias itque reditque vias.
Non illum constrinxit hiems^ non Sirius auxit, 5
Aetatis spatium non tenuavit edax.
XXX VIL (LX.)
Clauditur inmunis convexo tegmine rivus,
Duratisque vagus fons operitur aquis.
Nonne vides, propriis ut spumet gemma lacunis
Et refluos ducant pocula viva sinus
Vdaque pingatur radiis obstantibus Iris^ 5
Secretas hiemes soUicitante die?
Mira silex mirusque latex. Et flumina vincit
Et lapides merito, quod fluit et lapis est.
XXXVIIL (LXI.)
Dam crystalla puer contingere lubrica gaudet
Et gelidum tenero poUice versat onus^
XXXIV 7 causis] idem; claustris. XXXVI 5 auxit]
idem ; axis, ardens.
CARM[NVM MINOR. CORPVSCVLVM, c. XXXV— XL. 251
Vidit perspicuo deprensas marmore lymphas,
Dura quibus solis parcere novit hiems^
Et siccum relegens labris sitientibus orbem 5
Inrita quaesitis oscula fixit aquis.
XXXIX. (LXIL)
Marmoreum ne sperne globum: spectacula transit
Regia nec Rubro vilior iste mari.
Informis glacies^ saxum rude^ nuUa figurae
Gratia: sed raras inter habetur opes.
XL. (XLT.)
EPISTVLA AD OLYBRIVM.
Quid rear, adfatus quod non mihi dirigis uUos
Nec redit alterno pollice ducta salus?
Scribendine labor? Sed quae tam prona facultas^
Carmina seu fundis seu Cicerone tonas?
Cedere divitiis animi fortuna fatetur 5
Et tantas oris copia vincit opes.
An rarus qui scripta ferat? Quin tempore nuUo
Cessant Flaminiae pulverulenta viae.
Cum fluat ingenium^ cum sit qui dicta reportet^
Quae, nisi contemnor^ causa relicta tibi? 10
Despicis ergo tuum, si fas est credere^ vatem
Perfidus^ et spatio debilitatur amor.
Excidimusne tibi? Lucem iam condet Hydaspes^
Et TartesiacOj Sol, oriere vado,
Candescet Geticis Meroe conversa pruinis 15
Claraque se vetito proluet Vrsa mari^
Et^ si iam nostros fastidit Olybrius ignes,
Constat Oresteam nil valuisse fidem.
Quin age rumpe moras solaturusque sodalem
Absens eloquio fertiliore doce, 20
252 CLAVDJI CLA\'DIANI
Crebraque facundo festinet littera cursu
Libris atque animis insinuanda meis.
Dignatus tenui Caesar scripsisse Maroni,
Nec tibi dedecori Musa futura. Vale.
[XLL (.XLII.)
AD PROBIEVM.
Quem^ precor, inter nos babitura silentia finem?
Quando dabit caras littera grata vices?
Me timidum yel te potius dixisse superbum
Convenit: alterius crimen utrumque tenet.
Transfluxere dies et^ dum scripsisse priorem 5
Paenitet^ aeternas itur in usque moras.
Sed quid agam? Coepisse vetat reverentia vestri;
Hinc amor bortatur scribere. Vincat amor.
Tors iuvat audentes' prisci sententia vatis.
Hac duce non dubitem te reticente loqui; 10
Audax aut si quid penitus peccasse videbor^
Arguar^ ingrati non subiturus onus.
Romanos bibimus primum te consule fontes
Et Latiae accessit Graia Thalia togae,
Incipiensque tuis a fascibus omina cepi 15
Fataque debebo posteriora tibi.
Ergo lacessitus tandem rescribe roganti
Et patria florens sorte, Probine^ vale.
XLII. (LIII.)
DE APEO ET LEONE.
Torvus aper fulvusque leo coiere superbis
Viribus^ bic saeta saevior^ ille iuba;
Hunc Mars^ hunc laudat Cybele. Dominatur uterque
Montibus; Herculeus sudor uterque fuit.
CARMINVM MINORVM COHPVSCVLVM, c. XLI-XLV. 253
XLIIL (LXXV.)
IN CVRETIVM.
Fallaces vitreo stellas componere mundo
Et yaga Satnrni sidera saepe queri
Venturumque lovem paucis promittere nummis
Cureti genitor noverat Vranius.
In prolem dilata ruunt periuria patris 5
Et poenam merito filius ore luit.
Nam spurcos avidae lambit meretricis hiatus
Consumens luxu flagitiisque domum
Et, quas fallacis coUegit lingua parentis^
Has eadem nati lingua refundit opes. 10
XLIV. (LXXVI.)
m EVNDEM CVRETIVM.
Si tua^ Cureti^ penitus cognoscere quaeris
Sidera^ patre tuo certius ipse loquar.
Quod furis^ adversi dedit inclementia Martis;
Quod procul a Musis^ debilis Arcas erat; n-^/^^^-^^y
Quod turpem pateris iam cano podice morbum^ 5
Femineis signis Luna Venusque fuit;
Attrivit Saturnus opes. Hoc prorsus in uno
Haereo: quae cunnum lambere causa facit?
XLV. (LV.)
DE CONCHA.
Transferat liuc liquidos fontes Heliconia Nais
Et patulo conchae divitis orbe fluat.
Namque latex doctae qui laverit ora Serenae,
Vltra Pegaseas numen habebit aquas.
254 CLAVDII CLAVDIANI
XLVI. (LXXII.)
DE CHLAMYDE ET FEENIS.
Non semper clipei metuendum gentibus orbem
Dilecto studiosa parens fabricabat Achilli^
Lemnia nec semper supplex ardentis adibat
Antra dei nato galeam factura comantem,
Sed placidos etiam cinctus et mitia pacis 5
Ornamenta dabat^ bello quibus ille peracto
Conspicuus reges inter fulgeret Acbivos.
Ipsa manu chlamydes ostro texebat et auro,
Prenaque^ quae volucrem Xantbum Baliumque decerent,
Aequore quaesitis onerabat sedula gemmis. lO
At tibi diversis, princeps altissime^ certant
Obsequiis soceri. Stiliclio Mavortia confert
Munera: barbaricas strages Rbenique triumphos.
Reginae contenta modum servare Serena
In tua soUicitas urget velamina telas. 15
XLVII. (LXXIII.)
DE EQVO DONO DATO.
felix sonipes^ tanti cui frena mereri
Numinis et sacris licuit servire lupatis^
Seu tua per campos vento iuba lusit Hiberos^
Seu te Cappadocum gelida sub valle natantem
Argaeae lavere nives^ seu laeta solebas 5
Thessaliae rapido perstringere pascua cursu:
Accipe regales cultus et crine superbus
Erecto virides spumis perfunde smaragdos.
Luxurient tumido gemmata monilia coUo^
NobiHs auratos iam purpura vestiat armos, 10
Et medium te zona Kget variata colorum
Floribus et castae manibus sudata Serenae,
Persarum gentile decus. Sic quippe laborat
Maternis stadiis nec dedignatur equestres
MoUri phaleras genero latura decorem. 15
CARMINVM MINOP-VM CORPVSCVLVM, c. XLVI— XLIX. 255
XLVIIT. (LXX.)
DE ZONA EQYI REGII MISSA HONOEIO AVGVSTO
A SERENA.
Accipe parva tuae^ princeps venerande^ sororis
Munera^ quae manibus texuit ipsa suis,
Dumque auro phalerae^ gemmis dum frena renident^
Hac uterum zona" cinge frementis equi^
Sive illum Armeniis aluerunt gramina campis 5
Turbidus Argaea seu nive lavit Halys^
Sanguineo virides morsu versare smaragdos
Et Tyrio dignum terga rubere toro.
quantum formae sibi conscius erigit armos
Spargit et excussis coUa superba iubis! 10
Augescit brevitas doni pietate Serenae^
Quae volucres etiam fratribus ornat equos.
XLIX. (XLVI.)
DE TOEPEDINE.
Quis non indomitam dirae torpedinis artem
Audiit et merito signatas nomine vires?
IUa quidem moUis segnique obnixa natatu
Reptat et attritis vix languida serpit barenis.
Sed latus armavit gelido natura veneno^ 5
Et frigus^ quo cuncta rigent armata^ meduUis
Miscuit et proprias hiemes per viscera duxit.
Naturam iuvat ipsa dolis et conscia sortis
Vtitur ingenio longeque extenta per algas
Attactu confisa subit. Inmobilis baeret: 10
Qui tetigere iacent. Successu laeta resurgit
Et vivos impune ferox depascitur artus.
Si quando vestita cibis incautior aera
Hauserit et curvis frenari senserit bamis^
Non fugit aut vano conatur vellere morsu, 15
10 subit] Birtius; suo.
256 CLAVDII CLAVDIANI
Sed propius nigrae iungit se callida saetae
Et meminit captiva sui longeque per undas
Pigra venenatis effundit flamina venis.
Per saetam vis alta meat fluctusque relinquit
Absentem victura virum: metuendus ab imis 20
Emicat borror aquis et pendula fila secutus
Transit harundineos arcano frigore nodos
Victricemque ligat concreto sanguine dextram.
Damnosum piscator onus praedamque rebellem
lactat et amissa redit exarmatus avena. 25
L. (LXXVII.)
IN lACOBVM MAGISTEVM EQVITVM.
Per cineres Pauli, per cani limina Petri,
Ne laceres versus^ dux lacobe^ meos.
Sic ope sanctorum non barbarus inruat Alpes, 5
Sic tibi det vires sancta Susanna suas; 6
Sic tua pro clipeo defendat pectora Tbomas 3
Et comes ad bellum Bartbolomaeus eat; 4
Sic quicumque ferox gelidum transnaverit Histrum^ 7
Mergatur volucres ceu Pharaonis equi;
Sic Geticas ultrix feriat romphaea catervas
Romanasque regat prospera Thecla manus; 10
Sic tibi det magnum moriens conviva triumphum
Atque tuam vincant dolia fusa sitim;
Sic numquam hostili maculetur sanguine dextra:
Ne laceres versus^ dux lacobe^ meos.
LI. (LXVIII.)
IN SPHAERAM ARCHIMEDIS.
luppiter in parvo cum cerneret aethera vitro,
Risit et ad superos talia dicta dedit:
V. 5, 6 transpGSui,
CARMINVM MINORVM CORPVSCVLVM, c. L-LIII. 257
"Hucine mortalis progressa potentia curae?
lam meus in fragili luditur orbe labor?
lura poli rerumque fidem legesque deorum 5
Ecce Sjracusius transtulit arte senex.
Inclusus variis famulatur spiritus astris
Et vivum certis motibus urget opus.
Percurrit proprium mentitus Signifer annum,
Et simulata novo Cynthia mense redit^ lO
lamque suum volvens audax industria mundum
Gaudet et humana sidera mente regit.
Quid falso insontem tonitru Salmonea miror?
Aemula naturae parva reperta manus.'
LII. (LXX XVIII.)
DE LANARIO.
Sordidus ex umeris nodo dependet amictus;
Exercentur equis et coUa comantia pectunt.
LIII. (XXXVn.)
GIGANTOMACHIA.
Terra parens quondam caelestibus invida regnis
Titanumque simul crebros miserata dolores
Omnia monstrifero complebat Tartara fetu
Invisum genitura nefas Phlegramque retexit
Tanta prole tumens et in aethera protulit hostes. 5
Fit sonus: erumpunt crebri necdumque creati
lam dextras in bella parant superosque lacessunt
Stridula volventes gemino vestigia lapsu.
Pallescunt subito stellae flectitque rubentes
Phoebus equos docuitque timor revocare meatus. lo
Oceanum petit Arctos inocciduique Triones
Occasum didicere pati. Tum fervida natos
Talibus hortatur genetrix in proelia dictis:
CiiAVDiANi Orp., cd. Koch. 17
258 CLAVDII CLAVDIAN[
^O pubes domitura deos^ quodcumque videtis^
Pugnando dabitur; praestat yictoria mundum. 15
Sentiet ille meas tandem Saturnius iras^
Cognoscet^ quid Terra potest^ si viribus uUis
Vincor^ si Cybele nobis meliora creayit!
Cur nuUus Telluris honos? cur semper acerbis
Me damnis urgere solet? Quae forma nocendi 20
Defuit? Hinc volucrem vivo sub pectore pascit
Infelix Scythica fixus convalle Prometheus;
Hinc Atlantis apex flammantia pondera fulcit
Et per canitiem glacies asperrima durat.
Quid dicam Tityon^ cuius sub vulture saevo 25
Viscera nascuntur gravibus certantia poenis?
Sed vos, o tandem veniens exercitus ultor^
Solvite Titanas vincKs, defendite matrem.
Sunt freta^ sunt montes: nostris ne parcite membris;
In lovis exitium telum non esse recuso. 30
Ite^ precor^ miscete polum, rescindite turres
Sidereas. Rapiat fulmen sceptrumque Typhoeus;
Enceladi iussis mare serviat; alter habenas
Aurorae pro Sole regat: te Delphica laurus
Stringet^ Porphyrion^ Cirrhaeaque templa tenebis.' 35
His ubi consiliis animos elusit inanes^
lam credunt vicisse deos mediisque revinctum j
Neptunum traxisse fretis; hic sternere Martem 1
Cogitat^ hic Phoebi laceros divellere crines;
Hic sibi promittit Venerem speratque Dianae 40
Coniugium castamque cupit violare Minervam.
Interea superos praenuntia convocat Iris.
Qui fluvios^ qui stagna colunt^ cinguntur et ipsi
Auxilio Manes; nec te, Proserpina^ longe
Vmbrosae tenuere fores; rex ipse silentum 45
Lethaeo vehitur curru lucemque timentes
Insolitam mirantur equi trepidoque volatu
Spissas caeruleis tenebras e naribus dfflant.
Ac velut hostilis cum machina terruit urbem^
Vndique concurrunt arcem defendere cives: 50
CARM. MIN. LIII (GIGANTOMACHIA). 259
Haud secus omnigenis coeuntia numina turmis
Ad patris venere domos. .Tum luppiter infit:
^O numquam peritura cohors^ o debita semper
Caelo progenies^ nuUis obnoxia fatis:
Cemitis ut Tellus nostrum coniuret in orbem 55
Prole nova dederitque alios interrita partus?
Ergo quot dederit natos^ tot funera matri
Reddamus. Longo maneat per saecula luctu
Tanto pro numero paribus damnata sepulcris.'
lam tuba nimborum sonuit^ iam signa ruendi go
His Aetber^ bis Terra dedit confusaque rursus
Pro domino Natura timet. Discrimina rerum
Miscet turba potens: nunc insula deserit aequor,
Nunc scopuli latuere mari. Quot litora restant
Nuda! quot antiquas mutarunt flumina ripas! 65
Hic rotat Haemonium praeduris viribus Oeten;
Hic iuga conixus manibus Pangaea coruscat;
Hunc armat glacialis Athos; hoc Ossa movente
ToUitur; bic Rhodopen Hebri cum fonte revellit
Et socias truncavit aquas summaque levatus 70
Rupe Giganteos umeros inrorat Enipeus:
Subsedit patulis Tellus sine culmine campis
In natos divisa suos,
Horrendus ubique
It fragor et pugnae spatium discriminat aer.
Primus terrificum Mavors non segnis in agmen 75
Odrysios impellit equos^ quibus ille Gelonos
Sive Getas turbare solet: splendentior igni
Aureus ardescit clipeus^ galeamque nitentes
Adrexere iubae. Tum concitus ense Pelorum
Transigit adverso^ femorum qua fine volutus 80
Duplex semifero conectitur ilibus anguis^
Atque uno ternas animas interficit ictu.
Tum super insultans avidus languentia curru
Membra terit multumque rotae sparsere cruorem.
Occurrit pro fratre Mimas Lemnumque calentem
£Jum lare Vulcani spumantibus eruit undis 86
17*
260 CLAVDII CLAVDIANI
Et prope torsisset, si non Mavortia cuspis
Ante revelato cerebrum fudisset ab ore.
Ille, viro toto moriens, serpentibus imis
Vivit adhuc stridore ferox et parte rebelli 90
Victorem post fata petit.
Tritonia virgo
Prosilit ostendens rutila cum Gorgone pectus;
Adspectu contenta suo non utitur hasta
(Nam satis est vidisse semel) primumque furentem
Longius in faciem saxi Pallanta reformat. 95
IUe procul subitis fixus sine vulnere nodis
Vt se letifero sensit durescere visu
(Et steterat iam paene lapis) "^Quo vertimur?' inquit^
^Quae serpit per membra silex? qui torpor inertem
Marmorea me peste ligat?' Vix pauca locutus^ lOO
Quod timuit, iam totus erat; saevusque Damastor^
Ad depellendos iaculum cum quaereret hostes^
Germani rigidum misit pro rupe cadaver.
Hic vero interitum fratris miratus Ecbion
Inscius, auctorem dum vult temptare nocendo^ 105
Te^ Dea^ respexit^ solam quam cernere nuUi
Bis licuit. Meruit sublata audacia poenas
Et didicit cum morte deam. Sed turbidus ira
Palleneus, oculis aversa tuentibus atrox^ j
Ingreditur caecasque manus in Pallada tendit. iio
Hunc mucrone ferit dea comminus; ac simul angues
Gorgoneo riguere gelu corpusque per unum
Pars moritur ferro^ partes periere videndo.
Ecce autem medium spiris delapsus in aequor
Porpbyrion trepidam conatur rumpere Delon^ 115
Scilicet ad superos ut torqueat improbus axes.
Horruit Aegaeus; stagnantibus exilit antris
Longaevo cum patre Thetis desertaque mansit
Regia Neptuni famulis veneranda profundis.
Exclamant placidae Cynthi de vertice Nymphae^ 120
Nymphae^ quae rudibus Phoebum docuere sagittis
Errantes agitare feras primumque gementi
CARMINVM MINORVM COIiPVSCVLVM, c. LIH. 261
Latonae struxere torum^ cum lumina caeli
Parturiens geminis ornaret fetibus orbem.
Implorat Paeana suum conterrita Delos 125
Auxiliumque rogat: 'Si te gratissima fudit
In nostros Latona sinus^ succurre precanti.
En iterum convulsa feror.'
CLAVDII CLAVDIANI
DE RAPTV PROSERPINAE.
PRAEFATIO.
(XXXII.)
Inventa secuit primus qui nave profundum
Et rudibus remis soUicitavit aquas^
Qui dubiis ausus committere flatibus alnum
Quas natura negat praebuit arte vias:
Tranquillis primum trepidus se credidit undis 5
Litora securo tramite summa legens;
Mox longos temptare sinus et linquere terras
Et leni coepit pandere vela Noto.
Ast ubi paulatim praeceps audacia crevit
Cordaque languentem dedidicere metum, lO
lam vagus inrumpit pelagus caelumque secutus
Aegaeas hiemes loniumque domat.
LIBER PRIMVS.
(XXXIII.)
Inferni raptoris equos adflataque curru c^ , ^23 * ^
Sidera Taenario caligantesque profundae ^^ /^^
lunonis tbalamos audaci promere cantu
Mens congesta iubet. Gressus removete profani.
lam furor humanos nostro de pectore sensus 5
Expulit et totum spirant praecordia Phoebum;
lam mihi cernuntur trepidis delubra moveri
Sedibus et claram dispergere limina lucem
Adventum testata dei; iam magnus ab imis
(XXXIII.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER PRIMYS. 263
Auditur fremitus terris templumque remugit 10
Cecropium sanctasque faces extollit Eleusis.
Angues Triptolemi strident et squamea curvis
CoUa levant attrita iugis lapsuque sereno
Erecti roseas tendunt ad carmina cristas.
Ecce procul ternis Hecate variata figuris 15
Exoritur, levisque simul procedit lacchus
Crinali florens hedera^ quem Parthica velat
Tigris et auratos in nodum colligit ungues:
Ebria Maeonius firmat vestigia thjrsus.
Di^ quibus innumerum vacui famulatur Averni 20
Vulgus iners, opibus quorum donatur avaris
Quidquid in orbe perit^ quos Styx liventibus ambit
Interfusa vadis et quos fumantia torquens
Aequora gurgitibus Phlegethon perlustrat anhelis —
Vos mihi sacrarum penetralia pandite rerum 25
Et vestri secreta poli: qua lampade Ditem
Flexit Amor; quo ducta ferox Proserpina raptu
Possedit dotale Chaos quantasque per oras
SoIIicito genetrix erraverit anxia cursu;
Vnde datae populis fruges et glande relicta 30
Cesserit inventis Dodonia quercus aristis.
Dux Erebi quondam tumidas exarsit in iras
Proelia moturus superis^ quod solus egeret
Conubiis sterilesque diu consumeret annos
Impatiens nescire torum nullasque mariti 35
Inlecebras nec dulce patris cognoscere nomen.
lam quaecumque latent ferali monstra barathro - .,
In turmas aciemque ruunt contraque Tonantem ''"^^lTtX^^J»
Coniurant Puriae^ crinitaque sontibus hydris pv^rl^». '^
Tesiphone quatiens infausto lumine pinum 40
Armatos ad castra vocat pallentia Manes.
Paene reluctatis iterum pugnantia rebus
Rupissent elementa fidem penitusque revulso
Carcere laxatis pubes Titania vinclis
Vidisset caeleste iubar rursusque cruentus 45
Aegaeon positis aucto de corpore nodis
264 CLAVDII CLAVDIANI
Obvia centeno vexasset fulmina motu.
Sed Parcae vetuere minas orbique timentes
Ante pedes soliumque ducis fudere severam
Canitiem genibusque suas cum supplice fletu 50
Admovere manus: quarum sub iure tenentur
Omnia^ quae seriem fatorum poUice ducunt
Longaque ferratis evolvunt saecula fusis.
Prima fero Lachesis clamabat talia regi
Incultas dispersa comas:
^O maxime noctis 55
Arbiter umbrarumque potens^ cui nostra laborant
Stamina, qui finem cunctis et semina praebes
Nascendique vices alterna morte rependis^
Qui vitam letumque regis (nam quidquid ubique
Gignit materies^ boc te donante creatur 60
Debeturque tibi certisque ambagibus aevi
Rursus corporeos animae mittuntur in artus):
Ne pete firmatas pacis dissolvere leges^
Quas dedimus nevitque colus^ neu foedera fratrum
Civili converte tuba. Cur impia toUis G5
Signa? quid incestis aperis Titanibus auras?
Posce lovem; dabitur coniunx.'
Vix ille pepercit
Erubuitque preces^ animusque relanguit atrox
Quamvis indocilis flecti: ceu turbine rauco
Cum gravis armatur Boreas glacieque nivali 70
Hispidus et Getica concretus grandine pennas
Disrumpit^ pelagus^ silvas camposque sonoro
Plamine rapturus; si forte adversus aenos
Aeolus obiecit postes^ vanescit inanis
Impetus et fractae redeunt in claustra procellae. 75
Tunc Maia genitum, qui fervida dicta reportet,
Imperat acciri. Cyllenius adstitit ales
Somniferam quatiens virgam tectusque galero.
Ipse rudi fultus solio nigraque verendus
Maiestate sedet: squalent inmania foedo 80
Sceptra situ; sublime caput maestissima nubes
(XXXUI.) DE EAPTV PROSERPINAE LIBER PRIMVS. 265
Asperat et dirae riget inclementia formae;
Terrorem dolor augebat. Tunc talia celso
Ore tonat (tremefacta silent dicente tyranno
Atria: latratum triplicem compescuit ingens 85
lanitor et presso lacrimarum fonte resedit
Cocytos tacitisque Acheron obmutuit undis
Et Phlegethonteae requierunt murmura ripae):
^Atlantis Tegeaee nepos^ commune profundis
Et superis numen/ qui fas per limen utrumque 90
Solus habes geminoque facis commercia mundo^
I celer et proscinde Notos et iussa superbo
Kedde lovi: »Tantumne tibi^ saevissime frater,
In me iuris erit? sic nobis noxia vires
Cum caelo Fortuna tulit? num robur et arma 95
Perdidimus^ si rapta dies? An forte iacentes
Ignavosque putas^ quod non Cyclopia tela
Stringimus aut vanas tonitru deludimus auras?
Nonne satis visum^ grati quod luminis expers
Tertia supremae patior dispendia sortis 100
Informesque plagas^ cum te laetissimus ornet
Signifer et vario cingant splendore Triones;
Sed thalamis etiam prohibes? Nereia glauco
Neptunum gremio complectitur Amphitrite-,
Te consanguineo recipit post fulmina fessum 105
luno sinu. Quid enim narrem Latonia farta^
Quid Cererem magnamque Themin? Tibi tanta creandi
Copia; te felix natorum turba coronat.
Ast ego deserta maerens inglorius aula
Implacidas nullo solabor pignore curas? 110
Non adeo toleranda quies. Primordia testor
Noctis et horrendae stagna intemerata paludis:
Si dicto parere negas^ patefacta ciebo
Tartara^ Saturni veteres laxabo catenas^
Obducam tenebris solem^ compage soluta 115
Lucidus umbroso miscebitur axis Avemo.«'
Yix ea fatus erat, iam nuntius astra tenebat.
Audierat mandata Pater secumque volutat
266 ^ CLAVDII CLAVDIANI
Diversos ducens animos^ quae tale sequatur
Coniugium Stygiosque velit pro sole recessus. 120
Certa requirenti tandem sententia sedit.
Hennaeae Cereri proles optata virebat
Vnica^ nec tribuit subolem Lucina secundam
Fessaque post primos haeserunt viscera partus;
Infecunda quidemj sed cunctis altior extat 125
Matribus et numeri damnum Proserpina pensat.
Hanc fovet^ banc sequitur: vitulam non blandius ambit
Torva parens^ pedibus quae nondum proterit arva
Nec nova lunatae curvavit germina frontis.
lam matura toro plenis adoleverat annis 130
VirginitaSj tenerum iam pronuba flamma pudorem
SoUicitat mixtaque tremit formidine votum.
Personat aula procis: pariter pro virgine certant
Mars clipeo melior^ Phoebus praestantior arcu;
Mars donat Rhodopen^ Pboebus largitur Amyclas 135
Et Delon Clariosque lares; hinc aemula luno,
Hinc poscit Latona nurum. Despexit utrumque
Plava Ceres raptusque timens (heu caeca futuril)
Commendat Siculis furtim sua gaudia terris
[Infidis Laribus natam commisit alendam^ 140
Aethera deseruit Siculasque relegat in oras]
Ingenio confisa loci.
Trinacria quondam
ItaHae pars iuncta fuit; sed pontus et aetus j
Mutavere situm. Rupit confinia Nereus f
Victor et abscissos interluit aequore montes^ 145
Parvaque cognatas prohibent discrimina terras.
Nunc illam socia ruptam tellure trisulcam
Opposuit Natura mari: caput inde Pachyni
Respuit lonias praetentis rupibus iras;
Hinc latrat Gaetula Thetis Lilybaeaque pulsat 150
Brachia consurgens; hinc indignata teneri
Concutit obiectum rabies Tyrrhena Pelorum.
143 iuncta] Birtius; una^ magna.
(XXXIII.) DE RAFTV PROSERPINAE LIBER PRIMYS. 267
In medio scopulis se porrigit Aetna perustis^
Aetna Griganteos numquam tacitura triumphos^
Enceladi bustum^ qui saucia terga revinctus 155
Spirat inexhaustum flagranti vulnere sulphur
Et, quotiens detractat onus cervice rebelli
In laevum dextrumque latus^ tunc insula fundo
Vellitur et dubiae nutant cum moenibus urbes.
Aetnaeos apices solo cognoscere visu^ 160
Non aditu temptare licet. Pars cetera frondet
Arboribus; teritur nullo cultore cacumen.
Nunc movet indigenas nimbos piceaque gravatum
Foedat nube diem, nunc motibus astra lacessit
Terrificis damnisque suis incendia nutrit. 165
Sed quamvis nimio fervens exuberet aestu^
Scit nivibus servare fidem pariterque favillis
Durescit glacies tanti secura vaporis^
Arcano defensa gelu^ fumoque fideli
Lambit contiguas innoxia flamma pruinas. 170
Quae scopulos tormenta rotant? quae tanta cavernas
Vis glo^^gt? quo fonte ruit Vulcanius amnis?
Sive quodobicibus discurrens ventus opertis
Offenso rimosa furit per saxa meatu^
Dum scrutatur iter^ libertatemque reposcens 175
Putria multivagis populatur flatibus antra;
Seu mare sulphurei ductum per viscera montis
Oppressis ignescit aquis et pondera librat.
Hic ubi servandum mater. fidissima pignus
Abdidit^ ad Pbrygios tendit secura penates 180
Turrigeramque petit Cybelen sinuosa draconum
Membra regens^ volucri qui pervia nubila tractu
Signant et placidis umectant frena venenis:
Frontem crista tegit; pingunt maculosa virentes
Terga notae; rutilum squamis intermicat aurum. 185
Nunc spiris Zepbyros tranant; nunc arva volatu
Inferiore secant. Cano rota pulvere labens
Sulcatam fecundat humum: flavescit aristis
Orbita; surgentes condunt vestigia fruges;
268 CLAVDII CLAVDIANI
V» Vestit iter eomitata seges.
lam linquitur Aetna 190
Totaque decrescit refugo Trinacria visu.
Heu quotiens praesaga mali violavit oborto
liore genas! quotiens oculos ad tecta retorsit
Talia voce movens: ^Salve^ gratissima tellus^
Quam nos praetulimus caelo^ tibi gaudia nostri 195
Sanguinis et caros uteri commendo labores.
Praemia digna manent: nullos patiere ligones
Et nullo rigidi versabere vomeris ictu.
Sponte tuus . florebit ager-, cessante iuvenco
Ditior oblatas mirabitur incola messes.' 200
Sic ait et fulvis tetigit serpentibus Idam.
Hic sedes augusta deae templique colendi
Relligiosa silex^ densis quam pinus obumbrat
Frondibus et nuUa lucos agitante procella
Stridula coniferis modulatur carmina ramis. 205
Terribiles intus tbiasi vesanaque mixto
Concentu delubra gemunt; ululatibus Ide
Baccbatur-, tumidas inclinant Gargara silvas.
Postquam visa Ceres^ mugitum tympana frenant;
Conticuere chori; Corybas non impulit ensem; 210
Non buxus^ non aera sonant blandasque leones
Summisere iubas. Adytis gavisa Cybebe ,
Exilit et pronas intendit ad oscula turres.
Viderat haec dudum summa speculatus ab arce
luppiter ac Veneri mentis penetralia pandit: 215
^Curarum^ Cytherea^ tibi secreta fatebor.
Candida Tartareo nuptum Proserpina regi
lam pridem decreta dari: sic Atropos urget;
Sic cecinit longaeva Themis. Nunc matre remota
Rem peragi tempus. Fines invade Sicanos 220
Et Cereris prolem patulis inludere campis^
Crastina puniceos cum lux detexerit ortus^
Coge tuis armata dolis^ quibus urere cuncta^
212 Cybebe] cybele.
(XXXIII.) DE RAPTY PROSERPIMAE LIBER PRIM7S. 269
Me quoque saepe soles. Cur ultima regna quiescunt?
NuUa sit inmunis regio nuUumque sub umbris 225
Pectus inaccensum Veneri. lam tristis Erinys
Sentiat ardores; Acheron Ditisque severi
Ferrea lascivis moUescant corda sagittis.'
Accelerat praecepta Venus; iussuque parentis
Pallas et inflexo quae terret Maenala cornu 230
Addunt se comites. Divino semita gressu
Claruit, augurium qualis laturus iniquum
Praepes sanguineo dilabitur igne cometes
Prodigiale rubens: non illum navita tuto,
Non impune vident populi^ sed crine minaci 235
Nuntiat aut ratibus ventos aut urbibus hostes.
Devenere locum^ Cereris quo tecta nitebant
Cyclopum firmata manu: stant ardua ferro
Moenia^ ferrati postes^ inmensaque nectit
Claustra chalybs. NuUum tanto sudore Pyragmon 240
Nec Steropes construxit opus: non talibus umquam
Spiravere Notis animae nec flumine tanto
Incoctum maduitTassa cervice metaUum.
Atria cingit ebur; trabibus solidatur aenis
Culmen et in celsas surgunt electra columnas. 246
Ipsa domum tenero mulcens Proserpina cantu
Inrita texebat rediturae munera matri.
Hic elementorum seriem sedesque paternas
Insignibat acu^ veterem qua lege tumultum
Discrevit Natura parens et semina iustis 250
Discessere locis: quidquid leve^ fertur in altum;
In medium graviora cadunt; incanduit aer;
Legit flamma polum; fluxit mare; terra pependit.
Nec color unus erat: steUas accendit in auro^
Ostro fundit aquas. AttoUit Utora gemmis 255
Filaque mentitos iamiam caelantia fluctus
Arte tument: credas inlidi cautibus algam
Et raucum bibulis inserpere murmur harenis.
Addit quinque plagas: mediam subtegmine rubro
Obsessam fervore notat; squalebat inustus 260
270 CLAVDII CLAVDIANI
Limes et adsiduo sitiebant stamina sole.
Vitales utrimque duas^ quas mitis oberrat
Temperies habitanda yiris; in fine supremo
Torpentes traxit geminas brumaque perenni
Foedat et aeterno contristat frigore telas. 265
Nec non et patrui pingit sacraria Ditis
Fatalesque sibi Manes; nec defuit omen:
Praescia nam subitis maduerunt fletibus ora.
Coeperat et vitreis summo iam margine texti
Oceanum sinuare vadis; sed cardine verso 270
Cernit adesse deas imperfectumque laborem
Deserit et niveos infecit purpura vultus
Per liquidas succensa genas castaeque pudoris
Inluxere faces: non sic decus ardet eburnum^
Lydia Sidonio quod femina tinxerit ostro. 275
Merserat unda diem; sparso nox umida somno
Languida caeruleis invexerat otia bigis^
lamque viam Pluto superas molitur ad auras
Germani monitu. Torvos invisa iugales
AUecto temone ligat^ qui pascua mandunt 280
Cocyti pratisque Erebi nigrantibus -errant
Stagnaque tranquillae potantes marcida Lethes
Aegra soporatis spumant oblivia linguis:
Orphnaeus crudele micans Aethonque sagitta
Ocior et Stygii sublimis gloria Nycteus 285
Armenti Ditisque nota signatus Alastor.
Stabant ante fores iuncti saevumque fremebant
Crastina venturae spectantes gaudia praedae.
PRAEFATIO LIBEI SECVNDL
(XXXIV.)
Otia sopitis ageret cum cantibus Orpheus
Neglectumque diu deposuisset opus,
284 Orphnaeus] ed. vet.; Oreneus, Orineus, Orneus.
Aethonqup] ed, vet; ethonusque.
(XXXIV.) DE RAPTV PROSERPJNAE PRAEF. LIBRI II. 271
Lugebant erepta sibi solacia Nympliae^
Quaerebant dulces flumina maesta modos.
Saeya feris natura redit metuensque leonem 5
Implorat citharae yacca tacentis opem.
lUius et duri flevere silentia montes
Silvaque Bistoniam saepe secuta chelyn.
Sed postquam Inachiis Alcides missus ab Argis
Thracia pacifero contigit arva pede 10
Diraque sanguinei vertit praesaepia regis
Et Diomedeos gramine pavit equos,
Tunc patriae festo laetatus tempore vates
Desuetae repetit fila canora lyrae
Et resides levi modulatus pectine nervos 15
Pollice festivo nobile duxit ebur.
Vix auditus erat: venti frenantur et undae^
Pigrior adstrictis torpuit Hebrus aquis,
Porrexit Rhodope sitientes carmina rupes^
Excussit gelidas pronior Ossa nives; 20
Ardua nudato descendit populus Haemo
Et comitem quercum pinus amica trahit^
Cirrhaeasque dei quamvis despexerit artes,
Orpheis laurus vocibus acta venit. ^sifrv*-^^
Securum blandi leporem fovere molossi 25
Vicinumque lupo praebuit agna latus.
Concordes varia ludunt cum tigride dammae-,
Massylam cervi non timuere iubam. A|»teAv^.
lUe novercales stimulos actusque canebat
Herculis et forti monstra subacta manu, 30
Quod timidae matri pressos ostenderit angues
Intrepidusque fero riserit ore puer:
^Te neque Dictaeas quatiens mugitibus urbes
Taurus nec Stygii terruit ira canis^
Non leo sidereos caeli rediturus ad axes, 35
Non Erymanthei gloria montis aper.
Solvis Amazonios cinctus, Stymphalidas arcu
Adpetis^ occiduo ducis ab orbe greges
272 CLAYDII CLAVDIAN[
Tergeminiqne ducis numerosos deicis artus
Et totiens uno victor ab hoste redis. 40
Non cadere Antaeo^ non crescere profuit hydrae;
Nec cervam volucres eripuere pedes.
Caci flamma perit; rubuit Busiride Nilus;
Prostratis maduit nubigenis Pholoe.
Te Libyci stupuere sinus^ te maxima Tethys 45
Horruit^ imposito cum premerere polo:
Firmior Herculea mundus cervice pependit;
Lustrarunt umeros Phoebus et astra tuos.'
Thracius haec vates. Sed tu Tirynthius alter^
Plorentine^ mihi: tu mea plectra moves 50
Antraque Musarum longo torpentia somno
Excutis et placidos ducis in orbe choros.
LIBER SECYNDYS.
(XXXV.)
Impulit lonios praemisso lumine fluctus
Nondum pura dies; tremulis vibratur in undis
Ardor et errantes ludunt per caerula flammae.
lamque audax animi fidaeque oblita parentis
Praude Dionaea riguos Proserpina saltus 5
(Sic Parcae iussere) petit. Ter cardine verso
Praesagum cecinere fores; ter conscia fati
Plebile terrificis gemuit mugitibus Aetna.
NulKs illa tamen monstris nuUoque tenetur
Prodigio. Comites gressum iunxere sorores. 10
Prima dolo gaudens et tanto concita voto
It Venus et raptus metitur corde futuros^
lam dirum flexura chaos^ iam Dite subacto
Ingenti famulos Manes ductura triumpho.
lUi multifidos crinis sinuatur in orbes 15
1»^.A* v^^^'*^ IdaUa divisus acu; sudata marito
r^.^^tJ."^^^ ! Pibula purpureos gemma suspendit amictus.
r^j^af *TV* eccv<<>t*^> w»A<5^^'i^' A'*^ "VH*^" *^ ^5
(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 273
Candida Parrliasii post lianc regina Lycaei
Et Pandionias quae cuspide protegit arces^
Vtraque yirgo^ ruunt: liaec tristibus aspera bellis, 20
Haec metuenda feris. Tritonia casside fulva
Caelatum Typhona gerit^ qui summa peremptus
Ima viget^ parte emoriens et parte superstes;
Hastaque terribili surgens per nubila ferro
Instar babet silt ae; tantum stridentia colla 25
Gorgonis obtentu 'pallae fulgentis inumbrat.
At Triviae lenis species et multus in ore
Frater erat^ Pboebique genas et lumina Phoebi
Esse putes^ solusque dabat discrimina sexus.
Brachia nuda nitent; levibus proiecerat auris 30
Indociles errare comas^ arcuque remisso
Otia nervus agit; pendent post terga sagittae.
Crispatur gemino vestis Gortynia cinctu
Poplite fusa tenus^ motoque in stamine Delos
Errat et aurato trahitur circumflua ponto. 35
Quas inter Cereris proles^ nunc gloria matris^
Mox dolor^ aequali tendit per gramina passu
Nec membris nec honore minor potuitque videri
Pallas^ si clipeum ferret^ si spicula^ Phoebe.
CoUectae tereti nodantur iaspide vestes. 40
Pectinis ingenio numquam felicior artis
Contigit eventus; nuUi sic consona telae
Fila nec in tantum veri duxere figuras.
Hic Hyperionio Solem de semine nasci
Fecerat et pariter^ forma sed dispare, Lunam, 45
Aurorae noctisque duces; cunabula Tethys
Praebet et infantes gremio solatur anhelos iv^^ l>v<c^
Caeruleusque sinus roseis radiatur alumnis. y-^^^^sM*^
Invalidum dextro portat Titana lacerto vtce^ce
Nondum luce gravem nec pubescentibus alte 50
Cristatum radiis: primo clementior aevo
23 sic scripsi; ima viget parte moriens; ima parte viget
moriens.
Claydiani Opp., ed. Koch. 18
274 CLAVDII CLAVDIANI
Fingitur et tenerum vagitu despuit ignem.
Laeva parte soror vitrei libamina potat
Vberis et parvo signatur tempora cornu.
Tali luxuriat cultu. Comitantur euntem 55
Naides et socia stipant utrimque caterva^
Quae fontes^ Crinise, tuos et saxa rotantem
Pantagiam nomenque Gelam qui praebuit urbi
Concelebrant, quas pigra vado Camerina palustri^
Quas Arethusaei latices^ quas advena nutrit 60
Alpbeus (Cyane totum supereminet agmen):
Qualis Amazonidum peltis exultat aduncis
Pulchra cobors^ quotiens Arcton populata virago
Hippolyte niveas ducit post proelia turmas^
Seu flavos stravere Getas seu forte rigentem 65
Tbermodontiaca Tanaim fregere securi;
Aut quales referunt Baccho soUemnia Nympbae
Maeoniae^ quas Hermus alit^ ripasque paternas
Percurrunt auro madidae: laetatur in antro
Amnis et undantem declinat prodigus urnam. 70
Viderat berboso sacrum de vertice vulgus
Henna parens florum curvaque in valle sedentem
Compellat Zepbyrum: Tater o gratissime veris^
Qui mea lascivo regnas per prata meatu
Semper et adsiduis inroras flatibus annum^ 75
Respice Nympbarum coetus et celsa Tonantis
Germina per nostros dignantia ludere campos.
Nunc adsis faveasque^ precor; nunc omnia fetu
Pubescant virgulta velis^ ut fertilis Hybla
Invideat vincique suos non abnuat bortos. 80
Quidquid turiferis spirat Panchaia silvis^
Quidquid odoratus longe blanditur Hydaspes^
Quidquid ab extremis ales longaeva colonis
CoUigit optato repetens exordia leto^ j
In venas disperge meas et flamine largo 85 1
Rura fove. Merear divino poUice carpi
84 leto] Heinsius; seclo.
(XXXV.) DERAPTVPROSERPmAE LIBER SECVNDVS. 275
Et nostris cupiant ornari nnmina sertis.'
Dixerat; ille novo madidantes nectare pennas
Concutit et glaebas fecundo rore maritat,
Quaque volat vernus sequitur rubor; omnis in herbas
Tur^et humus medioque patent convexa sereno. 91
bangumeo splendore rosas^ vaccima nigro
Imbuit et dulci violas ferrugine pingit.
Parthica quae tantis variantur cingula gemmis
Regales vinctura sinus? quae vellera tantum 95
Ditibus Assyrii spumis fucantur aeni?
Non tales volucer pandit lunonius alas^ „ - ~ i ' '
Nec sic innumeros arcu mutante colores f^«^*V ^^ ^^
Incipiens redimitur hiems, cum tramite flexo ^{({^ *f'^' '^^
Semita discretis interviret umida nimbis. 100
Forma loci superat flores: curvata tumore
Parvo planities et moUibus edita clivis
Creverat in coUem; vivo de pumice fontes
Roscida mobilibus lambebant gramina rivis,
Silvaque torrentes ramorum frigore soles 105
Temperat et medio brumam sibi vindicat aestu:
Apta fretis abies, bellis accommoda cornus,
Quercus amica lovi^ tumulos tectura cupressus^
Ilex plena favis^ venturi praescia laurus;
Fluctuat hic denso crispata cacumine buxus, . iio
Hic hederae serpunt^ hic pampinus induit ulmos.
Haud procul inde lacus (Pergum dixere Sicani)
Panditur et nemorum frondoso margine cinctus
Vicinis pallescit aquis : admittit in altum
Cernentes oculos et late pervius umor 115
Ducit inoffensos liquido sub flumine visus
Imaque perspicui prodit secreta profundi.
[Huc elapsa cohors gaudet per florida rura.]
Hortatur Cytherea: legant. '^Nunc ite, sorores,
Dum matutinis gra^udd; solibus aer, 120 ^^t. w
Dum meus umectatflOTentes Lucifer agros St^^*^> , %
Roranti praevectus equo.^ Sic fata doloris (,^4. ^...■,
Carpit signa sui. Varios tum cetera saltus ^^^-^^-
276 CLAVDII CLAVDIANI
Inyasere coliors: credas examina fundi
Hyblaeum raptura thymum^ cum cerea reges 125
Castra movent fagique cava dimissus ab alvo
Mellifer electis exercitus obstrepit herbis.
Pratorum spoliatur bonos: baec lilia fuscis
Intexit violis; hanc moUis amaracus ornat;
Haec graditur stellata rosis^ tiaec alba ligustris. 130
Te quoque^ flebilibus maerens Hyacinthe figuris^
Narcissumque metunt^ nunc inclita germina veris^
Praestantes olim pueros: tu natus Amyclis^
Hunc Helicon genuit; disci te perculit error,
Hunc fontis decepit amor; te fronte retusa 135
Delius^ hunc fracta Cephisus harundme luget.
Aestuat ante alias avido fervore legendi
Frugiferae spes una deae: nunc vimine texto
Ridentes calathos spoliis agrestibus implet;
Nunc sociat flores seseque ignara coronat^ '^ 140
Augurium fatale tori. Quin ipsa tubarum
Armorumque potens dextram^ qua fortia turbat
Agmina^ qua stabiles portas et moenia vellit,
lam levibus , laxat studiis hastamque reponit
Insuetisque docet galeam mitescere sertis; 145
Ferratus lascivit apex horrorque recessit
Martius et cristae pacato fulgure vernant.
Nec, quae Parthenium canibus scrutatur odorem^
Aspernata choros libertatemque comarum
Iniecta voluit tantum frenare corona. 150
Talia virgineo passim dum more geruntur^
Ecce repens mugire fragor, confligere turres
Pronaque vibratis radicibus oppida verti.
Causa latet; dubios agnovit sola tumultus
Diva Paphi mixtoque metu perterrita gaudet. 155
lamque per anfractus animarum rector opacos
"" Sub terris quaerebat iter gravibusque gementem
Enceladum calcabat equis: inmania findunt
Membra rotae pressaque Gigas cervice laborat
Sicaniam cum Dite ferens temptatque moveri 160
(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 277
Debilis et fessis serpentibus impedit axem:
Fumida sulpbureo praelabitur orbita dorso.
Ac velut occultus securum pergit in hostem
Miles et effossi subter fundamina campi
TransiKt inclusos arcano limite muros 165
Turbaque deceptas victrix erumpit in arces
Terrigenas imitata viros: sic tertius beres
Saturni latebrosa vagis rimatur babenis
Devia^ fraternum cupiens exire sub orbem.
lanua nuUa patet-, prohibebant undique rupes 170
Oppositae duraque deum compage tenebant:
Non tulit ille moras indignatusque trabali
Saxa ferit sceptro. Siculae sonuere cavernae;
Turbatur Lipare; stupuit fornace relicta
Mulciber et trepidus deiecit fulmina Cyclops. 175
Audiit et si quem glacies Alpina coercet
Et qui te, Latiis nondum praecincte tropaeis
Tliybri^ natat missamque Pado qui remigat alnum.
Sic^ cum Thessaliam scopulis inclusa teneret
Peneo stagnante palus et mersa negaret 180
Arva coli, trifida Neptunus cuspide montes
ImpuKt adversos: tunc forti saucius ictu
Dissiluit gelido vertex Ossaeus Olympo;
Carceribus laxantur aquae factoque meatu
Redduntur fluviusque mari tellusque colonis. 185
Postquam victa manu duros Trinacria nexus
Solvit et inmenso late discessit hiatu^
Adparet subitus caelo timor; astra viarum
Mutavere fidem; vetito se proluit Arctos
Aequore; praecipitat pigrum formido Booten; 190
Horruit Orion. Audito palluit Atlas
Hinnitu: rutilos obscurat anhelitus axes
Discolor et longa solitos caligine pasci
Terruit orbis equos; pressis haesere lupatis
Attoniti meliore polo rursusque verendum 195
In chaos obKquo certant temone reverti.
Mox ubi pulsato senserunt verbera tergo
278 CLAVDII CLAVDIANI
Et solem didicere pati^ torrentius amne
Hiberno tortaque ruunt pernicius hasta:
Quantum non iaculum Partlii, non impetus Austri^
Non leve soUicitae mentis discurrit acumen. 201
Sanguine frena calent; corrumpit spiritus auras
Letifer-, infectae spumis vitiantur harenae.
Diffugiunt Nymphae: rapitur Proserpina curru
Imploratque deas.
lam Gorgonis ora revelat 205
Pallas et intento festinat Delia telo
Nec patruo cedunt: stimulat communis in arma
Yirginitas crimenque feri raptoris acerbat.
lUe velut stabuli decus armentique iuvencam
Cum leo possedit nudataque viscera fodit 210
Vnguibus et rabiem totos exegit in armos:
Stat crassa turpis sanie nodosque iubarum
Excutit et viles pastorum despicit iras.
^lgnavi domitor vulgi, deterrime fratrumY
PaUas ait ^quae te stimuHs facibusque profanis 215
Eumenides movere? tua cur sede reUcta
Audes Tartareis caelum incestare quadrigis?
Sunt tibi deformes Dirae^ sunt altera Lethes
Numina, sunt tristes Furiae^ te coniuge dignae.
Fratris linque domos^ alienam desere sortem; 220
Nocte tua contentus abi. Quid viva sepultis
Admisces? nostrum quid proteris advena mundum?'
TaUa vociferans avidos transire minaci
Cornipedes umbone ferit cUpeique retardat
Obice Gorgoneisque premens adsibilat bydris 225
Praetentaque operit crista; Ubratur in ictum
Fraxinus et nigros inluminat obvia currus
Missaque paene foret^ ni luppiter aetbere summo
Pacificas rubri torsisset fulminis alas
Confessus socerum: nimbis bymenaeus biulcis 230
Intonat et testes firmant conubia flammae.
Invitae cessere deae. Compescuit arcum
Cum gemitu talesque dedit Latonia voces:
(XXXV.) DE RAPTyPROSERPmAE LIBER SECVNDVS. 279
^Sis memor o longumque vale. Reverentia patris
Obstitit auxiliOj nec nos defendere contra 235
Possumus: imperio vinci maiore fatemur.
In te coniurat genitor populoque silenti
Traderis, heu! cupidas non adspectura sorores
Aequalemque chorum. Quae te fortuna supernis
Abstulit et tanto damnavit sidera luctu? 240
lam neque Partbeniis innectere retia lustris
Nec pharetram gestare libet: securus ubique
Spumet aper saevique fremant impune leones.
Te iuga Taygeti^ posito te Maenala flebunt
Venatu maestoque diu lugebere Cyntlio. 245
Delphica quin etiam fratris delubra tacebunt.'
Interea volucri fertur Proserpina curru
Caesariem diflPusa Noto planctuque lacertos
Verberat et questus ad.nubila tendit inanes:
^Cur non torsisti manibus fabricata Cyclopum 250
In nos tela^ pater? Sic me crudelibus umbris
Tradere^ sic toto placuit depellere mundo?
NuUane te flectit pietas nihilumque paternae
Mentis inest? Tantas quo crimine movimus iras?
Non ego, cum rapido saeviret Phlegra tumultu^ 255
Signa deis adversa tuK; non robore nostro
Ossa pruinosum vexit glacialis Olympum.
Quod conata nefas aut cuius conscia culpae
Exul ad inmanes Erebi detrudor hiatus?
fortunatas alii quascumque tulere 260
Raptores! saltem communi sole fruuntur.
Sed mihi virginitas pariter caelumque negatur^
Eripitur cum luce pudor^ terrisque relictis
Servitum Stygio ducor captiva tyranno.
male dilecti flores despectaque matris 265
ConsiKa! o Veneris deprensae serius artes!
Mater, io! seu te Phrygiis in vallibus Idae
Mygdonio buxus circumsonat horrida cantu,
Seu tu sanguineis ululantia Dindyma Gallis
Incolis et strictos Curetum respicis enses: 270
280 CLAVDII CLAVDIANI
Exitio succurre meo! compesce furentem!
Comprime ferales torvi praedonis habenas!'
Talibus ille ferox dictis fletuque decoro
Vincitur et primi suspiria sensit amoris.
Tunc ferrugineo lacrimas deterget amictu 275
Et placida maestum solatur yoce dolorem:
^Desine funestis animum^ Proserpina^ curis
Et vano vexare metu. Maiora dabuntur
Sceptra nec indigni taedas patiere mariti.
IUe ego Saturni proles^ cui macbina rerum 280
Servit et inmensum tendit per inane potestas.
Amissum ne crede diem: sunt altera nobis
Sidera, sunt orbes alii^ lumenque videbis
Purius Elysiumque magis mirabere solem
Cultoresque pios; illic pretiosior aetas, 285
Aurea progenies babitat^ semperque tenemus
Quod superi meruere semel. Nec moUia desunt
Prata tibi; Zepbyris illic melioribus halant
Perpetui flores^ quos nec tua protulit Henna.
Est etiam lucis arbor praedives opacis 290
Fulgentes viridi ramos curvata metallo:
Haec tibi sacra datur fortunatumque tenebis
Autumnum et fulvis semper ditabere pomis.
Parva loquor: quidquid liquidus complectitur aer^
Quidquid alit tellus^ quidquid maris aequora verrunt^
Quod fluvii volvunt^ quod nutrivere paludes^ 296
Cuncta tuis pariter cedent animalia regnis
Lunari subiecta globo^ qui septimus auras
Ambit et aeternis mortalia separat astris.
Sub tua purpurei venient vestigia reges 300
Deposito luxu turba cum paupere mixti
(Omnia mors aequat); tu damnatura nocentes,
Tu requiem latura piis; te iudice sontes
Improba cogentur vitae commissa fateri.
Accipe Letbaeo famulas cum gurgite Parcas, 305
275 deterget] Birtius; detergit, detersit.
(XXXV.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER SECVNDVS. 281
Sitque ratum quodcumque voles/
Haec fatus oyantes
Exhortatur equos et Tartara mitior intrat.
Conveniunt animae^ quantas violentior Auster
Decutit arboribus frondes aut nubibus imbres
Colligit aut frangit fluctus aut torquet barenas-, 310
Cunctaque praecipiti stipantur saecula cursu
Insignem visura nurum. Mox ipse serenus
Ingreditur facili passus moUescere risu
Dissimilisque sui. Dominis intrantibus ingens
Adsurgit Pblegetlion: flagrantibus bispida rivis 315
Barba madet totoque fluunt incendia vultu.
Occurrunt properi lecta de plebe ministri:
Pars altos revocant currus frenisque solutis
Vertunt emeritos ad pascua nota iugales;
Pars aulaea tenent; alii praetexere ramis 320
Limina et in tbalamum cultas extoUere vestes.
Reginam casto cinxerunt agmine matres
Elysiae teneroque levant sermone timores
Et sparsos reUgant crines et vultibus addunt
Flammea soUicitum praevelatura pudorem. 325
PaUida laetatur regio gentesque sepultae
Luxuriant epulisque vacant genialibus umbrae.
Grata coronati peragunt convivia Manes;
Rumpunt insoUti tenebrosa silentia cantus;
Sedantur gemitus. Erebi se sponte relaxat 330
Squalor et aeternam patitur rarescere noctem,
Vrna nec incertas versat Minoia sortes.
Verbera nuUa sonant nuUoque frementia luctu
Impia dilatis respirant Tartara poenis:
Non rota suspensum praeceps Ixiona torquet; 335
Non aqua Tantaleis subducitur invida labris.
Solvitur Ixion et Tantalus invenit undas
Et Tityos tandem spatiosos erigit artus
Squalentisque novem detexit iugera campi
(Tantus erat)^ laterisque piger sulcator opaci 340
Invitus trahitur lasso de pectore vultur
282 CLAVDII CLAVDIANI
Abreptasque dolet iam non sibi crescere fibras.
Oblitae scelerum formidatique furoris
Eumenides cratera parant et vina feroci
Crine bibunt flexisque minis iam lene canentes 345
Bxtendunt socios ad pocula plena cerastas
Et festas alio succendunt lumine taedas.
Tunc et pestiferi pacatum flumen Ayerni
Innocuae transistis^ ayes^ flatumque repressit
Amsanctus: fixo tacuit torrente yorago. 350
Tunc Acberonteos mutato gurgite fontes
Lacte noyo tumuisse ferunt^ bederisque yirentem .
Cocyton dulci perliibent undasse Lyaeo.
Stamina nec rumpit Lacliesis; nec turbida sacris
Obstrepitant lamenta cboris. Mors nuUa yagatur 355
In terris^ nuUique rogum planxere parentes.
Nayita non moritur fluctu, non cuspide miles;
Oppida funerei poUent inmunia leti^
Impexamque senex yelayit harundine frontem
Portitor et yacuos egit cum carmine remos. 360
lam suus inferno processerat Hesperus orbi:
Ducitur in thalamum yirgo. Stat pronuba iuxta
Stellantes Nox picta sinus tangensque cubile
Omina perpetuo genitalia foedere sancit;
Exultant cum yoce pii Ditisque sub aula 365
Talia peryigili sumunt exordia plausu:
^Nostra potens luno tuque o germane Tonantis
Et gener^ unanimi consortia discite somni
Mutuaque alternis innectite yota lacertis.
lam felix oritur proles; iam laeta futuros 370
Expectat Natura deos. Noya numina rebus
Addite et optatos Cereri proferte nepotes.'
(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 283
LIBER TEETIVS. o^iv. k^-
(XXXVI.) 5^<: U^f^.lL^*
luppiter interea cinctam Thaumantida nimbis
Ire iubet totoque deos arcessere mundo.
Illa colorato Zepbyros inlapsa yolatu
Numina conclamat pelagi Nympbasque morantes
Increpat et Fluyios umentibus eyocat antris. 5
Ancipites trepidique ruunt^ quae causa quietos
Excierit, tanto quae res agitanda tumultu.
Vt patuit stellata domus^ considere iussi^
Nec confusus honor: caelestibus ordine sedes
Prima datur; tractum proceres tenuere secundum 10
Aequorei^ placidus Nereus reyerendaque Phorci
Canities; Glaucum series extrema biformem
Accipit et certo mansurum Protea yultu.
Nec non et senibus Fluyiis concessa sedendi
Gloria; plebeio stat cetera more iuyentus^ 15
Mille Amnes. Liquidis incumbunt patribus udae
Naides et taciti mirantur sidera Fauni.
Tum grayis ex alto genitor sic orsus Olympo:
"^Abduxere meas iterum mortalia curas
lam pridem neglecta mihi^ Saturnia postquam 20
Otia et ignayi senium cognoyimus aeyi;
Sopitosque diu populos torpore paterno
SoUicitae placuit stimulis impellere yitae^
Incultis ne sponte seges grandesceret aryis^
Vndaret neu silya fayis^ neu yina tumerent 25 ^^^^/_
Fontibus et totae fremerent in pocula ripae ^^'^^. £m
(Haud equidem inyideo — neque enim Hyescere fas est
Vel nocuisse deos — sed^ quod dissuasor lionesti
Luxus et bumanas oblimat copia mentes),
Proyocet ut segnes animos rerumque remotas . 30
Ingeniosa yias paulatim exploret egestas
Vtque artes pariat soUertia^ nutriat usus.
^Nunc mihi cum magnis instat Natura quereUis
284 CLAVDII CLAVDIANI
Humanum relevare geniis^ durumque tyrannum
Inmitemque vocat regnataque saecula patri 35
Commemorat parcumque lovem se divite clamat^
Qui campos horrere situ dumisque repleri
Rura velim^ nuUis exornem fructibus annum.
Se iam^ quae genetrix mortalibus ante fuisset^
In dirae subito mores transisse novercae; AO
«Quid mentem traxisse polo^ quid profuit altum
Erexisse caput^ pecudum si more pererrant
Avia^ si frangunt communia pabula glandes?
Haecine vita iuvat silvestribus addita lustris,
Indiscreta feris?« Tales cum saepe parentis 45
Pertulerim questus, tandem clementior orbi
Cliaonio statui gentes avertere victu:
Al^ae^adeo Cererem, quae nunc ignara malorum
Verberat Idaeos torva cum matre leones^
Per mare^ per terras avido discurrere luctu 50
Decretum, natae donec laetata repertae
Indicio tribuat fruges^ currusque feratur
Nubibus ignotas populis sparsurus aristas
Et iuga caerulei subeant Actaea dracones.
Quodsi quis Cereri raptorem prodere divum 55
Audeat, imperii molem pacemque profundam
Obtestor rerum^ natus licet ille sororve
Vel coniunx fuerit natarumve agminis una^
Se licet illa meo conceptam vertice iactet:
Sentiet iratum procul aegide, sentiet ictum 60
Fulminis et genitum divina sorte pigebit
Optabitque mori: tunc vulnere saucius ipsi
Tradetur genero, passurus prodita regna^
Et sciet an propriae conspirent Tartara causae.
Hoc sanctum; mansura fluant boc ordine fata.' 65
Dixit et borrendo concussit sidera motu.
At procul armisoni Cererem sub rupibus antri
Securam placidamque diu iam certa peracti
Terrebant simulacra mali^ noctesque timorem
Ingeminant omnique perit Proserpina somno. 70
(XXXVL) DE EAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 285
Namque iiiodo adversis invadi viscera telis^
Nunc sibi mutatas horret nigrescere vestes^
Nunc steriles mediis frondere penatibus ornos.
Stabat praeterea luco dilectior omni
Laurus^ virgineos quondam quae fronde pudica 75
Vmbrabat tbalamos: banc imo stipite caesam
Vidit et incomptos foedari pulvere ramos ?M^ K.«*^ ^V^
Quaesivitque nefas. Dryades dixere gementes ^^ ^ u>e«et^
Tartarea Purias debellavisse bipenni. "^tT^T^^S^
Sed tunc ipsa sui iam non ambagibus uUis ^'^^0^^^ ,>v
Nuntia materno facies ingesta sopori: sU^^^- 1^^ ^*^
Namque videbatur tenebroso obtecta recessu ^^^«^^^'^-^
Carceris et saevis Proserpina vincta catenis^
Non qualem Siculis olim mandaverat arvis
Nec qualem roseis nuper convallibus Hennae 85
Suspexere deae: squalebat pulchrior auro
Caesaries et nox oculorum infecerat ignes
Bxbaustusque gelu pallet rubor^ ille superbi
Flammeus oris honos^ et non cessura pruinis
Membra colorantur picei caligine regni. 90
Ergo banc ut dubio vix tandem agnoscere visu
Evaluit: ^Cuius tot poenae criminis?' inquit
"^Vnde liaec informis macies? cui tanta potestas
In me saevitiae? Rigidi cur vincula ferri
Vix aptanda feris moUes meruere lacerti? 95
Tu mea, tu proles? an vana fallimur umbra?'
lUa refert: ^Heu dira parens nataeque peremptae
Inmemor! beu fulvas animo transgressa leaenas!
Tantane te nostri tenuere obUvia? tantum
Vnica despicior? Certe Proserpina nomen loo
Dulce tibi^ taU quae nunc^ ut cernis^ biatu
SuppUciis inclusa teror! Tu saeva cboreis
Indulges? Pbrygias vel nunc interstrepis urbes?
Quodsi non omnem pepuUsti pectore matrem,
Si tua nata^ Ceres^ et non me Caspia tigris 105
85 Hennae] Pulmannus; ethne.
286 CLAVDII CLAYDIANI
Edidit, his^ oro^ miserain defende cavernis
Inque superna refer. Prohibent si fata reverti^
Vel tantum visura veni/
Sic fata trementes
Tendere conatur palmas. Vis improba ferri
Impedit et motae somnum solvere catenae. iio
Obriguit visis; gaudet non vera fuisse;
Complexu caruisse dolet. Penetralibus amens
Prosilit et tali compellat voce Cybeben:
^lam non ulterius Pbrygia tellure morabor^
Sancta parens: revocat tandem custodia cari 115
Pignoris et cunctis_obiecti fraudibus ami.
Nec mihi Cyclopum quamvis extructa caminis
Culmina fida satis. Timeo ne fama latebras
Prodiderit leviusque meum Trinacria celet
Depositum. Terret nimium vulgata locorum 120
Nobilitas. Aliis sedes obscurior oris
Exquirenda mihi; gemitu flammisque propinquis
Enceladi nequeunt umbracula nostra taceri.
Somnia quin etiam variis infausta figuris
Saepe monent^ nuUusque dies non triste minatur 125
Augurium. Quotiens flaventia serta comarum
Sponte cadunt! quotiens exundat ab 'ubere sanguis!
Larga vel invito prorumpunt flumina vultu
Iniussaeque manus mirantia pectora tundunt.
Si buxus inflare velim^ ferale gemiscunt; 130
Tympana si quatiam, planctus mihi tympana reddunt.
Ah vereor^ ne quid portendant omina veri!
Hae longae nocuere morae!^
Trocul inrita venti
Dicta ferant' subicit Cybele; ^nec tanta Tonanti
Segnities, ut non pro pignore fuhnina mittat. 135
I tamen et nuUo turbata revertere casu.'
Haec ubi, digreditur tempUs. Sed nuUa ruenti
MobiUtas: tardos queritur non ire draconos
113 Cybeben] cybelen.
(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 287
Imneritasqne movens alterno verbere pennas
Sicaniam quaerit^ cum necdum absconderit Idam. 140
Cuncta pavet speratque nihil. Sic aestuat ales^
Quae teneros humili fetus commiserit orno
Adlatura cibos^ et plurima cogitat absens:
Ne gracilem ventus decusserit arbore nidum^
Ne furtum pateant homini^ ne praeda colubris. 145
Vt domus excubiis incustodita remotis
Et resupinati neglecto cardine postes
Flebilis et tacitae species adparuit aulae:
Non expectato respectu cladis amictus
Conscidit et fractas cum crine avellit aristas. 150
Haeserunt lacrimae; nec vox aut spiritus oris
Redditur, atque imis vibrat tremor ossa meduUis;
Succidui titubant gressus; foribusque reclusis^
Dum vacuas sedes et desolata pererrat
Atria^ semirutas confuso stamine telas 155
Atque interceptas agnoscit pectinis artes.
Divinus perit ille labor^ spatiumque relictum
Audax sacrilego supplebat aranea textu.
Nec deflet plangitve malum; tantum oscula telae
Figit et abrumpit mutas in fila querellas; 160
Attritosque manu radios proiectaque pensa
Cunctaque virgineo sparsa oblectamina ludo
Ceu natam pressat gremio; castumque cubile
Desertosque toros et^ sicubi sederat olim^
Perlegit: attonitus stabulo ceu pastor inani^ 165
Cui pecus aut rabies Poenorum inopina leonum
Aiit populatrices infestavere catervae;
Serus at ille redit vastataque pascua lustrans
Non responsuros ciet imploratque iuvencos.
Atque ibi secreta tectorum in parte iacentem 170
Conspicit Electram, natae quae sedula nutrix
Oceani priscas inter notissima Nymphas.
Par Cereri pietas; haec post cunabula dulci
Ferre sinu summoque lovi deducere parvam
Sueverat et genibus ludentem aptare patemis. 175
288 CLAVDII CLAVDIANI
Haec comefe^ liaec custos^ haec proxima^ mater haberi.
Tunc laceras eJBfusa comas et pulyere cano
Sordida sidereae raptus lugebat alumnae.
Hanc adgressa Ceres^ postquam suspiria tandem
Laxavit frenosque dolor: "^Quod cernimus' inquit 180
'^Excidium? Cui praeda feror? Regnatne maritus
An caelum Titanes habent? Quae talia vivo
Ausa Tonante manus? rupitne Typhoia cervix
.. Inarimen? fractane iugi compage Vesevi
M ?' *lq* Alcyoneus Tyrrhena pedes per stagna cucurrit? 185
*-' -^M ''^22 vicina mihi quassatis faucibus Aetna
»^^>M^' Protulit Enceladum? nostros an forte penates
Adpetiit centum Briareia turba lacertis?
Heu^ ubi nunc es^ nata^ mihi? quo/ mille ministrae^
Quo, Cyane? volucres quae vis Sirenas abegit? 190
Haecine vestra fides? sic fas aliena tueri
Pignora?'
Contremuit nutrix^ maerorque pudori
Cedit^ et adspectus miserae non ferre parentis
Emptum morte velit longumque inmota moratur
Auctorem dubium certumque expromere funus. 195
Vix tamen haec:
■^Acies utinam vesana Gigantum
Hanc dederit cladem! Levius communia tangunt.
Sed divae^ multoque minus quod rere^ sorores
In nostras (nimium!) coniuravere ruinas.
2,^Insidias superum, cognatae vuhiera cernis 200
Invidiae. Phlegra nobis infensior aether.
Tlorebat tranquilla domus; nec limina virgo
Linquere nec virides audebat visere saltus
Praeceptis obstricta tuis. Telae labor ilU;
Sirenes requies. Sermonum gratia mecum, 205
Mecum somnus erat cautique per atria ludi:
Cum subito (dubium quonam monstrante latebras
Rescierit) Cytherea venit suspectaque nobis
A Ne foret^ hinc Phoeben comites^ hinc Pallada iunxit.
Protinus effuso laetam se fingere risu 210
(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTiVS. 289
Nec semel amplecti nomenque iterare sororis
Et dura de matre queri^ quae tale recessu
Maluerit damnare decus yetitamque dearum
Colloquio patriis procul amandayerit astris.
Nostra rudis gaudere malis et nectare largo 215
Instaurare dapes. Nunc arma habitumque Dianae
Induitur digitisque attemptat moUibus arcum,
Nunc crinita iubis galeam^ laudante Minerva^
Implet et ingentem clipeum gestare laborat.
^Prima Venus campos Hennaeaque rura maligno
Ingerit adflatu. Vicinos callida flores 221
Ingeminat meritumque loci velut inscia quaerit
Nec credit^ quod bruma rosas innoxia servet^
Quod gelidi rubeant alieno germine menses
Verna nec iratum timeant virgulta Booten. 225
Dum loca miratur^ studio dum flagrat eundi^
Persuadet; teneris heu lubrica moribus aetas!
Quos ego nequidquam planctus^ quas inrita fudi
Ore preces! Ruit illa tamen confisa sororum
Praesidio; famulae longo post ordine Nymphae. 230
"^ltur in aeterno vestitos gramine colles
Et prima sub luce legunt^ cum rore serenus
Albet ager sparsosque bibunt violaria sucos.
Sed postquam medio sol altior institit axi^
Ecce polum nox foeda rapit tremefactaque nutat 235
Insula cornipedum pulsu strepituque rotarum.
Nosse nec aurigam licuit: seu mortifer ille
Seu Mors ipsa fuit. Livor permanat in herbas;
Deficiunt rivi; squalent rubigine prata
Et nihil adflatum vivit: pallere ligustra^ 240
Expirare rosas^ decrescere lilia vidi.
Vt rauco reduces tractu detorsit habenas,
Nox sua prosequitur currum^ lux redditur orbi.
Persephone nusquam. Voto rediere peracto
Nec mansere deae. Mediis invenimus arvis 245
220 Hennaeaque] Farrliasius ; ethneaque.
Clatdiani Orp., ed. Kocli. 19
290 CLAVDir CLAVDIANI
Exanimein Cyanen: cervix redimita iacebat
Et caligantes marcebant fronte coronae.
Adgredimur subito et casus scitamur eriles
(Nam propior cladi steterat): quis yultus equorum?
Quis regat? lUa nihil^ tacito sed laesa veneno 250
Solvitur in laticem: subrepit crinibus umor;
Liquitur in roremque pedes et bracliia manant
Nostraque mox lambit vestigia perspicuus fons.
Discedunt aliae. Rapidis Acheloides alis
Sublatae Siculi latus obsedere Pelori 265
Accensaeque malo iam non impune canoras
In pestem vertere lyras: vox blanda carinas
Adligat; audito frenantur carmine remi.
Sola domi luctu senium tractura relinquor.' 259
Haeret adhuc suspensa Ceres et singula demens
Ceu nondum transacta timet; mox lumina torquens
Yultu ad caelicolas furiato pectore fertur.
Arduus Hyrcana quatitur sic matre Nipbates^
Cuius Achaemenio regi ludibria natos ^
Advexit tremebundus eques: fremit illa marito ' 265
Mobilior Zephyro totamque virentibus iram '
Dispergit maculis nimiumque hausura profundo
Ore virum vitreae tardatur imagine formae.
Haud aliter toto genetrix baccbatur Olympo
^Reddite' vociferans. ^Non me vagus edidit amnis;
Non Dryadum de plebe sumus. Turrita Cybebe 271
Me quoque Saturno genuit. Quo iura deorum^
Quo leges cecidere poli? Quid vivere recte
Proderit? En audet noti Cytherea pudoris
Ostentare suos post Lemnia vincula vultus. 275 |
Hos animos bonus ille sopor castumque cubile i
Praebuit? amplexus hoc promeruere pudici?
Nec mirum^ si turpe nihil post talia ducit.
Quid vos expertes thalami? tantumne relictus
Virginitatis honos? tantum mutata voluntas? 280
271 Cybebe] cybele.
(XXXVI.) DE RAPTV PEOSERPINAE LIBEH TERTIVS. 291
lam Veneri iunctae^ sociis raptoribus^ itis?
templis Scythiae atque hominem sitientibus aris
Vtraque digna coli! Tanti quae causa furoris?
Quam mea vel tenui dicto Proserpina laesit?
Scilicet aut caris pepulit te^ Delia^ silvis 285
Aut tibi commissas rapuit^ Tritonia^ pugnas.
An gravis eloquio? vestros an forte petebat
Importuna choros? Atqui Trinacria longe^
Esset ne vobis oneri^ deserta colebat.
Quid latuisse iuvat? Rabiem livoris acerbi 290
Nulla potest placare quies.'
His increpat omnes
Vocibus. Ast illae (probibet sententia patris)
Aut reticent aut nosse negant responsaque matri
Dant lacrimas. Quid agat? Rursus se victa remittit
Inque bumiles devecta preces:
^lgnoscite^ si quid 295
Intumuit pietas^ si quid flagrantius actum^
Quam miseros decuit. Supplex miserandaque vestris
Advolvor genibus: liceat cognoscere sortem.
Hoc tantum liceat: certos habuisse dolores.
Scire peto^ quae forma mali; quamcumque dedistis
Fortunam^ sit nota: feram fatumque putabo^ 301
Non scelus. Adspectum^ precor^ indulgete parenti;
Non repetam. Quaesita manu securus habeto
Quisquis es; adfirmo praedam; desiste vereri.
Quodsi nos aliquo praevenit foedere raptor^ 305
Tu certe, Latona^ refer: confessa Diana
Porte tibi. Nosti quid sit Lucina^ quis borror
Pro genitis et quantus amor^ partusque tulisti
Tu geminos: haec una mihi. Sic crine fruaris
Semper ApoUineo, sic me felicior aevum 310
Mater agas.'
Largis tunc imbribus ora madescunt.
^Quid? tantum dignum fleri dignumque taceri?
Hei mihi^ discedunt omnes. Quid vana moraris
Vlterius? non bella palam caelestia sentis?
\ 19*
292 CLAVDII CLAVDIANl
Quin potius natam pelago terrisque requiris? 315
Accingar lustrare diem^ per devia rerum
Indefessa ferar. NuUa cessabitur hora^
Non requies^ non somnus erit^ dum pignus ademptum
Inyeniam, gremio quamvis mergatur Hiberae
Tethyos et Rubro iaceat vallata profundo. 320
Non Rheni glacies^ non me Riphaea tenebunt
Frigora-, non dubio Syrtis cunctabitur aestu.
Stat finem penetrare Noti Boreaeque nivalem
Vestigare domum; primo calcabitur Atlas
Occasu facibusque meis lucebit Hydaspes. 325
Impius errantem videat per rura^ per urbes
luppiter; extincta satietur paelice luno.
Insultate mihi^ caelo regnate superbi^
Ducite praeclarum Cereris de stirpe triumphum!'
Haec fatur notaeque iugis inlabitur Aetnae 330
Noctivago taedas informatura labori.
^^ Lucus erat prope flumen Acin^ quod candida praefert
. ,^^.^^^ Saepe mari pulchroque secat Galatea natatu^
'Densus et innexis Aetnaea cacumina ramis
Qua licet usque tegens. IUic posuisse cruentam 335
Aegida captivamque pater post proelia praedam
Advexisse datur. Phlegraeis silva superbit
Exuviis totumque nemus victoria. vestit.
Hic patuli rictus et prodigiosa Gigantum
Tergora dependent^ et adhuc crudele minantur 340
Adfixae truncis facies^ inmaniaque ossa
Serpentum passim cumulis exanguibus albent^
Et rigidae multo suspirant fulmine pelles;
NuUaque non magni iactat se nominis arbor:
Haec centumgemini strictos Aegaeonis enses 345
Curvata vix fronde levat; liventibus illa
Exultat Coei spoliis; haec arma Mimantis
Sustinet; hos onerat ramos exutus Ophion.
Altior at cunctis abies umbrosaque late
Ipsius Enceladi fumantia gestat opima^ 350
Summi terrigenum regis^ caderetque gravata
(XXXVI.) DE RAPTV PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 293
Pondere^ ni lassam fulciret proxima quercus.
Inde timor numenque loco^ nemorisque senectae
Parcitur^ aetheriisque nefas nocuisse tropaeis.
Pascere nuUus oyes nec robora laedere Cyclops 355
Audet et ipse fugit sacra Polypliemus ab umbra.
Non tamen lioc tardata Ceres. Accenditur ultro
Relligione loci vibratque infesta securim '"" -^* '
Ipsum etiam feritura lovem: succidere pinus
Aut magis enodes dubitat prosternere cedros 360
Exploratque babiles truncos rectique tenorem
Stipitis et certo pertemptat bracbia nisu.
Sic, 'qui vecturus longinqua per aequora merces
Molitur tellure ratem vitamque procellis
Obiectare parat, fagos metitur et alnos 365
Et varium rudibus silvis accommodat usum:
Quae longa est^ tumidis praebebit cornua velis;
Quae fortis^ clavo potior; quae lenta^ favebit
Remiffio; stami patiens aptanda carinae.
ToUebant gemmae capita mviolata cupressus 370
Caespite vicino: quales non rupibus Idae
Miratur Simois^ quales non divite ripa
Lambit ApoUinei nemoris nutritor Orontes.
Germanas adeo credas; sic frontibus aequis
Adstant et socio despectant vertice lucum. 375
Hae placuere faces. Pernix invadit utramque
Cincta sinus^ exerta manus^ armata bipenni
Alternasque ferit totisque obnixa trementes
Viribus impeUit. Pariter traxere ruinam
Et pariter posuere comas campoque recumbunt, 380
Paunorum Dryadumque dolor. Complectitur ambas^
Sicut erant^ alteque levat retroque solutis
Crinibus ascendit fastigia montis anheU
Exuperatque aestus et nuUi pervia saxa
Atque indignantes vestigia calcat harenas: 385
QuaUs pestiferas animare ad crimina taxos
Torva Megaera ruit^ Cadmi seu moenia poscat
Sive Thyesteis properet saevire Mycenis:
294 CLAVDII CLAVDIANI
Dant tenebrae manesque locum plantisque resultant
Tartara ferratis^ donec Phlegetliontis ad undam 390
Constitit et plenos excepit lampade fluctus,
Postquam perventum scopuli flagrantis in ora,
Protinus arsuras aversa fronte cupressus
Faucibus iniecit mediis lateque cayernas
Texit et undantem flammarum obstruxit hiatum. 395
Compresso mons igne tonat claususque laborat
Mulciber: obducti nequeunt exire vapores.
Coniferi micuere apices crevitque favillis
Aetna novis stridentque admisso sulphure rami.
Tum^ ne deficerent tantis erroribus^ ignes 400
Semper inocciduos insopitosque manere
lussit et arcano perfudit robora suco^
Quo Phaethon inrorat equos^ quo Luna iuvencos.
lamque^sbporiferas nocturna silentia terris
Explicuere vices: laniato pectore longas 405
Inchoat illa vias et sic ingressa profatur:
"^Non tales gestare tibi^ Proserpina^ taedas
Sperabam; sed vota mihi communia matrum
Et thalami festaeque faces caeloque canendus
Ante oculos hymenaeus erat. Sic numina fatis 410
Volvimur et nuUo Lachesis discrimine saevit?
Quam nuper sublimis eram quantisque procorum
Cingebar studiis! Quae non mihi pignus ob unum
Cedebat numerosa parens! Tu prima voluptas,
Tu postrema mihi; per te fecunda ferebar. 415
decus^ o requies^ o grata superbia matris,
Qua gessi florente deam^ qua sospite numquam
Inferior lunone fui: nunc squalida^ vilis.
Hoc placitum patri. Cur autem adscribimus illum
His lacrimis? Ego te^ fateor^ crudelis ademi^ 420
Quae te deserui solamque instantibus ultro
Hostibus exposui. Raucis secura fruebar
Nimirum thiasis et laeta sonantibus armis
399 stridentquej Birtius; strident.
(XXXVI.) DE RAPTY PROSERPINAE LIBER TERTIVS. 295
Ituigebam Phrygios^ cum tu raperere^ leones.
A ccipe quas merui poenas. En ora fatiscunt 425
Vulneribus grandesque rubent in pectore sulci.
Inmemor en uterus crebro contunditur ictu.
^Qua te parte poli^ quo te sub cardine quaeram?
Quis monstrator erit? quae me yestigia ducent?
Qui currus? ferus ipse quis est? terraene^ marisne 430
Incola? Quae volucrum deprendam signa rotarum?
Ibo^ ibo quocumque pedes^ quocumque iubebit
Casus; sic Venerem quaerat deserta Dione.
^Efficietne labor? Rursus te^ nata^ licebit
Amplecti? Manet ille decor^ manet ille genarum 435
Eulgor? an infelix talem fortasse videbo,
Qualis nocte venis^ qualem per somnia vidi?'
Sic ait et prima gressus molitur ab Aetna
Exitiique reos flores ipsumque rapinae
Detestata locum sequitur dispersa viarum 440
Indicia et pleno rimatur lumine campos
Inclinatque faces. Omnis madet orbita fletu;
Omnibus admugit. Quocumque it in aequore^ fulvis
Adnatat umbra fretis extremaque lucis imago
Italiam Libyamque ferit: clarescit Etruscum 445
Litus et accenso resplendent aequore Syrtes.
Antra procul Scyllaea petit canibusque reductis
Pars stupefacta silet^ pars nondum exterrita latrat.
FRAGMENTVM INCERTVM INCERTAE
SEDIS.
Rus istud pretio constat vili.
CARMINVM MINORVM APPENDIX
VEL SPVRIA VEL SVSPECTA CONTINENS,
I. iC.)
m SIRENAS.
Dulce malum pelago Sirenae yolucresque puellae
Scyllaeos inter fremitus avidamque Cliarybdin
Musica saxa fretis habitabant: dulcia monstra^
Blanda pericla maris^ terror quoque gratus in undis.
Delatis licet huc incumberet aura carinis 5
Implessentque sinus yenti de puppe ferentes^
Pigebat vox una ratem. Nec tendere certum
Delectabat iter reditus^ otiumque iuvabat^
Nec dolor uUus erat: mortem dabat ipsa voluptas.
II. (CI.)
LAYS HERCVLTS.
Pieridum columen^ cuius Parnasia magno
Numine templa sonant^ Pboebe, precor^ huc age laeto
Tecum cuncta cboro. Penetralia sancta sororum
Et nova Castalios latices per rura petentem
Hippocrenaeon victorem siste refotum 5
Mente faveque. Tuam non nunc novus advena turbam
Ingredior^ laurusque gerens et florea sertis
Tempora vincta tuis^ doctorum munera vatum^
Testor adhuc veteres quamvis desuetus honores.
"AIcides^^lE^^cafmeii erit7Eomana TonanELs" la
II 5 siste refotum] Birtius; sistere fontem. 6 Mente
faveque] idem; Me fameque.
298 CLAVDII CLAVDIAM
Progenies^ dignus credi post viscera numen
Cui super inmensos invicti roboris aestus
Nec nasci potuisse vacat: nam lucis in ipsis,
Inclite^ primitiis tardo vix editus ortu
Fecisti de patre fidem. Sed cur mihi lentis 15
Ludis adhuCj Cirrhaee^ modis tenerumque resultans
Luxuriante leves impellis poUice chordas?
Pone habitum^ quo moUe canis, et frondis amatae
Linque nemus moUique exutus tempora lauro
Populea mecum carmen luctare sub umbra. 20
lam grave plus etiam^ quam ventris tempora vellent^
Alcmenam tendebat onus. Sed regia luno
Impedit et partus probibet nascique vetabat,
Vt metus ipse deum monstret; nec vivida caeli
Semina mortales norunt sentire latebras 25
Nec possunt sufferre moras. Datur inde novercae
Materies; gravibusque odiis augmenta ministrat,
Quod vinci coepisse pudet.
Mox improba binos
In tua membra iubet^ dum nasceris^ ire dracones.
Incumbunt celeres illi, squamosaque iussus 30
Armat coUa furor^ nec, quamvis maxima tractu,
Tardata spiris sequitur pars cetera pectus;
Tristis Tartarea vibratur sibilus aura;
Morte rubent ocuU^ trifidisque horrentia Unguis
Ora sonant^ nigrumque fremens levat ira venenum. 35
Quid nunc invictis fraudes innectere fatis,
CaeUcolum regina^ iuvat? cur obicis angues^
Cur parvo geminos? Anne unum posse necari
lam strato Pythone times? Licet omnia mundi
Monstra voces ipsamque armes serpentibus hydram^
Defendet natura deum patremque probabit, 41
Quod non vis constare^ lovem.
lamque inrita taetri
12 Cui superj Livineius; cui semper. 32 Tardata] Eiese;
tardatam.
CARMINVM MINORYM APPENDIX, c. 11. 299
lussa parant implere angues miseroque fuiore
In sua fata tument. Cernit tua membra petentes
Horrescitque parens; numen quae ignara creasset^ 45
Mortali pietate timet. Nil, sancta^ superbae
Paelicis insidias caelo modo freta tremescas^
Neve haec monstra tibi faciant^ Alcmena, pavorem.
Sic mater potes esse dei. lam toUe serenum
Laeta animum tantoque libens haec adspice vultu^ 50
Vt deceat genuisse lovem. Depone pavorem
Indignum partu. Natum quae exemplar habebat?
Cui metuis^ nihil ipse timet. Nam numine recto
Ridebas tu, dive^ truces animosque superbos
De genitore tenes^ votisque aptissimus orbis 55
Gaudebas tantum iam tum meruisse novercam:
Corripis exiguis mox grandia guttura palmis
Et quamvis teneri cogens in brachia pondus
Corripis impressos relevans tellure dracones.
Efferat aetherium^ quantum volit^ orbis in axem
Latoidas verosque probet sua fabula divos^ 61
Quod Delo iam stare licet. Non aequa laborum
Gloria^ nec parili serpentes sorte necarunt:
IUi unum ferro; geminos inermis et unus!
His coeptis non uUa parat cunabula partus, 65
Dive^ tibi; sed cum totis iam bruma rigeret
Imbribus et solidis haererent flumina lymphis,
Nudum praegelidis durando firmat in undis.
Vtque rudes primo temptasti robore gressus^
Frondosae deserta vagus penetralia silvae 70
Secura iam matre petis telisque tremendis
Ludis et aerias adducto deicis arcu
Aut funda violentus aves noctemque sub astris
Exigis et puram fractis bibis amnibus undam.
Inmanem interea Nemeae per lustra leonem 75
Ipsa Chimaeraea cretum de gente noverca
_ 45 numen quae] scripsi; numenque, nomenqu^. 59 rele-
vans] Birtius; liaens.
300 CLAVDII CLAVDIANl
In tna depastis armabat vota iuvencis,
Augebatque fero vires rabiemque iuvabat
Naturam minus esse putans. Quantaque virorum
Funera, quam multos stravit cum dentibus apros! 80
Non illum magnae viduatis moenibus urbes
Armorum fregere minis^ Martique domando
Adsuetas morsu fudit graviore catervas.
Hunc gravis Eurystheus (nam te^ quo cuncta levares^ J
Imperium duri voluit sufferre tyranni 85
Sic mundo Fortuna favens), hunc sternere leto
Imperat. Tum (nullum virtus reticenda per aevum
Dignaque sidereos post membra intrare recessus!)
Posse mori quam vile putas! Namque impiger ultra
Vadis inmensae scrutatus invia silvae; 90
In nova sanguineos armantem vulnera rictus
(Admonita feritate iubas visuque cruentus
Excussis movet arma toris dubiumque residens
Infremit) invadis trepidum solisque lacertis
Grandia corripiens eluso guttura morsu 95
Imbellem fractis prosternis faucibus bostem;
Quin et flavicomis radiantia tergora villis
Ceu spolium fuso victor rapis. Emicat omnis
In laudes mox turba tuas longoque relicta
Currit in arva metu. luvat ire et libera rura 100
Defensosque videre locos silvamque iuvencis
lam facilem et nuUi resonantes fletibus agros.
Maenalium petis inde nemus fletamque colonis
Arcadiam et raro steriles iam robore silvas.
Namque hic inmensa membrorum mole cruentus lOS
Indomitus regnabat aper soloque tremendus
Corpore lunatis fundebat dentibus ornos
Sternebatque suis lugentia rura colonis.
Horrebant rigidis nigrantia corpora saetis
Duratosque armos scopulis totosque per artus liO"
Difficilis potuisse mori. Non spicula in illum
Nodosumve rapis gravato pondere robur.
Armati viduatur bonos; nec vulnera virtus
CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. II— 111 b. 301
Exemplo tibi facta timet. lamque adripis ultro
Spumantem cogisque diem sufferre tuendo 115
Atque supinando mirantem lumina vinci
Argolici victor portas sub tecta tyranni.
Fama celer toto victorem sparserat orbe,
Auxiliumque dei poscebat Creta crudeli
Victa malo. Taurus medio nam sidere lunae 120
Progenitus Dictaea lovis possederat arva.
Pulmen ab ore venit^ flammisque furentibus ardet
Spiritus^ et terram non caeli flamma perurit,
Sed flatus monstri: dextro iam Siria cessent
Sidere solque^ licet glaciali frigore victor^ 125
Abstrusum mundo claudat iubar^ aurea condens
Lumina^ et ignifluo stupefactus in orbe tepescat.
Aestus babet Cretam. Pereunt silvaque lacusque
Graminaque et fontes sacri^ montesque perurit
Plamma ferox. Idam superis spectantibus ignis 130
Dissipat, et magno cunabula grata Tonanti
Igne suo monstrum^ si fas est dicere^ vincit.
Tandem fama celer Dictaea ad litora magnum
Duxerat Alciden: cum taurum dira minantem
Accipit et saevum cornu flammasque vomentem 135
Corripit atque artus constringens fortibus ulnis
Ignifluos flatus animamque in pectore clausit.
III a.
DE DVLCIO.
Nectareo muro dulces cinguntur harenae.
III b.
DE DVLCIO.
Suave tibi nomen; sed si te talia tangunt^
Moribus atque animo postea dulcis eris.
302 CLAYDII CLAVDIANI
IV. (LXXI.)
DE ZONA MISSA AB EADEM AECADIO AYGYSTO..
Stamine resplendens et mira textilis arte
Balteus alipedis regia terga ligat
Quem decus Eoo fratri pignusque propinqui
Sanguinis Hesperio misit ab orbe soror.
Hoc latus adstringi velox optaret Arion^ 5^
Hoc proprium vellet cingere Castor equum.
EPITHALAMIYM LAYKENTII.
In primis te^ sponse, precor: patiare canentem;
Teque^ puella^ magis: tacito milii carmine parcas.
Scimus enim^ scimus vobis nunc carmina nostra
Doctiloquique etiam linguam solidare Maronis.
Sed breviter strictimque duos dicemus amantes, 5
Ma[te]ria [at]qu[e li]cet plus quaerat^ pauca loquemur.
Principio generis simili vos stirpe creatos
Florenti Florique patrum sat nomina produnt.
Matribus et pariter respondet fetus uterque:
Nam decuit Mariam sapientem fundere [natam la
Calliopenque simul iuvenem proferre to[gatum.
similes multumque pares! Te prima iuventus
Insignem vegetumque tenet; nam nuper [opertus
Plore genas plenaque decens lanugine malas
MoUia votifero dempsisti vellera ferro. 15
Egregio fulges cultu totusque decorus^
Ex facie mores patriamque ex nomine pandens:
Nam quae primates quondam genuere Latinos
Antiquaeque urbi proprium tribuere vocamen^
Dant tibi^ Laurenti^ Laurentes nomina Nymphae. 20
I
8 patrum] Hauptius; patris, produnt] Biesius; prodet.
14 Flore genas] Jeepius; Florigenas. 17 Ex] Birtius; Et.
CARMINVM MINOEVM APPENDIX, c. IV— V. 30a
Quid memorem mores inyenin in corde seniles"
Atque Ithacum ingenium Romana feryere lingua?
Tu fora^ tu leges celebras sanctumque tribunal
Promptaque impayidus tu suetus dicere dextra.
Te insontes palmam semper tenuere patrono^ 25
Te contra adstantem semper timuere nocentes.
Prorsus habes iuvenis totum quod TuUius auctor
Causidicos retinere iubet: nam^ fultus utroque,
Vir bonus es nimium^ fandi pariterque peritus.
Ad te nunc breviter (nam sic te velle putamus)
Verba^ puella^ feram^ pulcliro formosa colore. 31
Lilia ceu niteant rutilis commixta rosetis^
Sic rubor et candor pingunt tibi florida vultus.
Denique miramur quod coUa monilia gestant;
Ex umeris frustra pbaleras imponis eburnis. 35
Non tibi nam gemmae^ sed tu das lumina gemmis,
Atque alias comit^ per te componitur aurum.
Ips]a loqui^ scriptique tenax veloxque legendi^
Scis] tamquam talis fueris praesaga mariti
Et] Musea tuis insedit cura meduUis. 40
Nec minus in propriis studium: nam vellera lanae
Textilibus calatliis semper tractare perita
Inque globos teretes coeuntia volvere pensa
Compositas tenui suspendis stamine telas^
Quas cum multiplici frenarint licia gressu 45
Traxeris et digitis cum moUia fila gemeUis^
Serica Araclmeo densentur pectine texta
SubtiUsque seges radio stridente resultat.
Sed iam sufficiat de magnis pauca locutum^
Nec sinit boc tempus^ totas nunc pandere laudes. 50
Quin magis^ o pueri^ vosque exaudite^ pueUae^
Quas optare pares tbalamos taedasque iugales
22 Ithacum] Birtius; Ithalum, Italum. 29 pariterque]
Heinsius; patq^. 30 Ad] At. 43 volvere] Buechelerus;
vellera. 45 frenarint] Muellerus; frenarunt. 47 Arachneo]
araneo.
304 CLAVDIl CLAVDIANI
Sensibus ex imis suspiria ducta fatentur.
Consertas prensate manus magnumque per orbem
Dextra liget laevam. Festos celebrate hymenaeos 55
Ac^ modulante melos pariter caesoque payinto,
Cum pede vox resonet: persultent atria larga^
Quae virides cingunt hederae laurique coronant
Votigerique ignes^ stellantia lumina^ complent.
Tympana^ cborda simul sympboniaj tibia^ buxus^ 60
Cymbala^ bombylium cornus et fistula^ sistrum,
Quaeque per aeratas inspirant carmina voces,
Vmida folligenis exclament organa ventis.
Surge age iam iuvenis: dextram complectere sponsae.
Tuque puella caput niveo velamine tecta 65
Non cunctante gradu gressum comitare mariti.
Teque etiam paucis moneamus^ pronuba^ verbis.
Cum fuerit ventum ad tbalamos primumque cubile,
Sit tibi cura vigens innoxia reddere membra
Virginis, ut totum^ quod possit laedere^ demas. 70
NuUum sit capiti quo crinis comitur aurum
Nec coUo maneant^ nisi quae sunt levia^ fila
Anulus et digitis toUatur moUibus asper
Ac niveos auro propera spoliare lacertos^
Ne, dum par ludunt atque oscula dulcia iactant ' 75
Exercentque toris Veneris luctamen anhelum,
Cuncta per amplexus foedentur membra mariti
Atque invita viri maculet quae diligit ora.
Ite pares tandemque toro recubate potito.
Mellea tunc roseis haerescant basia labris 80
Et compressa suis sudet per pectora membris
Per] niveosque umeros coUumque per os[que marita:
Dextera cervicem roseam subiecta retentet
Turgentesque simul constringat laeva papillas.
61 bombylium] Birtius; bambilium. 63 folligenis] Bur-
rnannus; folligeris. exclament] Wernsdorfius ; exclamant.
ventis] Muellerus; vocis. 75 Ne] Nec. par ludunt] Birtius;
faro ludii. 81 sudet per] Birtius; insudent.
CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. V-VIII. 305
Vivite felices quam longaque carpite saecla. 85
Vivite concordes, donec premat una senectus
Ambo et] vestra habeant natorum vota nepotes.
YI.
DE LIBEEALIBVS.
Lenaee vitisator Bromie Semeleie Bacclie
Tbyrsitenens bimater trieterice Nysie Liber,
Flos Ariadnaee^ Corybantice laete Thyoneu,
Da reditum nobis: sic totis dulcia rivis
Musta fluant spumetque cavis vindemia labris. 5
VII.
LAVS MARTIS.
Mars, pater armorum^ fortissime belligerator,
Esto volens mitis facilis deus, esto benignus:
Sic tibi post pugnas et pastos sanguine campos
Amplexus tribuat vincli secura Cythere.
Tu crista galeaque rubes, tu pulcher in aere; 5
Incutis e vultu radiantia lumina ferro.
Te thorax galeaque tegunt^ non quo tibi terror
Hostilis subeat, sed quod decor exit ab armis.
Tu cum pulsatum clipei concusseris orbem,
Inmugit mundus^ tellus tremit^ aequora cedunt. 10
Da nobis reditum. Patriam repetamus ovantes:
Sic tibi lascivae celebrentur in urbe kalendae.
VIII.
DE IVNONALIBVS.
luno] poli domina^ cui vincla iugalia curae^
Supremi caeli regis coniunxque sororque^
Da reditum nobis: sic regnum transeat orbis
VI 3 Corybantice] Buechelerus; coriatice. 5 musta]
Biesius; musa. VIII 3 Da] L, Muellerus; det.
Clavdiani Opp., ed. Kooli. 20
306 CLAVDII CLAVDIANI
IX, (XCIII.)
DE HIPPOPOTAMO ET CROCODILO.
Vtraque fecundo nutritur belua Nilo,
Quaeque vorat morsu quaeque sub ore fremit.
X. (XCIV.)
DE AQVILA QVAE IN MENSA DE SAEDONYCHE
LAPIDE ERAT.
Mensa coloratis aquilae sinuatur in alis^
Quam floris distinguit honos, similisque figura
Texitur: implumem mentitur gemma yolatum.
XI.
DE ISIDIS NAVIGIO.
Isi^ fruge nova quae nunc dignata videri
Plena nec ad Cereris munera poscis opem
(Nam tu nostra dea es nec te deus ipse tacendi
Abnegat expertus^ quis tua vela ferat;
Namque tibi Zepbyrus favet ac Cyllenius ales):
Ne nostra referas de regione pedem.
XII.
DE LAVACEO.
Qui splendere cupis claro tenuique lavacro^
Pontica succedas in balnea nobilis undae^
Quam nec Alexandri mater sub sole cadenti
Emeruit (non si varia se aspergine Gai
Effundat per aperta latex e sedibus imis i
Cum Syrio unguento)^ semper cui roscidus umor.
Hic femora et suras et bracbia moUiter ambit
Et rigat in pluviam sensimque ad coUa resultans
XII 4 Gai] Caii.
CARMINVM MINORVM APPENDIX, c. ]X~XIV. 307
Tangit odore levi et grato spiramine nares
Lenis et externas admittere nescius artes. 10
Huc ades o Florens et festa luce relaxa
Mentis onus nebulasque fuga^ quae frontis lionorem
XIII.
DE VINALIBVS.
Non tibi vina placent^ o insanabilis bospes?
Nec mens est Tbebana tibi, licet aggere celso
Dircaeae rupis dicas fluxisse parentes?
Vertice de Nysae per rura et nostra Lyaeus
Transiit implevitque vias nigrantibus uvis. 5
Musta siti posuit pater^ et non tempore ab illo
Desierant baec sacra coli vatumque sonoro
Carmine Mincius et strepuit circumsita ripa
Fluminis Etrusci quem non aequabit Orontes.
XIV.
DE CYTHERA.
Forte erat Aurorae tempus Solisque quadriga
Fecerat et ventum et sonitum per nobile marmor
Adstantis pueri, cum te, mea bella Cythere,
Adspicio venientem et tu mea limina grato
Introitu dignata rosas et lenis amomi 5
Delicias miras tecum adlicis, unde secutae
Palladis et frondes nuUiusque inscia laurus.
Atria nostra virent^ et agunt in limine primo
Radicem platani; ad portam venit arbutus ipsam.
Felix multa arbos^ imitans miracula Pindi 10
Quae non delebit livor nec sera vetustas.
iucunda nimiSj tenui quae visa poetae,
Dum credis vitium non auscultare Camenis.
XIII 6 siti] Birtius; sibi.
20*
308 CLAVDII CLAVDIANI
XV.
DE CEREO.
Flora venit. Quae Plora? dea. An de gente Latina?
Non reor; at Cliloris dicta per arva fuit.
Huius in adventum radiant de nocte lucernae;
Nam nitet atque hilarat lumine cuncta suo.
Cerea materies apibus debetur amicis. 5
Floribus atque hortis sit, precor, aequa meis
Non, ut mel rapiam^ cuius non tangor amore,
Sed cera in talem fiat ut alba diem.
XVI.
XVIL
DE IRYNDmE.
- DE MERGO.
periit
periit
XVIII.
XIX a.
DE ViTVLIS MARINIS. DE PAVPERE SINGVLARI
periit
2Jeriit
XIX b.
DE APE.
periit
XX. (XCVIIL) •
MEROBAVDIS LAVS CHRISTL
Proles vera dei cunctisque antiquior annis,
Nunc genitus, qui semper eras, lucisque repertor
Ante tuae matrisque parens; quem misit ab astris
Aequaevus genitor verbumque in semina fusum
XIX a hic titulus hoc loco inter XVIII et XIX b scriptus
est in M catalogo; Birtius omisit; cf. eius praef, p. CLXIX.
XX 4 verbumque] Birtius; verbique.
CARMINVM MmORVM APPENDIX, c. XV— XXI. 309
Virgineos habitare sinus et corporis arti .5
lussit inire vias parvaque in sede morari,
Quem sedes non uUa capit; qui lumine primo
Vidisti^ quidquid mundo nascente crearas;
Ipse opifex^ opus ipse tui, dignatus iniquas
Aetatis sentire vices et corporis huius 10
Dissimiles perferre modos hominemque subire,
Vt possis monstrare deum^ ne lubricus error
Et decepta diu varii soUertia mundi
Pectora tam multis sineret mortalia saeclis
Auctorem nescire suum:
Te conscia partus 15
Mater et attoniti pecudum sensere timores.
Te nova soUicito lustrantes sidera visu
In caelo videre prius, lumenque secuti
Invenere magi. Tu noxia pectora solvis
Elapsasque animas in corpora functa reducis 20
Et vitam remeare iubes. Tu lege recepti
Muneris ad Manes penetras mortisque latebras
Inmortalis adis. Nasci tibi non fuit uni
Principium finisque mori^ sed nocte refusa
In caelum patremque redis rursusque perenni 25
Ordine purgatis adimis contagia terris.
Tu solus patrisque comes, tu spiritus insons
Et toties unus triplicique in nomine simplex.
Quid, nisi pro cunctis^ aliud quis credere possit
Te potuisse mori, poteras qui reddere vitam? 30
XXI. (XCIX.)
MIRACVLA CHRISTI.
Angelus adloquitur Mariam, quo praescia verbo
Concipiat salva virginitate deum.
Dant tibi Chaldaei praenuntia munera reges:
Myrrham homo^ rex aurum^ suscipe tura deus.
XX 9 tui] Scaliger; sui. 23 non] Gesnems; nam,
310 CLAVDIANI CARM. MIN. APPENDIX, c. XXI-^XXII.
Permutat lymplias in vina liquentia Christus, 5
Quo primum facto se probat esse deum.
Quinque explent panes, pisces duo milia quinque
Et deus ex parvo plus superesse iubet.
Editus ex utero caecus nova lumina sentit
Et stupet ignotum se meruisse diem. lo
Lazarus e tumulo Christo inclamante resurgit
Et durae mortis lex resoluta perit.
Nutantem quatit unda Petrum, cui Cbristus in alto
Et dextra gressus firmat et ore fidem.
Exanguis Cbristi contingit femina vestem: 15
Stat cruor in venis, fit medicina fides.
lussus post multos graditur paralyticus annos
(Mirandum) lectus portitor ipse sui.
XXII.
Marcus amans puerum natum mentitur amare
Vultque pat§r dici nescius esse pater
Et pietate nefas et amorem velat amore.
Se pietas umbram criminis esse dolet.
^Nate' dies audit^ nox et torus audit ^amice', 5
Et pro temporibus nomina mutat ei.
Stulte^ quid ignaro non dicit Cynthia fratri?
Ne credas nocti digna latere diem!
Qui pater est^ huic filius est. A lumine primo
Filius a thalamis incipit esse puer. 10
XXI 9 sentit] Birtius; sensit. XXI [ 5 torus] Binetus;
totus. 9 lumine] Fatissonius; limine.
CARMINA GRAECA.
riyavtoiiay^ia.
Fr. I
Ei Ttots ^oi KvavG)7tLV BTtiTtlcbovxi ^cclccij^av
%al (pQ86l ^a^^ri^avti Kvxcoiisva ^avd^sa Ttovtov
ev^a^d^ai iia%dQ£66iv i^TJXvd^sv sivaXCoi^i^
<pcov7jg ds Ttra^svrjg avs^oxQScpsg s6^sro Kv^a^
X(bg)rj0sv d' dvs^oio /Joij, yrjd^rj^s ds vavtrjg 5
6666(isvog ^sydXoiO ^sov 7taQS0v6av aQCjyTJv
wg Kal vvv drj ^ol^s (pv yaQ d^sbg sitXsv doidTjg)
ev^o^ai avdijsvta KatdjtXoov svsitidcov,
Hlad^L %ai ^sv dxov^ov^ snsl (jsd^sv svfisvsovtog
TtaVQOtSQOV dsog S6tlv SJt^ sXTtC^L ^,G}itSQ7]6iV. 10
(bg yaQ drj TtsXayog ^sv ^AXs^dvS^oio TtoXr^og
Ttdvtod^sv sKtstatai^ td 8s ^vQia ;ii;|Ltc^ra laG)v
OQVVt S7t dXX7]Xoi6iv^ syco 8s ts dsivbg doidbg
liov607t6Xog vavtrjg 'EXiKcovCdi vrjl Ttid^TJ^ag
id^vvcj 7tQbg dsxtla^ cpsQco 8' STti cp6Qtov doL^TJv. 15
SL 8s d^scjv ^ovlfl^Lv vcp^ v^sCcov S^sX6vtG)V
'fj^StSQOLg V^V0L6LV S7tL7tVSV(3SLaV S7taLV0V
Fr. II.
svQvv sg aid^SQa 7ts^7ts d^srjfid^ov^ rj 8s QL(psL<ja
xscpQri yCvstaL al^a 0vvavt7]6a6a KSQavv(p'
aXXog 8^ ^HsXColo KataytCov 'C^tat^ d^tSLkcbv 20
5 Xcocpri6Bv\ lwcp7\6B. 7 dr] ^ol^s] Birtius; drj (is. 6v
yccQ] idem; 6v yaQ drj. 13 ds ts] Koechly; ds roi. 15 Id^vvco]
ideni; id^vvcov. 18 Qicpsl^a'] Qicp^sl6a. 19 yivstai alipa\
SchenJcl; yivsrai.
312 CLAVDII CLAVDIANI
^aQ^lJSfisvaL^ Xo^fj6L (pdog yXt^vrj^L SedoLX^g^
r(p d' £cp8r]K axQLV^ ylavxag 8' ixdkvil^sv OTtcoTtdg'
vri(pQ0V8g^ ovd\ ^oxtov tilog 7]Ss6av^ dlXd Ttsaovreg
avxatg alg (poQ8s6xov srv^^svovto ^oXfj(jL,
zlLipri^ag Ss yiyag {tilsslv d^sXs vijxvrov vScoq) 25
rfjks iid?J sg Ttorafibv rdvv6sv 7toXv%avSsa Sslqtjv^
sXks Ss %sv^ara itdvra kvXlvSo^svolo qoolo^
a%QL Ss Ttrjydcov vTtsSs^aro ^vqlov vScjq
s67t6^svog TtQoxofl^Lv aTtoXkvfisvov TtorafiOLO,
dllog S^ av TtQrjVTJg rs 7ts(jQov sitl Kv^ara Ttovrov 30
Ttlvsv VTto (jro^drs66L Ttorov KsXdQv^s Ss XaL^bg
NrjQSog ak^vQOV olS^a Sl^ dvd^SQSibvog oSsvov,
TtLvo^svov Ss ^vd^OLO Kal vSarog oXXv^svolo
yviivcbd^rj ^sya ^svQ^og^ sxsQ6d)d^rj Ss b^dXa^j^a.
KovQrjg d' dvra Svco yXavxcoTtLSog drQvrd)vrjg 35
yrjysvssg fidQvavro' cpSQSv S^ 6 ^sv ovQSog aKQrjv^
avr aQ o y' ri^L ^arov TtsrQrjv dvdsLQS ^SfiaQ7tG)g,
rovg Ss d^sd ^ar STtscpvs SoQv666og ov% svl 7t6rfic:)'
rov ^sv yaQ 6rsQV0L0 SLijXa6s yLsCXLvov sy^og^
r(p S' aQa IdLvov sQyov S7t^ d^^tCSog 6(i(paXos66rjg 40
FoQyovg Sst^s xdQrjvov 6 S^ cjg ISs yvla ^tsSrjd^slg
fi cpSQSV sv 7tald^rj6LV b^ouog X(5raro TtsrQj],
Kv7tQLg S^ ovrs ^sXog cpsQSv ovd''' o7tlov^ dXX^ sk6^l%sv
dyXatriv' d^Sfisvrj yaQ S7t 6^^a6Lv dyysXov avyr]v
TtQcbra ^sv d^tXsKsag 7tSQ6vrj SLSXQLvaro xairag 45
Ka\ 7tXsKrdg s(5cpLyi,s 7tvKV(p 7tSQL7tXsy^arL (jSLQdg^
(SriX^SL S^ ocpd^aX^cbv SQarovg VTCsyQd^aro Kavd^ovg^
Xs7trdg S^ svavsfiOLO Qa(pdg %aXd6a6a %Lrcbvog
TtOQcpvQScov ov KQV7trsv vcp^ SL^a6LV dvd^sa ^at,cbv
o^fiarog stg dyQr]v G)7tXL6fi8vrj' sl%s yaQ avrrj 50
21 Xo^jjgl] M. Schmidt; d6lr\g. 22 iq)iri%'] Ludwich;
icpfjyi'. dnQiv^ Birtius; dnttvcc. 26 tdvvGSv^ rdvvGS.
28 vjtsds^ato] Koechly; vTtsdsxsto. 29 icnofisvog] M. Schnei-
der; sgtcoiisvov. 32 NriQsog] NsiSQog. odsvov] Koechly;
odsvcov. 40 in'] idem; V7c\ 43 ovd''] Heinsius; ov%.
45 diSv.Qivato] Gesnerus; diS%Qivsto. 46 }c6cpiy^s] sccpi^s.
48 XsTttccg d
50 G)7tXi6iisvri
ISTttag. ;|rtTc6i/og] xit&vag. 49 ov] d' ov.
Heinsius; aTtXieiisvriv.
CARMINA GRAECA. 313
TtXayiia tcoqvv^ Soqv iiat^ov^ ocpQvv ^eXog^ a6iti8a KaXXog^
OTtla ^ielri^ d^slyrjtQOv iv aXys6tv* sl de rtg avvfj
o^^a ^dXoL^ deS^rjto^ ^slog 8' aito %6iQbg id6ag
cjg ''AQSG)g ai%^ri tfj KvTtQidog olXvto ^OQcpfi,
Kal tbv ^isv ^avdtov vscpog svvvsv* dXXd Tvcpcosvg
coQto no6siSd(ovog ivavtCa* tov Ss tQiaivrj 56
(jtSQva IIo6siSd(ov^ Zsvg S^ ifika^s KQata KSQavvcj,
'EyKskaSog S^ ov Ifiys ^dxrjg^ dvd S^ rJQTta^s v7j6ov
TtQOQQi^OV 7toXss66iV iQSiSo^SVTjV OQSS^^i^
Ssivd S^ aTtSiXri^ag Zrjvbg Tcatsvavti ^s^TJKSi^ 60
6tsvto Ss yalav oXrjv ^sv dvaQQrj^ai ksvscovcjv^
d6tQa Ss (5vy%svai^ Zrjvbg Ss iisXa^^QOv iQv66ai'
tola S^ aTtrjTtSiZsi. t(p Ss ^d^svog coqoqs ^r^trjQ
rjfisv dva6%0(isvr] cpoviov ^sXog^ rjsliov ts
vrj^og dvsQ%o^ivri 6Kia6sv (pdog^ iv Ss ts vr]6(p 65
SivSQsa Tcal Ttota^ol d^fJQig t s6av OQVid^ig ts,
Kal rdr' dvaxta d-smv %6?iOg d6%stog i6tv(piki^s'
Qrji^sv ydQ tstv(pcog vs(piXag 6vv totg ts KSQavvolg
d6^i6tovg TtvQOSvtag iit ^KyKsXdSco %isv o^^QOvg
{^^'sX^ d^alSvvsiv)' 6 Ss ^s^^oO^sv svd^oQs Ttovtov 70
aid^o^svog,, ra5 d' d^(pi 7tSQi^si0v6a ^dXa66a
Ssivbv 7ta(pXdt,s6KS TcvKCo^ivrj Sg TtSQi &r]Qag'
ovSs KqovCcov krjys^ AvKaovCr^g S^ ditb yaCrjg
TtitQOv ditOQQTJ^ag 6Aog5 iitid^rjKS yCyavti
d6%sta ^rjviocov iitl d' c^ww vfj6og oqov6sv,, 75
rjv avtbg TtQoirjKSv ig ovQavdv [^d^cpotSQOv Ss
;ca6 TtvQi Kal vov6(p 6tvysQovg tsCQov6i yCyavtag\
55 svvvsv] Ludwich; evrvsv. 57 Zsvg d'] Koeclily ;
Zsvg. yiQccta] idem; yidqta. 62 d6tqa\ Koechly ; dctv.
63 tolci ^' a7tr]7tSiXsC] idem; toid ds snrinsiXsi. 64 cpoviov]
SchenM; cpoiviov. 65 cniaGsv] oniaes. 68 tstvcpcog] Birtius;
ts TtvQog. 69 TtvQOSvtag] Koechly ; nvQOSvtog. 70 ^vd^OQs]
idcm; ^yiO^OQS. 72 cbg nsQl SriQag] Buechelerus; nsQi d^fjQag.
73 d' dnb] Koechly ; anb. 74 nstQOv] nstQav. 75 vfjaog]
Koechly; vovcog. 76 ig] Iriarte; sig tbv.
314 CLAVDII CLAVDIANI
EPIGRAMMATA.
L (LXV.)
^'IXad^C ^oi (pike 001^8' 6v yccQ ^ooc t6i,a tixaCvcov
i^lTJd^rjg Ttot "EQcatog vit' d>KV7t6^0i6iv oi^totg,
IL (LXVIL)
Eig dovX6v tiva tv(p^evta TtaQ^ avtov 8ia tb
^Tj eitiSovvai 6elXiov ev azQod^ei,
"ESQiqv xalxe^Tte^ov eTtl TtQod^vQOig ^EXiKGivog
ei6t7]Kei d^eQaTtmv tig VTteQ vcotoio ^e^aQTtcjg
ovS' e^^eXev ^oyeovti TtOQelv ejtC^ad^QOV aoiSrjg*
tovveKcc ^iev d^coQr^^ev ibv 7to2.v^rjtig dvdyKrj,
III. (LXVL)
Eig ^i^dSa yrjQd6a<jav Kal Kaklco7tit,o^evriv
rjyovv dXeicpo^evrjv td tG)v yvvaiKcbv ^ayyavev-
^ata.
Ma%Xdg evKQOtdloi6iv dvevd^ov6a %0QeCaig
SC^vya 7taXXo^evoi6i tivdy^a6i %aXKbv dQd6(jei^
tfig ^ev V7toKle7tt(ov ^toXirjv tQC^a yeCtova MoCQrjg
rjle^dtoig dKti6i %aQd66etai o^iiiatog avQrj^
^evS6iievov S^ eQvd^rj^a KateyQacpev d%QOog aCScog 5
dykairi 6te^a6a v^d^r] KeKaXv^^eva ^rj?M,
IV. (LXIIL)
Eig KQv6taXlov evSov vSg)q e%ov6av.
Xiover] KQv6taXXog iTt^ dveQog d^Krjd^et^a
Set^ev aKrjQa^Coio 7tavaCoXov eiK6va k66^ov^
ovQavbv dyKag e%ovta ^aQVKtvTtov evSo^i 7t6vtov.
I 2 Ttov'] Birtiics; vn\ II 1 %ciHB6ns^ov\ BruncJdus;
XccXyisoTCS^av.
CARMINA GRAECA. 315
V. (LXIV.)
Eig ro ccvtd,
Eiit^ aye ^ol^ ZQv^taXlB^ kCd^G) 7t87tvKa6^8vov vScjq
tig TtTj^sv BoQSYjg; ri tCg sXv6s Notog;
VI. (XCVI.)
Eig tbv 0cotrJQa,
'£1 TtVQog asvdoio ^ocpriv ooStva cpvld^^cov
s^^s^acog 7c66fioio TtaXivSivrjtov dvdyKrjv
XQidts d^soQQTJtoio ^iov (pv6i^os Ttrjyij
TtatQOg d^TJlldvtOiO d^SOV TtQCOtO^TtOQS (fcovri^
og ^std ^rjtQcicjv tOKStcbv syKv^ova cpOQtov 5
%al yovov avtotsls6tov dvv^ipsvtcjv v^svaCcov
6t7]6ag ^A0(3VQirig ysvsrjg stSQOcpQOva Xv6(5av
OQyia d^ siS(x)kc3V ksvscov il^svScbvv^a Xv6ag
al^sQog d^^pi^s^rjxag S(p^ STttd^covov o%r\a
dyysXiKalg 7ttSQvys60iv sv dQQ7]toi6i d^ad^^cov 10
Had^i Ttayysvstao d^sov 7tQS6^7]iov oft/Ltc^,
g)QOVQS ^iov^ 6G)tSQ ^SQO^tcov^ aicjvog dvd66(ov,
VII. (XCVII.)
Eig tbv oivroi/.
'AQti(pav\g 7toliov%s 7taXaiysvsg vis vsoyvs
aisv S(ov 7tQ0S(bv ts V7tSQtats v0tats XQi6ts
d^avdtoio 7tatQ6g ts 6^6xqovs^ 7td(i7tav o^ots.
VI 5 iistcc] lacobsius; fisycc.
SERIES CARMINUM HUIUS EDITIOMS
NUMERIS GESNERIANIS ADPOSITIS.
Panegyricus Probini et Olybrii I
In Rufinum I praef. II
In Rufinum I III
In Rufinum II praef. IV
In Rufinum II V
Bellum Gildonicum I XV
In Eutropium I XVIII
In Eutropium II praef. XIX
In Eutropiam II XX
Fescennina de nuptiis Honorii I XI
Fescennina II XII
Fescennina III .. XIII
Fescennina IV , , . XIV
Epithalamii de nuptiis HonOTii praef. IX
Epithalamium de nuptiis Honorii X
De tertio consulatu Honorii praef. VI
De tertio consulatu Honorii VII
De quarto consulatu Houorii VIII
Panegyrici Manlii Theodori praef. XVI
Panegyricus Manlii Theodori XVII
De consulatu Stilichonis I '. XXI
De consulatu Stilichonis II XXIt
De consulatu Stilichonis III praef. XXIII
De consulatu Stilichonis III XXIV
De sexto consulatu Honorii praef XXVII
De sexto consulatu Honorii XXVIII
De bello Gothico praef. XXV
De bello Gothico XXVI
c. m. I: Ad Stilichonem XIII
c. m. II: Descriptio portus Smyrnensis LXXXV
c. m. III: Ad Aeternalem LXXXI
c. m. IV: Descriptio armenti LIV
c. m. V: Est in conspectu 1. 1 LXXXVI
SERTES CARMINUM HUIUS EDITIONIS.
317
c. m. VI: Rimanti telum ira facit LXXVIII
c. m. VII: De quadriga marmorea LXXXVII
c. m. VIII: De Poljcaste et Perdicca LXIX
c. m. IX: De hystrice XLV
c. m. X: De birro castoreo XCII
c. m. XI: In sepulchrum speciosae XCI
c. m. XII: De balneis Quintianis LXXXIV
c. m. XIII: In podagrum LXXIX
c. m. XIV: Ad Maximum LXXXII
c. m. XV: De paupere amante . LXXXIX
c. m. XVI: De eodem XC
c. m. XVII: De piis fratribus L
c. m. XVIII: De mulabus Gallicis LI
c. m. XIX: Ad Gennadium XLIII
c. m. XX: De sene Veronensi LII
c. m. XXI: De Theodoro et Hadriano LXXX
c. m. XXII: Deprecatio ad Hadrianum .... XXXIX
c. m. XXIII; Deprecatio in Alethium LXXIV
c. m. XXIV: De locusta LXXXIH
c. m. XXV: Epithalamium Palladii XXX. XXXI
c. m. XXVI: Aponus XLIX
c. m. XXVH: Phoenix XLIV
c. m. XXVni: Nilus XLVII
c. m. XXIX: Magnes XLVIH
c. m. XXX: Laus Serenae XXIX
c. m. XXXI: Epistula ad Serenam XL
c. m. XXXII: De Salvatore XCV
c. m. XXXIII — XXXIX: De crystallo LVI-LXH
c. m. XL: Epistula ad Olybrium XLI
c. m. XLI: Ad Probinum XLII
c. m. XLII: De apro et leone LIII
c. m. XLIII: In Curetium LXXV
c. m. XLIV: In eundem Curetium LXXVI
c. m. XLV: De concha LV
c. m. XLVI: De chlamyde et frenis LXXII
c. m. XLVIl: De equo dono dato LXXIII
c. m. XLVIII: De zona equi regii LXX
c. m. XLIX: De torpedine XLVI
c. m. L: In lacobum . . .^ LXXVII
c. m. LI: In sphaeram Archimedis LXVIII
c. m. LII: De lanario LXXXVHI
c. m. LIII: Gigantomachia XXXVII
De raptu Proserpinae I praef. XXXII
De raptu Proserpinae I XXXIII
De raptu Proserpinae II praef. XXXIV
De raptu Proserpinae II XXXV
318 SERIES CARMINUM HUIUS EDITIONIS.
De raptu Proserpinae III XXXVI
Fragmentum incertum
App. I: In Sirenas C
II: Laus Herculis CI
Illa : De dulcio
Illb: De dulcio
IV: De zona missa ab eadem LXXI
V: Epithalamium Laurentii
VI: De Liberalibus
VII: Laus Martis
VIII: De lunonalibns
IX: De hippopotamo et crocodilo XCIU
X: De aquila quae in mensa erat XCIV
XI: De Isidis navigio
XII: De lavacro
XIII: De vinalibus
XIV: De Cythera
XV: De cereo
XVI: De irundine
XVII: De mergo
XVUI: De vitulis marinis
XlXa: De paupere singulari
XlXb: De ape
XX: Laus Christi XCVHI
XXI: Miracula Christi XCIX
XXII: Marcus amans puerum
carm. gr. riyavto^ccxLcc
epigr. li^IXad-i fiot (pils ^ot^s . ^ LXV
II: Elg dovXov tivcc rvcpd^svta LXVII
III: Elg lii^dda yriQCCcaGav LXVI
IV: Elg %QV6talXov LXIII
V: Eig t6 aito LXIV
VI: Elg tbv ccotfJQa ..*... XCVI
VII: Elg tbv avtov XCVII
INDEX NOMINUM ET RERUM.
(Numeri Gesneriani sunt praeterquam in carminibus
minoribus^ Graecis et in appendice; in bis cf. conspec-
tum praecedentem.)
Abundantius] XVIII 154.
Academia] XVU 94.
Achaemenius] X 224; XXXVI
264.
Acheloides] SirenesXXXYl26i.
Acheloius] c. m. 30, 174.
Acheron] XXXIII 87, 227.
Acheronteus] XXXV 351.
Achilles] V 180; XI 7; IX 19
X 16; VII 60; VIII 367, 557
XXI 99, 268; c. m. 22, 13
46, 2.
Achilleus] adi. c. m. 22, 46.
Achivus] adi. XX 214; XXVIII
440; XXVI 564; c. m. 46, 7.
subst. V 425; X 179.
Acis] flumen XXXVI 332.
Actaeon] V 419.
Actaeus] -a iuga XXXVI 54.
Actius] XXVI 185.
Addua] XXVIII 195, 458, 488.
Adherbal] XV 409.
Adonis] XI 16.
Adriacus] V 39.
Aeacides] Pyrrhus XXVI 125.
Aeacus] V 456.
Aeetes] XXVI 3.
Aegaeus] adi. XX 246; X 133;
XXI 287; suhst. pro mari
-4e^aeo;I190;XX333;Xl62
c. m. 28, 38; 53, 117.
Aegaeon] gigas XXXII 46
XXXVI 345.
Aegyptius] semper adi. XV 61
XVIII 312; XX 252; VIII 575
Aegyptus] III 148; XXVI 57
c. m. 27, 89; 28, 5.
Aelius] -a series XXVIII 420
proles c. m. 30, 56; cf. Tra-
ianus, Ulpius.
Aemilius Paullus] XXVIII 439 ;
Paullus XXIV 33; XXVI 126.
Aeneas] XXI 98; c. m. 17, 38.
Aeolius] XXVI 224.
Aeolus] V 23; VII 97; c. m.
22, 35; XXXIII 74.
Aeternalis] c. m. 3 inscr.
Aether] c. m. 53, 61.
Aethiops] XV 192; XVIII 179;
VIII 35; XVII 196; XXI 180,
253, 351; XXIV 337; c. m.
23, 1; 25, 62; 28, 16.
Aethon] equusYlll 661 '.XXXlll
284(?). unus Amorum c. m.
25, 140.
Aetna] VII 161; XXVII 18; c.
m. 17, 4, 33; XXXIII 153,
320
INDEX NOMINUM ET RERUM.
154, 190; XXXV 8; XXXVI
186, 330, 399, 438.
Aetnaeus] XVII 72; XXXIII
160; XXXVI 334.
Afer] XV 84, 510.
Africa] I 60; XV 136, 205, 207,
283, 324, 374, 453; VIII 25;
XXI 19, 275; XXII 257, 392;
XXIV 105; XXVIII 367.
Agamemnonius] III82 ; XV 484.
Aganippe] XVII 272; c. m. 31,
61.
Aganippeus] c. m. 30, 8.
Agaue] pantomimus XX 364.
Aia,x] XX 386.
Alamannia] VIII 449 ; XXI 234.
Alamanni] XXIV 17.
Alanus] adi. XXVI 583 ; suhst.
III 312; V 271; VIII 487;
XXI 109; XXVIII 224; XXVI
581.
Alaricus] XXVIII 105, 154, 180,
223 ; XXVI 431, 492, 546, 623.
Alastor] equus XXXIII 286.
Albis] X 278; VIII 452; XXI
226.
Alcides] XV 418; VIII 533;
XVn 288; c.m. 22, 15; 30,
174; XXXIV 9 ;app. II 10, 134.
Alcinous] c. m. 30, 142.
Alcmena] VIII 536; app. II
22, 48.
Alcyoneus] gigas XXXVI 185.
Alethius] c. m. 23 inscr.
Alexander Magnus] XXI 268;
cf. s. V. Pellaeus et Porus.
Alexander Severus] app. XII 3.
Allecto] Furia III 26, 41;
XXXIII 280.
Allia] XV 124.
Almon] rivus XV 119.
Aloeus] gigas XXVI 68.
Aloidae] XXVI 74.
Alpheus] flumen IV 9 ; XXI 186 ;
XXXV 61; adi. XV 483;
XXVI 575.
Alpinus] I 255; V 304; XV 295;
XII 9; VII 99; VIII 106, 637;
XVII 308; XXI 317; XXIV
241; XXVI 363, 563; c. m.
35, 1; XXXV 176.
Alpis] sgl. et pl. I 74, 105; V
1,124,389; XV 82, 230, 376;
XVIII 432; XX 505; X 185;
VII 89; VIII 93, 357, 390,
442; XXII 411; XXIV 285,
307; XXVIII 266, 442; XXVI
194, 198, 261, 283, 471, 532,
547, 641; c. m. 22,37; 50, 3.
Amazon] XVIII 240; XI 32;
XXXV 62.
Amazonius]XVIIl4aa;XX 264;
XXXIV 37.
Ambitio] XXII 114.
AmbitusJ VII 186.
Amniadae] I 9.
Amnis] deus XXXV 70; XXXVI
16.
Amor] sgl. et pl. XIX 63; X 7,
47, 73, 97, 140, 153; XXII
356; c. m. 8,1; 25,30,110;
XXXIII 27.
Amphinomus] c. m. 17, 41.
Amphion] XXII 170.
Amphionius] VIII 532.
Amphitrite] X 175; XXVI 337
{pro mari)\ XXXIII 104.
Amsanctus] XXXV 350.
Amyclaej XXVI 193; XXXIII
135; XXXV 133.
Anapis] c. m. 17, 41.
Ancus Marcius~\ XV 109.
AncyraJ XX 98.
AncyranusJ XX 416.
Anguis] sidus XXII 458.
Annus] aureus XXII 474.
AntaeusJ gigas III 288; XXXIV
41.
Antenoreus] -a urbs Padua
c. m. 26, 1.
Antiochus] XVIII 216; XX 570;
XXI 371.
INDEX NOMINUM ET EERUM.
321
Antiphates] rex Laestrygonum
c. m. 30, 22.
Aonius] IV 3; V418; XX 522;
XVII 271; XXII 171.
Apis] VIII 576.
Apollineus] XX 257; VIII 133;
XXXVI 310, 373.
Apollo] XI 8; VIII 537; XXIV
60; XXVIII 25; c. m. 3, 4;
cf. etiam Phoebus et Delius.
A-ponus] fons c. m. 26 inscr.^ 90.
Appenninigena] XXVIII 505.
Appenninus] VIII 106; XXII
273; XXIV 307; XXVIII 286.
Aquarius] sidus XXII 462.
Aquilo] III 242; XV 515; X
185; VII 93; XXII 396; XXVI
60; c. m. 2, 3.
Aquilonius] XII 41.
Arabs] XVIII 226; VII 71;
VIII 258; XXI 156.
Arachneus] app. V 47.
Arar vel Araris] V 111; XVIII
405; XX 269; XVII 53; XXVI
298.
Araxes] 1160; III 376; XV 31;
XX 569; VIII 387.
Arcadia] III 286; V 189; XXVI
514; app. II 104.
Arcadius] Imperator Y 14:3 ; XV
226; VII 179; Vin 653; XXII
79; app. IV inscr,
Arcas] VII 165; VIII 471; c.
m. 44, 4.
Archimedes] c. m. 51 inscr.
Arctos] sidus I 26; XV 501;
VIII 190(?); XXVI 66, 246;
XXXV 189. pro zona septen-
trionali vel gentihus eius
regionis: III 325; XV 511
Vill 51; XXI 246; XXIV 93
XXVIII 336, 455; XXVI 329
c. m. 53, 11; XXXV 63.
Arctous] V 501; XVIII 403;
XX 158, 262; VII 26, 170;
VIII 24, 629; XXVI 299.
CliAVdiani Opp., ed. Koch.
Arcturus] I 25.
Arethusa] IV 11.
Arethusaeus] XXXV 60.
Argaeus] mons V 31; XVIII
248; XX 114; adi. c. m. 30,
191; 47, 5; 48, 6.
Argi]XXVI576,611;XXXIV9.
Argiva] femina XX 200.
Argo] XXVI 2.
Argolicus] XXVI 629; c. m.
17, 39.
Argous] XXVI 16.
Argus] XXI 312.
Ariadnaeus] Bacchus app. VI 3.
Aries] sidus XXII 463.
Arinthaeus] XVIII 63, 478.
Arion] VIII 555; XVII 284;
app. IV 5.
Armenius] suhst. Vl74; XVIII
47; XIX 55; X 222; VII 72;
VIII 531; XXI 157; adi. V
29, 108; XV 243; XX 307;
VIII 307; c. m. 48, 5.
Arsacius] XVIII 415; VIII 216.
Ascanius] VIII 193.
Asia] III 175; V 36; XVIII 199:
XX 578; XXI 88.
Assyrius] suhst. XVIII 340;
XXIV 164; XXVIII 86; adi.
XVIII 58; VII 36; VIII 308 ;
XXI 52; c.m. 27, 87; XXXIV
96.
Astur] c. m. 30, 75.
Athamanteus] -a dextralll81.
Athenae] XV 405; XVII 94,
152; XXIV 162.
Athesis] XII 11; XXVIII 196,
209; c. m. 25, 106.
Athos] III 336; XX 162; VIII
475; XXI 127; XXVI 177;
c. m. 53, 68.
Atlanteus] I 35; X 280.
Atlas] XV 158, 316; VII 108;
VIII 35 ; XXI 147, 249 ; XXIV
336; XXVIII 104, 380; c. m.
21
322
INDEX NOMINUM ET RERUM.
63, 23; XXXIII 89; XXXV
191; XXXVl 324.
Atreus] XV 400.
Atropos] XV 203; XXXII 218.
Attalus] XVIII 215.
Attis] XX 362.
Avaritia] materCurarum III37;
scelerum mater XXII 113.
Avarities] VII 185.
Auchenius] I 8, 21.
Audacia] III 34; X 81.
Aventinus] XXII 405.
Avernus] V 502; XV 383; XVIII
450; XXXIII 20, 116; XXXV
348.
Augustaj legio XV 422.
Augustus Octavianus] XVIII
218; VIII642; XXVIII 117;
cf. s. V. Caesar.
Augustus] de Theodosio Ho-
' norio Arcadio imjperatorihus :
I 74, 108; II 17; III 245; V
167,366; 382; XV 504; XIII
8, 9; IX inscr.', X 2; VI
inscr., 18; VII 109; VIII
mscr.,4; XVII 256; XXI 78;
XXII 166, 233, 289, 557 (&ts);
XXIV 122, 178; XXVII mscr.;
XXVIIl 17, 362, 393, 617,
658; XXVI 259, 318, 524;
c. m. 1, 8, 9; 30, 64, 179;
32, 20; 48 inscr.", app. IV
inscr.
Augustus] adi. XX 63; VIII 96,
189; XXI 113; XXVIII 10,
553.
Aulis] XV 486.
Auriga] sidus XXVIII 172.
Aurora] V 100; XV 61; XVIII
427; XX 527; X 270; VII 69;
VIII 130, 561 ; XXI 155 ; XXII
473; XXVIII 84; c. m. 30,
116; 53,34; XXXV 46; app.
XIV 1.
Ausonia] XXVI 291.
Ausonisl -ides XXVI 627.
Ausonius] I 130; V 82; VIII
566 ; XXIV 186 ; XXVIII 203,
273; XXVI 386.
Auster] III 90, 364; V 348;
XV 1, 487, 515; XX 261;
XII 43; VIII 29, 339, 428;
XVII 119; XXI 269; XXII
285, 395; XXIV 71, 103, 345;
XXVIII 329, 541: XXVI .^9;
c. m. 26, 91; 28, 8; 30. 203;
XXXV 200, 308.
Australis] XVII1403; XX 242;
VII171;XXI248;XXIV17;
c. m. 30, 45.
Autololes] Gaetulorum pars
XXI 356.
Autumnus] III 364; XVII 119.
BabylonJ XVin335; XX 476;
VII 201; VIII 653; XXI 54.
Babylonius] subst. VIII 146;
adi. XXVIII 18.
Baccha] X 217; XXIV 365.
Bacchus] X271; VII 208; VlII
604; XXII 457; XXIV 227;
XXXV 67; app. VI 1 cf. Bro-
mius, Euhius, lacchus, Li-
ber, Lyaeus.
Bactra] VII 202; VIII 656.
Baetis] XII 31 ; XVII 286; XXII
238.
Balearis] VII 50.
Balius] equus c. m. 46, 9.
Barce] XV 159.
Bartholomaeusj Sanctus Ec-
clesiae c. m. 50, 6.
BastarnaeJ VIII 450; XXI 96.
Belga] pecus XXI 226.
Bellerophonteus] VIII 560.
Bellona] I 121 (bis); III 342;
V 263; XVIII 314; XX 110,
145; VIII 12; XXII 371;
XXVI 34, 466.
Belus?] XXI 62.
BenacusJ lacus c. m. 20, 18;
25, 107.
INDEX NOMINUM ET RERUM.
323
Berecjnthius] -a iugaXX 300.
Bessus] XVIi 41; XXVI 179.
Bisaltae] XXI 134.
Bistonius] suhst, XX 665 ; adi.
VII 111; VIII 54; XXVIII
441; XXXI V 8.
Bithynia] XX 247.
Bithyni] XVIII 201 ; XX 239,
467.
Blemyes] c. m. 28, 19.
Bocchus] XV 94, 342; VIII 40;
XXVIII 383.
Bootes] XV 501; X 274; VII
170; VIII 186; XXI 123;
XXXV 190; XXXVI 225.
Boreas] VIII29, 181; XXI 217;
XXII 285; XXVI 339; c m.
22,36; 30,6; 36, 3; XXXIII
70; XXXVI 323.
Bosphorus] III 174; XV 225
XX 28, 340; VIII 129, 177
XXI 87; XXVIII 81.
Brennus] XV 126; XXVI 432
Briareius] -aturba XXXVI 188
Briareus] XXI 304.
Britannia] III 131; XVIII 393
VIII 73; XVII 51; XXII 247;
XXVI 568.
Britannus] suhst V 149; XV
19; XXIV 149; XXVI 416;
adi. VIII 28; XXIV 301;
XXVI 202; c. m. 30, 40.
Britomartis] Nympha XXIV
251 303.
Bromius] suhst VII 132; VIII
132; app. VI 1; adi. XXIV
365.
Brontes] Cyclops VII 193.
Bructerus] VIII 451.
Brutus] VIII 440, 460; XX 141;
VIII 401; XVII 163; XXII
322, 323, 325, 383 ; XXIV 1 92 ;
XXVIII 642.
Busiris] III 254; XVIII 161;
XXIV 43.
Byzantinus] XX 136.
Byzantiua]ad[^.XIX57; XX 415.
Byzas] XX 83.
Cacus] Vulcani filius XXXV 43.
Cadmeius] X 155.
Cadmus] XVIII 293; XXI 318;
XXXVI 387.
Caesar] C. lulius: XV 49; VHI
311; XXVIII 400; Augustus:
c. m. 40, 23. pro Imperatore:
VIII 169.
Caesareus] XVIII 458; XII 29;
VIII 313.
Calchedon] X 27, 451; VIII
177.
Calchedonius] V 55.
Caledonius] VIII 26; XXII 247;
c. m. 30, 45.
Callaecia] c. m. 30, 71.
Calliope] XVII 288; c. m. 30,
1; app V 11.
Calliopea] c. m. 31, 20.
Calydon] c. m. 30, 172. -
Calypso] c. m. 30, 24.
Camena] c. m. 30, 15; app.
XIV 13.
Camerina] XXXV 59.
Camillus] 1149; XV 274; XVIII
439, XX 54, 598; VIII 408;
XXII 390; XXVI 430.
Campanus] XV 110.
Cancer] sidus XXII 460; c. m.
28, 9.
Canis] sidus c. m. 38, 33.
Cannae] XXIV 145; XXVI 387.
Cannensis] XV 79.
Cantaber] Oceanus c. m. 30, 74.
Capaneius] -a coniunx c. m.
30, 151.
Capitolium] VIII 318; XXIV 32.
Cappadox] V 31; XVIII 246;
XX 114; c.m. 30,192; 47,4.
Capreae] XX 61; VIII 314.
Caralis] XV 521.
Carmani] gens orientalis XVIII
354.
21*
324
INDEX NOMINUN ET RERUM.
CarpathiusJ X 137.
CarthagoJXV 77, 87, 190, 518;
XVIII 334; XXI 343, 383.
Carthago nova] XXIII 15.
Carus] luditur in noniine eius
XXV 74.
Caspius] V 28; VII 7; VIII 607
XXXVI 105.
Castalius] IV 7; XXVIII 27
c. m. 3, 1; app. II 4.
Castor] I 244; III 108; XI 6
VIII 556; c. m. 10, 2; app.
IV 6; cf. Lacones.
Catina] c. m. 17 inscr.
Cato] XVIII 459; VIII 411;
XVII 165; XXII 382.
Caucasius] XVIII 247; XX 152;
Vm 108; XXVI 59; c. m.
27 32* 31 7
Caucasus] ifl 152; XX 574;
XI 31; VII 20.
Caucus] VIII 379; XXI 225.
Caurus] I 132 ; V 222 ; XV 495 ;
XX 5; XII 42; c. m. 28, 3.
Cecropius] V 191; XVII 67;
xxxin 11.
Celaenae] urbsPhrygiaeXX26S.
Celaenaeus] XXVIII 278.
Celaeno] Harpyia XX 378.
Celerina] c. m. 25 inscr., 23.
Celerinus] ib. 72.
Centaurus] IX 13.
Cepheus] sidus XXVI 245.
Cephisus] II 10; XXXV 136.
Ceraunia] V 221; XXI 174.
Cerberus] V 457 et cf. XXXIII
85 et XXXIV 34
Ceres] III 327; XVIII 325; XX
270; XXII 394; XXVI 350,
466; c. m. 31, 41; XXXIII
107, 122, 138, 209,221, 237;
XXXV 36, 372; XXXVI 48,
55, 67, 105, 173, 179, 260,
329, 357; app. XI 2.
Chalcedon et Chalcedonius] vide
Calchedon et Calchedonius.
Chaldaeus] III 148; VIII 147;
XXI 61; XXVIII 348; app.
XXI 3.
Chaones] gens Epiri XXVI 135.
Chaonius] VII 118; XXXVI 47.
Chaos] V 525; XV 383; XXII
9; XXXIII21; XXXV 13,196.
Charybdis] c. m. 30, 20; app.
I 2.
Chatti] XXVI 420.
Chelae] sidus XVII 120.
Cheruscus]VIIl452; XXVI 420.
ChimaeraJ III 296.
Chimaeraeus] app. II 76.
ChironJ Centaurus IX 5.
Chloris] app. XV 2.
ChristusJ c. m. 32, 1; app.
XX inscr.\ XXI mscr., 5, 11,
13, 15.
Chrysippus] Stoicus XVII 89.
ChrysogonusJ -is potestas datur
XVIII 440.
Chunus] XX 338; XXHlO; cf
Hunus.
CiceroJ c. m. 40, 4.
Cilix] V 33; XVIII 220; XX
468.
Cimber] VII 452; XXVI 293,
645.
CimbricusJ XXVI 335, 641.
CimmeriusJ XVIII 249 ; XXI129.
Cinna] III 255.
Cinyphius] XV 9; XVIII 405.
Cinyps] fluvius XXI 251.
Circaeus | XXII 134; XXVI 441.
CirceJ III 153; c. m. 30, 21.
Cirrhaeus] II 2; c. m. 53, 35;
XXXIV 23; app. II 16.
ClariusJ -os Lares XXXIII 136.
ClaudiaJ virgo c. m. 30, 18, 28.
Claudius] -a gens XVIII 456.
Cleantheus]-ae turbaeXVII88.
ClementiaJ dea XVII 166; XXII
6, 9.
Cleonaeus] -um leonem III 285.
Clio] XVII 291.
INDEX NOMINUM ET RERUM.
325
Clitumnus] XXVIII 506; c. m.
4, 3.
Cloelia] XVIII 447; c. m. 30,17.
Cocles] XVIII 445; VIII 406;
XXVIII 487.
Cocytius] V 471.
Cocytus] V 467; XXXIII 87,
281; XXXV 353.
Coeus] Titanum unus XXXVI
347.
Colchus] XXI 155; XXVI 3.
Collinus] -a pro turre de porta
Collina XV 86.
Concordia] dea III 52; X 203.
Constantia] dea XXII 108.
Constantinus] XX 83.
Corinthus] V 190; VIII 462;
XXVI 612; cf. Ephyre.
Comelia] Gracchorum mater
c. m. 30, 42.
Corona] sidus X 272 ; XXIV 208.
Corsica] XV 506; cf. Cyrnos.
Corvinus] XVIII 460.
Corus] vide Caurus.
Corybanticus?] app. VI 3.
Corybas] XX 285; VIII 150;
XXXIK 210.
Crassus] XVIII 503.
Cres] puer de Minotauro c. m.
4, 11.
Cressus] -B.esc.canes XXIV 300.
Creta] 111 289; XVIII 218; VIII
134; XXVI 442; app. II 119,
128.
Cretaeus] XXIV 251 ; c. m. 4, 7.
Crinisus] fluvius XXXV 57.
Croesus] III 198; XVIII 213.
Cumanus] XVIII 11; VIII 147.
Cupidineus] X 71.
Cupido] c. m. 8, 5; 15, 1.
Curae] Avaritiae filiae II i 38.
Curetes] XX 281; XXXV 270.
Curetius] c. m. 43 inscr., 4; 44, 1.
Curius] III 203; XV 111 ; XVIII
457; VIII 413; XXII 379;
XXVI 124, 132; cf. Dentatus.
Cyane] Nympha XXXV 61;
XXXVI 190, 246.
Cybebe] XV 120; XVIII 277;
XX 280; XVII 301; c. m.
30, 18; XXXIII 212; XXXVI
113, 271; cf Cybele.
Cybele] XV 130; XVIII 325;
C. m. 42, 3; 53, 18; XXXIII
181; XXXVI 134.
Cybeleius] VIII 149; XXVIII
259.
Cyclopius] XX 377; XXXIII 97.
Cyclops] VII 192; XXII 27;
c. m. 30, 24 (de Polyphemo);
XXXIII 239 ; XXXV 175, 250 ;
XXXVI 117, 355.
Cydon] VIII 530; c. m. 9, 46.
Cygnus] sidus XXVIII 173.
Cyllarus] equus VIII 557.
Cyllenius] Mercurius XXII 440 ;
XXXIIl 77; app. XI 5.
Cymothoe] Nereis X 138, 143,
166; c. m. 30, 127.
Cynthia] Biana XV 228; XI
17; VIII 427; c. m. 27, 38;
51, 10; app. XXII 7.
Cynthos] VIII 137; XXIV 259;
c. m. 53, 120; XXXV 245.
Cypros] XIX 52, 72, 76; XX
21; X 49, 254.
Cyrnaeus] XXIV 314.
Cymos] Corsica XVII 203;
XXVI 218.
Cyrus] III 198; XVIII 213,
Cythere] app. VII 4; app. XIV
inscr., 3.
Cytherea] XV 128; XIX 62;
X 122, 251; XXII 439; c. m.
25, 31, 124; 29, 31; XXXIII
216; XXXV 119; XXXVI
208, 274.
Cythereius] c, m. 30, 119.
Dacicus] XXVIII 335.
Dacus] III 310; VII 28; VIII
318.
326
INDEX NOMINUM ET RERUM.
Dalmatia] Y38; YII 120; XXIY
302.
Damastor] gigas c. m. 53, 101.
Danae] XYIII 82.
Danaus] -i fugere XYIII 333.
Danuvius] Y 27; XX 583; VIII
52, 623 ; XYII 235 ; XXI 126 ;
XXYIII228; XXYI331,523;
c. m. 25, 70; cf. Hister.
Dardanius] c. m. 26, 68.
Darius] c. m. 22, 17.
Dea] Minerva c. m. 53, 106.
Decius] I 47; XYIII 451; YIII
404; XXVI 130.
Deianira] c. m. 30, 173.
Delia]DmnaXXIY261; XXXY
206; XXXYI 285.
Delius] Apollo IV 6; XXXY
136; adi. XXIY 59.
Delos] I 185; XI 8; YIII 133,
135; XXIY 256; c. m. 53,
115, 125 ; XXXIII 136 ; XXXY
34; app. II 62.
Delphi] IV 5; XYIII 328; YIII
144; XXVIII 26, 36.
Delphicus] c. m. 53, 34; XXXY
246.
Democritus] XYII 90.
Dentatus] XYIII 437 cf. Curius.
Diana] X 270; YIII 160; XXIV
258; C. m. 53, 40; XXXYI
216, 306; cf Cynthia, Delia,
Latonia , Luna , Phoebe ,
Trivia.
Dictaeus] YIII 135; XXIY 208;
XXXIY33; app. II 121, 133.
Dictynna] Lycaste XXIY 276.
DindymaJ XX 173, 262; XXXY
269.
Diomedes] III 254 cf Tydides.
Diomedeus] XXYIII 479 ;
XXXIY 12.
Dionaeus] c. m. 25 , 102 ;
XXXY 5.
Dione] XXXYI 433.
Dirae] deae infernae XXX Y 218.
Dircaeus] Thehanus YIII 533;
XXI 320; app. XIII 3.
Dis] III 69; Y522; XXXIII 26,
227, 266, 286; XXXY 13,
160, 365; cf Pluto.
Discordia] nutrix belli III 30.
Dodonaeus] XXYI 136.
Dodone] Yll 117.
Dodonius] XXXIII 31.
Dolon] XXYIII 471.
Doris] XYII 45.
Doto] Nereis X 169.
Drusus] YIII 455; XXI 193.
Dryas] XI 22; XXVIII 200; c.
m. 25, 17 ; XXXVI 78, 271,381.
Dryopes] XXYI 185.
Duria] vide Turia.
Echion] gigas c. m. 53, 104.
Echo] XXYIII 33, 617; c. m.
25," 49.
Edonus] -as hiemes XXI 123.
EgestasJ cojnes Luxus III 36.
Electra] nutrix Proserpinae
XXXYI 171.
Eleus] -0 Tonanti XYII 290.
Eleusis] XXXIII 11.
Elissa] Dido c. m. 30, 148.
Elusa] Bufini patria III 137.
Elysius] XYIII 454; X 301;
XXII 378; XXYI 590; XXXY
284, 323.
Emathius] Y44 ; XXYI 388, 497.
EnceladusJ gigas YII 161;
XXYII 17; c. m. 17, .32; 31,
28;53,33;XXXIII155;XXXY
158; XXXYI 123, 187, 350.
Enipeus] YII 116; XXYI 183;
c. m. 53, 71,
Ennius] XXIE 12.
Enyo] XYIIl 238.
Eous] III 172; Y 105, 161, 217;
XY 226, 430; XYIII 105, 154,
289, 371, 400; XIX 36; XX
1, 113, 350, YII 8; YIII 215,
374; XYI 14; XYII 151;
INDEX NOMINUM ET RERUM.
327
XXI 8, 270, 296; XXII 292,
306; XXIV 35; XXVIII 90,
517; c. m. 25, 68; 29, 14;
30, 114; app. IV 3.
Ephialtes] gigas XXVI 75.
Ephyre] VIII 471 ; cf. Corinthus.
Ephyreias] -adas puellas XXVI
629.
Ephyreius] XXVIII 90.
Epidaurius] hospes sc. anguis
Aesculapii XXIV 171.
Epimetheus] XX 497.
Epirus] XX 215; XXVI 136.
Erato] comes Uraniae XVII 283.
Erebus] III 29; V523; XXVIII
184; XXIII 32, 281; XXXV
259, 330.
Erechtheus] XVIII 292.
Eridanus] Padus et fluvius et
6^61/8 1259; VII 123; VIII 17;
XXII 274; XXVIII 148, 175;
XXVI 195; c. m. 25, 109.
cf. Padus.
Erinys] XXVI 173; XXXIII 226.
Erymantheus] VIII 468 ; XXXIV
36.
Erymanthus] XXVi 192.
Erythraeus] VIII 606; XXVIII
563; cf. Rubrum mare.
Etruria] XV505;XVIII12, 443
Etruscus] semper adi. XV 110
417; VIII 145; XXI 241
XXVIII 489; XXVI 504
XXXVI 445; app. XIII 9.
Euandrius] mons XXVIII 11.
Eucherius] Stilichonis filius X
338 ; XXI 120 ; XXII 352, 358 ;
XXIV 177; XXVIII 552.
Euhius] Bacchus XXIV 62.
Eumenides] XX 484; XXXV
216, 344.
Euphrates] VII 70; VIII 388;
XXI 54; XXVIII 415.
Euripus] III 91.
Europa] V 36; XV 4; XXI 88;
XXIV 281; XXVIII 104.
Eurotas] 1237; VIII 211; XXI
181.
Eurus] 1100; XVIII 504; VIII
649; XXII 417; XXVI 58;
c.m. 27,2; 31, 15,59.
Eurystheus] XXVI 378; app.
11 84.
Eutropius! XVIII 23. 33, 70,
98, 167,^ 219, 228, 285, 360,
373, 414, 440, 448, 459, 472;
XX 21, 178, 304, 346, 365,
386, 481.
Excubiae] vino madentes X 80.
Fabius Cunctator] XV89 ; XVIII
437; VIII 407; XXI 382;
XXVI 139.
Fabricius] III 201; XV 272;
XVIII 453; VIII 414; XVII
165; XXII 380; XXIV 32;
XXVI 131.
Fama] dea XVII 270; XXII
408; XXVI 201.
Fames] inter pestes Erehi III
31; XXVIII 322.
Fanum Fortunae] recipit Au-
gustum XXVIII 500.
Faunus] IX 13; XXVIII 200;
c.m."25, 20; XXXVI 17, 381.
Favonius] I 272.
Felix] cohortis cogno7nenXY 4:2 1 .
FidesJ dea III 53; XVII 171;
XXII 30.
Firmus] frater Gildonis XV 333,
343, 347.
Flaccilla] Theodosii Magni
uxor X43; c. m. 30, 69, 137.
Flaminia vm] XXII 397; c. m.
40, 8.
Flora] app. XV 1 (bis).
Florens] app. XII 11.
Florentinus] XXXIV 50.
Florentius] app. V 8.
Florus] app. V 8.
Fluvius] deus I 254; c. m. 30,
171; XXXVI 5, 14.
328
INDEX NOMINUM ET RERUM.
Formido] C077ies Martis III 343 ;
XXII 376.
Fortuna] dea I 11; III 143; V
194,421; XV 504; XVIII 24,
121; XIX 5; XX 551; X 328;
VII 13; VIII 214; XVII 2;
XXI 363; XXVIII 1,88,341,
500, 578; XXVI 513; c. ni.
25, 80 ; XXXIII 95 ; app. II 86,
Francia] XXI 237.
Francus] XVIII 394; VIII 447;
XXI 189, 227; XXII 243.
Frigidus] amnis VII 99.
Furia] sgl III 172; pl I 138;
ni 60, 359 ; XX 39 ; XVII 170 ;
XXII 84; XXVIII 105; c.m.
22, 14; 23, 5; XXXIlI 39;
XXXV 219; XXXVI 79.
Gabinus] VII 3; VIII 6; XXII
307; XXIV 83; XXVIII 594.
Gades] XV 159; XVIII 353;
VIII 43; XXVI 202.
Gaetulia] XVII 306.
Gaetulus] suhst. III 226; adi.
XV 57, 357; VII 81; VIII
438; XXI 258; XXVI 60; c.
m. 30, 41; XXXIH 150.
Gaius] ignotus app. XII 4.
Galaesus] fluvius 1 260.
Galata] XVIII 59, 203; XX 240,
467.
Galatea] Nereis X 166; c. m.
30, 126; XXXVI 333.
Gallia] III 123; V 147; VIII
392, 582; XVI 8; XXI 20,
317; XXII 241; XXIV 53;
c. m. 30, 61.
Gallicus] V 105; XVII 308;
XXI 227; XXII 394; XXIV
91, 303; XXVIII 399; XXVI
296; c. m. 18 inscr., 20.
Gallus] adi. VIII 459; suhst
1 149; V 110, 155, 174; XV
431; XX 248, 539; X 119,
182; VIII 408; XXI 350;
XXII 186 ; XXIV 143 ; XXVIII
232; XXVI 200.
GalJus] fluvius XX 263.
Gallus] Cyhebes sacerdosXXXY
269.
Ganges] 1163; III 293 ; VII 203 ;
VIII610;XVII236;XXI266.
Garamas] gens Afrorum XXI
255, 355; c. m. 28, 20.
Garganus] VIII 106; XXIV 308.
Gargara] XXVIII 389; XXXIII
208.
Garunna] V 113.
Gela] urbs XXXV 58.
Gelonus] I 119; III 313, XV
245; XX 103; XI 3; X 221;
VII 27; VIII 486; XXI 110;
c. m. 53, 76.
Gennadius] c. m, 19 inscr.
Germania] XV 372; VII 18;
XXI 192; XXII 286; XXIV
25; XXVI 423.
Germanicus] adi. VIII 455.
suhst.? XVIII 395.
Germanus] XVIII 379; VIII 74;
XVII 50; XXI 209; XXII
243; XXIV 304.
Geryon] III 294; c. m. 4, 2.
Geta] III 308, 319; V 83, 235;
XV 37, 245; XVIII 242; XXI
111; XXVIII 123, 179, 236,
274,304, 532; XXV 6; XXVI
99, 195, 215, 279, 470, 481,
645; c. m. 25, 89; 30, 235;
53, 77; XXXV 65.
Geticus] I 120; III 316; IV 12;
V36; XX 176, 274; VII 147;
VIII 53; XXI 186; XXVJII
201, 384, 490, 647; XXVI
30, 247, 380, 528; c. m. 40,
15; 50, 9; XXXIII 71.
Gigantomachia] c. m. 53 inscr.
Giganteus] XXVJII 185; c. m.
53, 71; XXXIII 154.
Gigas] VIII 534; XXVIII 45;
XXXV 159 ; XXXVI 196, 339.
INDEX NOMINUM ET RERUM.
329
Gildo] XV 10, 66, 86, 90, 93
113, 144, 145, 153, 238, 279
335, 343, 383, 410, 427, 489
XVIII 399, 505; XIX 70
XXI 4, 249, 269; XXII 258
XXVIII 105; cf. Maurus.
Gildonicus] XV inscr,
Gir] notissimus amnis XXI 252.
Glaucus] deus X 158; XXXVI
12.
Gnosos] c. m. 4, 8.
Gorgo] III 280; XXIV 168;
XXVI 342; c. m. 53, 92;
XXXV 26, 205.
Gorgoneus] VIII 37; c. m. 53,
112; XXXV 225.
Gortynius] VIII 527; XXVIII
634; c.m. 9,36; XXXV 33.
Gothicus] XXVi inscr.
GraHivus] Mars 1120; III 350
XIX 61; XX 103; X 190
VII 167; VIII 14; XXII 368
XXVI 599 ; c/'. Mars ^mavors.
Graecia] V 187; XV 484; XX
246; VIII 473; XXI 184.
Graecus] suhst. et adi. desunt.;
cf. I 198 et Graius.
Graius] suhst. XX 497; XVII
84; c. m. 19, 3; 30, 15; adi.
1198; XV 268; XX 136, 250;
X 233 ; VIII 398, 460 ; XXVIII
474; XXVI 515; c. m. 41,14.
Gratia] X 202; c. m. 25, 9;
30, 88.
Gruthungus] XX 153, 196, 399,
576; Vm 623, 635.
Gyrrhaeus] gens Afrorum c.
m. 28, 21.
Hadrianus] c. m. 21 inscr.-, c.
m. 22 inscr.
Haedi] s^c?t*sXV497; c.m.23,3.
Haemonius] adi. V 278; c m.
53, 66; suhst. XXVl 165.
Haemus] III 334, 340; V 290,
336; XVIII 196; XX 106,
162, 565; X 309; VIII 107;
XXI 131; XXVI 166, 574;
XXXIV 21.
Haliacmon] XXVI 179.
Halys] V 32; XVIII 434; XX
251; VII 70; c. m. 48, 6.
Hammon] XVIII 180 ; VIII 143 ;
XXI 255.
Hannibal] XV 83; XVIII 463;
XXIII 22 ; XXVI 149, 154,
386; cf Poenus.
Harpyiae] XXVI 22, 28,; cf.
Celaeno.
Hasta] urhs XXVIII 203.
Hebrus] I 123; III 332; XX
165, 414; VII 147; XXI 22;
XXVmi08; XXVI 177, 524;
c. m. 53, 69; XXXIV 18.
Hecaerge] Nympha XXIV 253,
308.
Hecate] III 155, XXXIII 15.
Hector] XXI 98.
Hectoreus] c. m. 22, 13.
Helena] c. m. 30, 148
Heliades] -um rami XXVIII 164.
Helice] sidus XVII 299.
Helicon] IV 1; XVn272; c. m.
23, 13; 31, 19; XXXV 134.
Heliconiusl c. m. 30, 10; 45, 1.
Hellespontiacus] XVIII 256.
Henna] XXXV 72,289; XXXVI
85(?).
Hennaeus] XXXIH 122 ; XXXVI
220(?).
Hercules] HI 79; XVIH 332;
XI 38; Vm 132; XXI 143;
XXXIV 30; app. II inscr. cf,
Alcides, Herculeus et reliqua
nomina.
Herculeus] HI 284; V292; XV
418 ; VII 115, 208 ; XVII 302 ;
XXVI 377, 438; c. m. 9, 5;
26,25; 30, 171; 42, 4; XXXIV
47.
Hercynia silva] VIII 451; XXI
228; XXVI 330.
330
INDEX NOMINUM ET RERUM.
Hermus] I 53; III 103; XVIII
214; XX 172; XXIV 228, 232;
XXXV 68.
Hesperia] I 168; V 2; XV 326;
XX 537; XXVIII 91, 341;
XXVI 317.
Hesperides] VIII 38; XXI 252;
XXIV 335; c. m. 30, 177.
Hesperius] V 265; XIX 36;
XX 124; Vn 66; VIH 129;
XXVI 340, 501.; app. IV 4.
Hesperus] XIV2;TX16; XXXV
361.
Hiberia] XXI 19 ; c. m. 30, 63;
cf. Hispania.
Hibernia] vide Hiverne.
Hiberus] flumen X 40 ; XVII 53.
Hiberus] adi. I 48; XVIII 407;
VIII 20, 587; XX11236; XXIV
309; c. m. 30, 114; 47, 3
XXXVI 319; subst. III 293
XII 21; VIII 393; XXI 155
XXIV 147; c. m. 20, 21; cf.
Hispanus.
Hippocrenaeus] app. II 5.
Hippolyte] Amazonum reqina
XVI J 1333; XI 35; XXXV 64.
Hippomenes] Schoeneida flexit
c. m. 30, 169.
Hispania] VII 177; VIII 127;
XXII 230; XXIV 53; c. m.
30, 50; cf. Hiberia.
Hispanus] suhst. V 155; adi.
XV 81; XX 353; XVII 50;
XXni8; XXIV 142; cf Hi-
berus.
Hister] I 135; III 184, 308;
XV312; XX 165,203; X277;
VII 25, 150; VIII 636; XXI
215; XXn 199, 367; XXIV
13; XXVIII 220, 413, 648;
XXVI 81, 170, 337, 489, 569,
603; c. m. 25, 127; 50, 7.
Hiverne] VIH 33; XXII 251.
Homerus] c. m. 23, 13, 15;
30, 141.
Honor] ambitVirtutem XVII 8.
Honoriades] nom. sgl. X 341.
Honoriades] sorores c. m. 30,
131.
Honorius] III 372; XV 205,
327, 381, 499; XIV 37; X
118, 258; VII 180; VIII 448;
XXII 62; XXVin 648; c. m.
30, 95; 48 inscr. c/*. Augustus,
Caesar et religua nomina.
Horae] te scribent I 278.
Hosius] satelles Eutropii XX
346, 446, 559.
Hunus] III 321; V 270; cf
Chunus.
Hyacinthus] XXXV 131.
Hyas] sidus XV 398; XXVIII
173.
Hybla] XXXV 79.
Hyblaeus] XIV 8; XXVIH 260;
XXXV 125.
Hydaspes] I 80; V 243; VIII
601; XVII 29; c. m. 40, 13;
XXXV 82; XXXVl 325.
HydaspeusJ VII 4.
Hymen] X 312; c. m. 31, 2.
Hymenaeus] cantus IX 21 ; VIII
649; deus X 202; c. m. 25,
30, 99; 30, 120.
Hypanis] fluvius XXVIII 337.
Hyperboreus] V 240; VII 56;
XXIV 256; XXV1II26; c. m.
31, 8.
Hyperionius] -o de semine
XXXV 44.
Hyrcanus] adi. 111227; VII 35;
XXXVI 263.
lacchus] XXXIII 16.
lacobusj magister equitum c.
m. 50 inscr.; 2, 14.
laniculus] XVIII 443.
lanus] XVni 319; XXH 287;
XXVni 638.
lapetionides] XX 491 cf Pro-
metheus et Epimetheus.
INDEX NOMINUM ET RERUM.
331
Icarius] -m pelagus XX 265.
Ida et Ide] Fhrygia: XV 118;
XX 279; X 18; XXI 264;
XXXIII 201,207; XXXV 267;
XXXVI 140, 371 ; app. II 130.
Cretensis : XXIV251 ; c. m. 4, 8.
Idaeus] VIII 197; XXXVI 49.
Idalius] XIV 1; X 101; c. m.
25, 8; XXXV 16.
Ilia] I 225.
Illyricum] XX 216; XXI 172;
XXVI 535.
Illyricusl semper adi. I 60; V
161, 201; XV 453; XX 111;
VII119; XVII 202; XXII 207;
XXVIII 92; c. m. 30, 62.
Impetus] famulus Martis I 78.
Inachides] Thehanae feminae
XV 407.
Inachius] I 196; III 278
XXXIV 9.
Inarime] insula XXVII 18
XXXVI 184.
India] XV 456; XVIIl 225, 357
c. m. 22, 19; 30, 52.
Indus] flumen XX 102.
Indus] adi. VIII 585; XXIV
349; c. m. 27,98. sulst.lllO-,
III 374; V 242; XV 205; XX
331; X 217; VII 211; VIII
257,609 ; XXI158, 266 ; XXIV
62; XXVIII 415; XXVI 58;
c. m. 20, 17; 27, 2; 29, 15.
Insani montes] in Sardinia
XV 413.
Invicti] cohortis Bomanae co-
gnomen XV 423.
locasta] XVIII 290.
lones] XX 239.
lonium] sc. mare VIII 461;
XXI 174; XXVI 222; c. m.
28, 39; XXXII 12.
lonius] X 49; VII 197; XVII
205 ; XXVIII 209 ; c. m. 23, 4 ;
XXXIII 149; XXXV 1.
lovius] -a cohors XV 418.
Irae] in regia Veneris X 79.
Iris] c. m. 37, 5; 53, 42; cf.
Thaumantis.
Isauri] XVIII 217.
Isis] app. XI inscr.y 1.
Isthmiacus] III 252; VIII 464.
Isthmos] XXVI 190.
Italia] I 59; V 103, 154, 307
XV 88; XVIII 430; XX 527
X 120; VII 121; VIII 360
XVII 201 ; XXII 304; XXVlII
142, 289, 319; XXVI 79, 111,
156, 403, 477, 547, 561; c.
m. 19,1; 25, 24; XXXIII 143;
XXXVI 445; cf. Oenotria.
Italus] suhst. XV 509. adi. I
254; V 221; XV 224; XXIII
1; XXVIII 24, 181; XXVI
125, 147, 589, 646 ; c. m. 21, 3.
Ithacus] XXVIII 471; app. V
22(?); cf. Ulixes.
luba] XV 332; VIII 39.
ludaea] XVIII 220.
ludaicus] XVIII 357.
lugurtha] XV 92; XXI 371;
XXVI 128.
lugurthinus] XXVIII 381.
luleus] -os manes XXVIII 116.
luno] I 196; XV 130; XVIII
325; XX 330; c. m. 31, 33;
XXXIII 3, 106, 136; XXXV
367; XXXVI 327, 418; app.
II 22; VIII 1(?^;; cf. Lucina.
lunonalia] app. VIII inscr.
lunonius] XXVIII 575; XXX 97.
luppiter] I 37; III 50; XV 29,
140,201,217; XVIII 5; 1X5;
X 196; VII 167; VIII 197;
XVI 11; XVII 282; XXII 7;
XXIV 41, 168, 210, 227;
XXVII, 14, 19; XXVIII 149,
328, 375, 504; XXVI 18, 63,
101, 379; c. m. 4, 4; 23, 2;
30, 123; 43, 3; 51, 1; 53,
30, 52; XXXIII 67, 93, 215;
XXXV 108, 228; XXXVI 1,
332
INDEX NOMINUM ET REIiUM.
36, 174, 327, 359; app. II
42, 51, 121; cf. Tonans et
reliqua nomina.
lustitia] dea III 56, 356; XVII
117, 190; XXII 103.
luventas] petulans alta cervice
X 84.
Ixion] XXXV 335, 337.
Lacaena] femina XX 201 ; XXVI
630; canis XXV 300.
Lacedaemon] V 189; VIII 508;
XVJI 156.
Lachesis] XV 203; XX 288;
XXII 335; XXVI 55; c. m.
26, 93; XXXIII 54; XXXV
354; XXXVI 411.
Lacones] Castor et Follux XV
222; VIII 206; c. m. 17, 37;
30, 108.
Lacrimae] inregia Veneris X 80.
Ladon] fluvius XXI 185; XXIV
260.
Laertius] c. m, 30, 32.
Laevinus] M. Valerius XXVI
395.
Lais] Ephyreia XVIII 90.
Laodamia] c. m. 30, 150; cf.
Phylacides.
Lares] XXI 118 ; XXXIII 140 (?) ;
reliquis locis lar sive lares
praetuli.
Larius] lacus XXVI 320; c. m.
25, 106.
Latiniis] app. V 18; XV 1.
Latium] 1137; V84; XV 335;
XVIII 432; XX 130, 599;
VIII 578; XVII 94; XXI 18
(bis), 295; XXIV 92, 212,
264; XXVIII 89, 94, 130,
351; XXVI 30, 198, 297, 364,
374, 583.
Latius] 1198; III 292; XV 44,
454; XVIII 151, 465; XX
237; X 232; VII 6; VlII 15,
400, 487; XVII 267; XXI
353; XXII 366; XXIV 34;
XXVIII 22, 396, 507; XXVI
141; c. m- 30,15, 63; 41,14;
XXXV 177.
Latoides] app. II 61.
Latona] I 184; XVIII 325; X
236;C.m.53,123,127;XXXIII
137; XXXVI 306.
Latonia] V 420; XVII 293;
XXIV 238, 346; XXVI 441;
XXXV 233; cf Diana.
Latonius] adi. VIII 133; c. m.
30, 122; XXXIII 106.
Laurentes] Nymphae app. V 20.
Laurentius] app. V inscr., 20.
Lazarus] app. XXI 11.
Lechaeum] XXVI 190.
Leda] XI 6.
Ledaeus] I 239; XV 222; VIII
207 ; c. m . 30, 108 ; cf Lacones.
Lemnius] Vulcanus X 87; adi.
XXVJII 572; c. m. 46, 3;
XXXVI 275.
Lemnus] gigas c. m. 53, 85.
Lenaeus] app. VI 1.
Leo] satelles Eutropii XX 377,
379, 432, 440, 453, 559.
Leo] sidus I 25; III 365; XXII
460; XXIV 209.
Leones] cohors BomanaXV 4.2S.
Leontodame] Nympha XXIV
249, 304.
Lernaeus] -am paludem III 290.
Lethaeus] V 492; XV 213; c.
m. 53, 46; XXXV 305.
Lethe] XXXIII 282; XXXV 218.
Leucates] promunturium XXI
175; XXVI 186.
Leucothoe] X156 ; cf. Palaemon.
Liber] XI 9; VIII 607; app.
VI 2. cf Bacchus.
Liberalia] app. VI inscr.
Libra] sidus III 366.
Libya] III 288; V41, 154, 241;
XV 4, 52, 63, 113 146, 282,
334, 462, 503, 520; XVIII
INDEX NOMINUM ET RERUM.
333
32, 408; XX 310; VII 53, 206;
VIII 27, 436; XVII 24; XXI
7, 272, 334, 378; XXII 385;
XXIII 17; XXIV 13, 82,100,
280, 333; XXVIII 104, 110,
373, 429; XXV 5; c.m.28,15;
XXXVI 445.
Libycus] I 131; XV 536; XX
255; X132; XXI 280; XXIII
10; XXIV 24, 356; XXVIII
620; c m. 30, 43; 31, 56;
XXXIV 45.
Libyes] XVII 201(?).
Licentia] Veneris comes X 78.
Ligus, Ligures] XV 505; XII 6
X 180; VIII 567; XVII 124
XXVin 193, 288, 363, 443
^XXVI 554.
Lilybaeus] -a brachia XXXIII
150.
Lingonicus] -o vomere XXIV 94.
Lipare] VII 196; XXXV 174
Liris] flumen I 260.
Livia] Augusti uxor X 13.
Livor] inter pestes Erehi III 32.
Lucifer] V 366; VII 131; VIII
563; XXII 472; XXXV 121.
Lucina] 1 145; XVIII 74; XXII
342; c. m. 30. 47; XXXIII
123; XXXVI 307.
Lucretia] XVIII 446; c. m. 30,
153.
Luctus ] maerens III 33 ; lividus
XXVIII 323.
Luna] I 22; XV 223; X 114;
XXII 438; XXIV 288; c. m.
27, 61; 44, 6; XXXV 45;
XXXVI 403.
Lutatius Catulus] XVIII 455.
Luxuries] saevior ardet XV
183.
Luxus] populator opum III 35.
Lyaeus] XV 445; XX 294, 435;
X 216; XXIV 362; XXVIII
562; XXVI 349; XXXV 353;
app. XIII 4; cf. Bacclius.
Lycaeus] adi. XXVIII 199.
suhst VIII 467; XXI 181;
XXIV 249; c. m. 25, 48;
XXXV 18.
Lycaonius] XVII299 ; XXVI246.
Lycaste] Nympha XXIV 252,
276, 292.
Lycia] XVIII 204,
Lycurgus] VIII 509; XVII 153.
Lydia]III197; XVIII 203; XX
295; XI 9; X215; ^111603;
XXIV 62 cf. Maeonius.
Lydius] I 53; XXXIII 275.
Lydus] XX 241, 578.
Macedo] XXIV 165; XXVI 180.
Macetae] V 279; XX 147;
XVII 28.
Maeander] XX 266, 268, 292.
Maeandrius] XXVIII 635.
Maenades] V 419; XX 523;
VIII 609; cf Pentheus.
Maenala] 1 187 ; VIII 470; XVII
291; XXI 182; XXIV 250;
XXVI 575; XXXIII 230;
XXXV 244.
Maenalius] VIII 161; c. m.
25, 36; app. II 103.
Maeon] XX 245.
Maeones] XX 246.
Maeonius] III 166; XX 464;
X 234; VIII 602; c. m. 30,
20; XXXIII 19; XXXV 68;
cf Lydia.
Maeotia?] I 36.
Maeotis] adi. XV 243 ; suhst.
III 312; XXVI 57.
Maeotius] XX 334; VIII 180;
XXVIII 338.
Magnes] c. m. 29 inscr.
Magnus] Fompeius XVTII 502.
Maia] XXXIII 76.
Manes] V 165; c. m. 53, 44;
XXXIII 41, 267; XXXV 14,
328; app. XX 22.
Manlius Theodorus^lLYllinscr..,
334
INDEX NOMINUM ET RERUM.
135, 275; c. m. 21, 1, 4;ac?^.
Manlia proles XVII 340; ef,
Theodorus.
Mantua] c. m. 30, 147; c/
Vergilius.
Marcellus] M. Claudius XV 89;
XVIII 456; XXVI 140.
Marcomeres] Francorum prin-
ceps XXI 241; cf. Sunno.
Marcus Aurelius Imp.'] XXVIII
340, 350.
Marcus] ignotus app. XXII 1.
Maiia] mater Christi c. m.
XXXII 7(?); app. XXI 1.
Maria] mater Serenae c. m. 30,
69 ; filia Stiliconis et Serenae:
XV 528; XIV 37; X 11, 37,
119, 173, 251, 275, 340;
XXII 239, 342.
Maria] ignota app. V 10.
MaricaJ NympJia I 259.
Marius] XV 92 ; VIII 641 ; XXIV
35; XXVI 126, 646.
Marmaricus] Hammon XVIII
180.
Maro] Vergilius c. m. 23 12;
40, 23; app. V 4; cf Ver-
gilius.
Mars] V56, 188, 351, 501; XV
85, 273, 415; XVIII 277;
XIX 20; XX 567; XIII 4;
VII 73; VIII 18, 90, 321,456,
526; XVII 163; XXI 190,
336 ; XXII 15, 276, 437 ; XXIV
35, 211; XXVIII 10, 91, 210,
283, 307, 624; XXVI 26, 69,
258, 280, 339, 468, 507,623;
c. m. 1, 4; 29, 25; 30, 199;
42, 3; 44, 3; 53, 38; XXXIII
134, 135; app. II 82; VII
inscr.,1', c/lMavorSjGradivus,
et reliqua nomina.
Marsya] flu/oius in Maeandrum
influens XX 2QQ(bisJ.
Marsyas] cf. Celaenae.
Martius] XVIII 438, 505; VIII
539; XXII 349; XXIII 20;
XXXV 147.
Mavors] I 96, 99; IH 334; IV
17; XV 129; XVIII 238;
XXI 270; XXVI 491; c. m.
29, 22; 53, 75; cf Mars,
Gradivus et r,
Mavortius] X 187; VII 135;
XXIV 191; XXVI 35; c. m.
25, 70; 29 33; 46,12; 53,87.
Mascezel] Gildonis frater XV
390.
Massagetes] III 312; VIII 542.
Massylus] XV 284; XVIII 389;
VIII 25; XXII 394; XXVIII
377; XXVI 148; XXXIV 28.
Maurus] adi. XV 452; XXIV
344. suhst. XV 95, 189, 288
330, 351, 433; XVIII 400
505; X 219; VII 54; VIII 28
XXI 19,249,357; XXII 261
XXIV 19; dbsol. de Gildone
XV 70, 236, 283, 338, 380
XIX 71; XXI 383; XXII 286
XXVIII 122.
Maurusius] XV 344; VIII 39;
XXIV 278; XXVIII 104.
Maximus] amicus Claudiani
ignotus c. m. 14 inscr.^ 1.
Mazax] Maurus XXI 356.
Medea] III 353.
Medus] I 161; III 335, 374
XVIII 321; XX 102, 478
X 224; VII 71; VIII 258
XVII 152; XXI 67, 157
XXIV 163, 164; XXVIII 415
XXVI 187.
Medusa] III 281; cf Gorgo.
Megaera] III 74, 354; XXXVI
387.
Melampus] vates XVIII 315.
Memnon] XX 530 ; XXI 265, 268.
Memphis] XV 56; VIII 570;;
XVII 127.
Meroe] I 135; XV 454; XVIII
INDEX NOMINUM ET RERUM.
335
178; X 223; VII 21; XXI 261;
c. m. 25, 73; 28, 19; 40, 15.
Metaurus] XXVIII 501.
MetellusJ 1 147; XV 91; XVIII
218.
Mettius Fufetius] VIII 402.
Metus] persona I 78; X 82;
XXII 373.
Mida] XX 261; XXIV 230, 232.
Mimas] gigas c. m. 53, 85;
XXXVI 347.
Mincius] XII 13; XXVIII 197;
c. m. 25, 108; app. XIII 8.
Minerva] I 84; XVIII 273, 328;
XX 256,591; VIII 162; XXII
228, 340; XXIV 226; XXVI
16; C. m. 22, 41; 53, 41;
XXXVI 218; cf. Pallas, Tri-
tonia.
Minoius] XXXV 332.
Minos] III 114; V 477.
Minous] puer XXVI 443.
Mithras] XXI 63.
Mnemosyne] X 237.
Moesia] VII I 53.
Moesi] V 46; XXVI 165.
Molossi] XXYI 135; canes:
V420; XXII 215; XXIV 293.
Morhus^personaUlS^; XXVIII
323.
Mors] persona III 238.
Mucius Scaevola] XVIIl 445;
VIII 406.
Mulciber] I 95; XX 33; X 58;
VII 191; XVil 327; XXI 104;
c. m. 17, 33; XXXV 175;
XXXVI 397; cf. Vulcanus.
Mulvius] pons XXVIII 544.
Murcia] vallis XXII 404.
Musa] II 13; IV 16; VIII 396;
XVII 66, 138; XXI 181; XXII
5, 127; XXIII 5, 19; XXVII
11; XXVIII 125, 475; XXV
10; XXVI 598; c. m. 3, 3;
22, 51; 25,31, 46; 26, 7; 30
162 ; 40, 24 ; 44. 4 ; XXXIV 51.
Museus] app. V 40.
Musicus] app. I 3.
Mycalaeus] -a litora XX 265.
Mycenae] XV 287, 399 ; XXXVI
388.
Mygdonius] Phrygius XX 1,
408; XVII 300; XXXV 268.
Myrtilus] c. m. 30, 168.
Mysi,Mysia]^;ic?eMoesi,Moesia.
Mytilenaeus] -o pectine X 235.
Naias] XXVIII 153.
Nais] I 249 ; XI 24 ; c. m. 45, 1 ;
XXXV 56; XXXVI 17.
Napaeae] c. m. 30, 87.
Nar] flumen I 256; cf XXVIII
516.
Narcissus] flos XXXV 132;
Claudii lihertus XVIII 441.
Narnia] urhs XXVIII 515.
Nasamon] gens Afrorum XV
192; XXI 256, 354.
Natura] persona VIII 199 ; XXII
432, 442 ; c. m. 27, 62 ; 29, 38 ;
53, 62; XXXIII 148, 250;
XXXV 371; XXXVI 33.
Nebrophone] Nympha XXIV
250, 315.
Nemea] app. II 75.
Neptunius] c. m. 30, 129.
Neptunus] III 279; XX 37; X
155 ; VII 197 ; VIII 463 ; XXIV
265; c. m.53,38, 119; XXXIII
104; XXXV 181.
Nereis] 1202; XIX 68, X 159,
283; VIII 555; c. m. 30, 80.
Nereius] VIII 592 ; XXXIII 103.
Nereus] III 183 ; V 303 ; XX 34 ;
X 157; XXIV 360; XXVIII
496; XXVI 320; XXXIII 144;
XXXVI 11.
Nereus] -is toris VII 116.
Nero] XX 61; VIII 313.
Nerva] XXVIII 420.
Nervius] ^niles XV 421.
Niliacus] XV 59; c. m. 25, 123.
336
INDEX NOMINUM ET RERUM.
Niloticus] VIII 674,
Nilus] I 38, 169; III 185; V 244
XV 52, 114, 158, 456, 476
XVIII 14, 316; XIX 39; X 51
223; VII 207; VIII 44, 388
XVII 232; XXI 179, 253
XXII 416; XXVIII 86; XXVI
57; c. m. 19, 3; 22, 58; 25,
73; 27, 72,100; 28 inscr., 7,
28, 29, 31, 36; 31, 13;
XXXIV 43.
Niobe] XX 405.
Niphates] mons XVIII 16; VII
72; XXXVI 263.
Noricus] -a rura XXVI 365.
Notus] I 271; V 244; XV 64,
459; VII 140; VIII 173; XXI
179; XXVIII 176; XXVI 205;
c. m. 25, 144; 34, 6; XXXII
8; XXXIII 92, 242; XXXV
248; XXXV[ 323.
Nox]^ersonaIIl30; XXXV 363.
Nuba] XXI 254.
Numa] III 114 ; VIII 493 ; XXIV
167; XXVI 101.
Numida] adi. XXI 257; suhst.
XV 93, 409; XXIV 35.
Nycteus] equusPlutonisXXXlll
285.
Nympha] I 213, 263; X 74;
XXII 345; XXIV 258; XXVIH
158; c. m. 26,7; 30, 78, 175;
53, 120, 121; XXXIV 3;
XXXV 67, 76, 204; XXXVI
4, 172, 230; app. V 20; cf.
Napaeae.
Nysa] VIII 604; app. XIIi 4.
Nysaeus] XX 171.
Nysius] app. VI 2.
Occidens] XII 37.
Occiduus] -is plagis XVI 14.
Oceanus] I 216; III 124, 197;
V 114; XV 455; XVIII 492;
XX 23, 2 48; XII 34; X 161,
281; VII 176; Vill 22, 42;
XVII 108; XXI 160, 215;
XXII 249, 409; XXIII 8;
XXIV 148; XXVIII 499;
XXVI 203, 640 ; c. m. 25, 91 ;
27, 1; 30, 41, 74; 53, 11;
XXXIII 270 ; XXXVI 172, 269.
Odothaeus] VIII 626, 632.
Odrysius] adi. III 175; IV 18;
VII 147; c. m. 53, 76; subst.
V 425; XXVI 178.
Oebalia] I 260.
Oebalius] XVII 158.
Oedipodes] lE 84; XVIU 289.
Oenomaus] c. m. 30, 168.
Oenotria] XXII 262; XXVI 146.
Oenotrius] -a tellus XXVI 310.
Oeta] VII 114; XXVI 182; c.
m. 53, 66.
Oetaeus] V 181; IX 8; XXII 29.
Olbia] XV 519.
Olybrius] I insci?., 30, 243; c.
m. 40 inscr., 17.
Olympus] III 50; V 182; XV
18, 148; XVTII 140; IX 21;
X 300; VII 33; VIII 230;
XVII 79, 206; XXIV 135;
XXVII 23; XXVIII 101, 169,
351; XXVI 180, 511; c. m.
31, 21; XXXV 183, 257;
XXXVI 18, 269.
Ophion] gigas III 348.
Opfs] Nympha XXIV 254, 277,
292.
Orcades] VIII 32.
Orcus] III 294.
Orestes] III 107; XXVIII 113;
c. m. 22, 14.
Oresteus] c. m. 40, 18.
Oriens] V 30; XVIII 17, 396
XX 131, 566; XII 36; VIII
70; XXI 8, 277; XXIV 81
XXVIII 92.
Orion] sidus I 28; XV 498
VIM71; XXI 287; XXVIII
177; XXXV 191.
Orontes] V35; XVIII 434; XX
X"'
..^
- c -.■
i^
J
s
.>
ydl
^^*r^
e/-'
Claudianus, C. p.
CClaudii Claudiani carminaD HT
1893
PONTIFICAL INSTITUTE
OF. MED1AF.VAL STUDIEIS
59 0UE£N"5 V^ARK
ToRONTO 5, Canada
